25 godina od osnivanja RV i PVO Vojske Republike Srpske

Na aerodromu Mahovljani kod Banjaluke, danas se obeležilo 25 godina od formiranja Ratnog vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane Vojske Republike Srpske. RV i PVO Vojske Republike Srpske formirani su 27. maja 1992. godine.

Nekadašnji komandant Ratnog vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane Vojske Republike Srpske Milan Torbica rekao je da su pripadnici ovog roda dali veliki doprinos stvaranju i odbrani Republike Srpske.


Pilot Orla ulazi u kabinu aviona uz pomoć mehaničara, uoči poletanja na borbeni zadatak. Nekolicina pilota Orlova donosila je ključnu prednost VRS, koja se u inostranstvu visoko cenila (foto VRS)

- Najbolji sinovi položili su život i onda kada nisu smjeli da lete, jer je rezolucijom iz oktobra 1992. godine bila zabranjena upotreba ratnog vazduhoplovstva da bi se osujetila najveća moć Vojske Republike Srpske - rekao je Torbica.

PVO je taktičkim postupcima i profesionalnim odnosom u Odbrambeno otadžbinskom ratu nanio velike gubitke neprijateljskim snagama.

Oružari VRS naoružavaju avion Orao sa NRZ kalibra 57 mm (foto Nova krila)

"U kratkom vremenu, kada su snage NATO-a i Hrvatske izvršile dejstvo po objektima i snagama Vojske Republike Srpske, oboreno je, prema našoj evidenciji, sedam aviona NATO-a i tri Hrvatske, po tri helikoptera i bespilotne letjelice. NATO u svojim analizama tvrdi da su imali i veće gubitke", istakao je Torbica.

Osim borbenih dejstava avijacije i PVO, ističe on, ogroman doprinos sveukupnoj borbi dale su helikopterske jedinice – borbeni helikopteri u podršci snagama kopnene vojske, te transportni, u prevoženju ljudstva i materijalno-tehničkih sredstava.


Ručni sistem uvlačenja naoružanog aviona Orao u armiranobetonsko sklonište (foto Drago Vejnović)

On napominje da je u ratu RV i PVO Vojske Republike Srpskeizgubio 12 aviona i sedam helikoptera, te pretrpeo znatna oštećenja na sistemima PVO, posebno jedinicama vazdušnog osmatranja, javljanja i navođenja (VOJIN).

- Tokom borbi za Koridor, uništen je jurišni dvosed ‘jastreb’, dok su hrvatske snage kod Broda oborile avion ‘orao'“, a RV i PVO je odigrao značajnu ulogu u blokiranju i uništavanju oklopno-mehanizovanih jedinica hrvatskih snaga.


Tehničari u armiranobetonsko sklonište (ABS) sklanjaju Orla naoružanog sa dvanaest avio-bombi FAB-100 na nosačima SN-3-100 (foto Drago Vejnović)

- Kada sam 2002. godine otišao u penziju u ispravnom stanju ostalo je sedam "orlova", jedan "G 4" i 15 "jastrebova" koji se i danas nalaze u skladištima, ali nisu u letnom stanju - rekao je Torbica.


Osnivanje RV i PVO

Dana 19. maja 1992. godine poslednji pripadnik RV i PVO Vojske Jugoslavije napustio je bivšu BiH. Pre toga je Narodna Skupština Republike Srpske, 12. maja 1992. godine proglasila Zakon o formiranju Vojske Republike Srpske. Već 27. maja 1992. godine RV VRS izvodi prve borbene akcije. U tom periodu pokrenuta je operacija Koridor (operacija spajanja istočnog i zapadnog dela Republike Srpske, kao i spajanje sa Srbijom). Srbski piloti su uzeli puno učešće u probijanju Koridora i povezivanju Republike Srpske i Srbije. Po povlačenju jugoslovenskih snaga iz bivše BiH na aerodromu Mahovljani kod Banjaluke je ostalo 24 aviona tipa "Orao" i "Jastreb" i 20 helikoptera "Gazela" i "Mi-8".

Dejstvo RV i PVO Vojske Republike Srpske u ratu

Kako je iznad teritorije bivše BiH bio uspostavljen režim "zabranjenih letova", nebo iznad Republike Srpske su kontrolisali NATO avioni. Pod okriljem ove misije, NATO avioni su već počeli sa uvežbavanjem gađanja položaja Vojske Republike Srpske. To su činili raznim manevrima, pikiranjima i stalnim naletima iznad određenih teritorija. Vojska Republike Srpske, uvidevši da se radi o pripremama za napad izmestila je položaje PVO jedinica kako bi izbegla gubitke. 



I ovakav potez se pokazao ispravnim, a predviđanja o predstojećem napadu tačna. NATO je započeo napade po već utvrđenim položajima Vojske Republike Srpske, a koji su na sreću bili lažni. PVO jedinice su već pripremile makete i dobru kamuflažu kao i imitatore zračenja kako bi NATO piloti mislili da je to pravi položaj.

Vojska Republike Srpske je imala tri vatrene tačke PVO jedinica i delovala je "partizanski", stalnim premeštanjem položaja. Jedan od takvih načina delovanja bio je taj da se neprijatelj uveri da je određena zona sigurna i da u njoj nema PVO sistema. Naviknuvši se na određene rute NATO avioni su ih koristili stalno, misleći da u tim rejonima ne postoje PVO sistemi, pa je to Vojska Republike Srpske iskorištavala kako bi dejstvovala po njima. Vojska Republike Srpske je koristila sva PVO sredstva od, PAT-ova do KUB-ova. 



Tokom agresije NATO pakta, nastao je i novi termin u PVO terminologiji, a kumovali su mu oficiri Vojske Republike Srpske - protivvazdušni napad.

PVO Vojske Republike Srpske nije ulazila u frontalo otvaranje vatre nego je čekala pogodan trenutak kako bi "bez" opasnosti mogla delovati po avionima. To, prvenstveno iz razloga jer frontalni odgovor nije bio moguć zbog superiornosti neprijatelja.



Tokom NATO agresije oboreno je ukupno devet neprijateljskih aviona, plus dva hrvatska. Takođe nije poznat broj aviona koji su pali u Jadransko more oštećeni, za koje nije potvrđeno obaranje. 

Iskustvo Vojske Republike Srpske je mnogo doprinelo i odbrani Savezne Republike Jugoslavije, jer su dve bratske armije razmenile sva iskustva i pomogle jedna drugoj u borbi protiv NATO neprijatelja. 



Javna je tajna da su određeni dorađeni delovi PVO sistema otišli u SR Jugoslaviju 1999. godine kako bi se unapredila odbrana.



Prvog dana operacije na nebu iznad Pala, u okršaju PVO i aviona Alijanse, koji su meštani posmatrali sa ulica, oko 17.00 časova raketom "zemlja-vazduh" oboren je francuski "Miraž 2000". Avion je pao 20 kilometara jugoistočno od Pala, a dva pilota spasila su se katapultiranjem.



Nato avijacija je 9. septembra 1995. godine počela da deluje i na sisteme protivvazdušne odbrane na severozapadu Republike Srpske.

Napadi su prekinuti 12. i 13. septembra zbog lošeg vremena, a 14. septembra postignut je dogovor da Vojska Republike Srpske povuče teško oružje iz takozvane Zone bezbednosti što je i učinjeno zaključno sa 17. septembrom.