Blagodatni oganj: Sveta svetlost uoči najvećeg hrišćanskog praznika

Svake godine pravoslavni hrišćani sa olakšanjem odahnu i raduju se što se Apokalipsa ponovo odlaže na neodređeno vreme. U Rusiji postoji način da se tačno sazna kada može nastupiti kraj sveta. Prema mišljenju koje postoji među pravoslavnim hrišćanima, on može nastupiti ako ne siđe Blagodatni oganj u Jerusalimu na Veliku subotu uoči Vaskrsa (ove godine je to 15. april, a Vaskrs je 16. aprila), a ako siđe, onda je čovečanstvo dobilo bar još jednu godinu života – do sledećeg Vaskrsa.

Isključivo pravoslavno čudo

Oganj silazi u Hramu Vaskrsenja Hristovog u Jerusalimu kod Groba Gospodnjeg, i smatra se da je to čudo koje je dostupno samo pravoslavnima. Ne postoji nikakvo bogoslovsko objašnjenje zašto se takvo čudo ne događa kod katolika. To je istorijska tradicija. Ali zašto se ta tradicija pojavila baš kod pravoslavnih i zašto samo kod njih silazi Blagodatni oganj?

Ilustracija: Reuters

Prvi podaci o Blagodatnom ognju potiču iz 4. veka, kada su ga nazivali „svetom svetlošću“. To je simbol svetlosti koja je obasjala Grob Gospodnji posle vaskrsenja Hristovog. I u drevnim arapskim izvorima postoje svedočanstva da se takvo čudo dogodilo. U Jerusalimskoj crkvi tokom prvih vekova hrišćanstva postojao je običaj blagosiljanja i paljenja večernje svetiljke uoči uskršnjeg bogosluženja. Zatim se ta tradicija postepeno pretvorila u ceremoniju i postala „čudo silaska ognja“. Sada u toku dana na Veliku subotu jerusalimski patrijarh i jermenski episkop ulaze na mesto gde se nalazi Grob Gospodnji, u rotondu Hrama Vaskrsenja Hristovog, i mole se. Oganj se, kako smatraju vernici, pali u kandilima koja vise iznad Groba Gospodnjeg. Patrijarh i jermenski episkop pale sveće od tih kandila i izlaze među narod. Obično se to događa između 3 i 4 časa popodne po moskovskom vremenu.

Najburnija verska ceremonija

Treba posebno istaći da ceremoniju silaska ognja prenosi ruska televizija. To je jedna od najatraktivnijih i najburnijih verskih ceremonija koje se mogu zamisliti. Hram Vaskrsenja je prepun poklonika iz raznih zemalja. Mnogi vernici, pre svega iz crkava Bliskog istoka, uzvikuju pozive Isusu Hristu i sede jedni drugima na ramenima sa pripremljenim svećama u rukama da ih upale. Pred početak ceremonije se sve sveće gase, a zatim sledi mučno, a ponekad i dugotrajno očekivanje čuda. Blještanje svetlosti iznad Groba Gospodnjeg slično munjama znak je da oganj već silazi (u televizijskom prenosu, u polutami hrama, to blještanje se zaista vidi). Još veće likovanje počinje kada patrijarh i jermenski episkop izađu sa svećama koje gore belom „svetom svetlošću“. Svi se trude da upale svoje sveće od tog ognja i čak da pređu njime preko lica i ruku (smatra se da otprilike prvih 10 minuta oganj ne peče). Svakako je to što se dešava teško okarakterisati kao obično bogosluženje. Ono podseća na emocionalno harizmatično služenje koje se može videti u protestantskim crkvama.

Ilustracija: Reuters

U silasku Blagodatnog ognja sada učestvuju sveštenoslužitelji Jerusalimske patrijaršije, Jermenske apostolske crkve, a takođe Koptske i Sirijske crkve. Katolički sveštenoslužitelji su uzimali učešće u toj ceremoniji samo do 12. veka (posle toga su krstaši proterani iz Jerusalima). Upravo za krstaše je i vezana epizoda u kojoj su oni zabranili pravoslavnim sveštenoslužiteljima da ulaze u Hram Vaskrsenja Hristovog uoči Vaskrsa, ali oganj nije sišao. Tek tada je kralj naredio da se puste pravoslavni i oganj se ponovo pojavio. U 16. veku se isto to dogodilo sa predstavnicima Jermenske crkve. Njima oganj nije sišao, i pojavio se tek kada je pravoslavnim crkvama bilo dopušteno da uđu u hram (prema legendi, grom je udario u stub hrama i sveće su se zapalile). U 13. veku je papa Grigorije IX objavio da ne smatra blagodatni oganj čudotvornim.

Ilustracija: Reuters

Katolici ne veruju

Katolici ili ne govore ništa o silasku ognja, ili ne priznaju da je on verodostojan, smatrajući da je to obična ceremonija osveštavanja vatre za praznične sveće koju ljudi pale (zvaničan stav Vatikana je sada neutralan). Ponekad se i među pravoslavnima diskutuje o verodostojnosti čuda koje se dešava u Jerusalimu. Konkretno, u Rusiji je publicista i đakon Andrej Kurajev u svojim člancima aludirao na to da patrijarh jerusalimski možda koristi upaljač kako bi oganj sišao uvek u tačno i određeno vreme, i kako se tradicija ne bi prekidala. 

Tokom 2000-ih je Blagodatni oganj za žitelje Rusije postao posebno značajan. U narodnoj svesti je to čudo potvrda istinitosti pravoslavne vere u celini, između ostalog i ispravnosti praznovanja Uskrsa po kalendaru koji se razlikuje od katoličkog. Pored toga, danas je Blagodatni oganj simbol veze Rusije i Svete Zemlje. Od 2003. godine Fond apostola Andreja Prvozvanog dostavlja u Rusiju Blagodatni oganj avionom istoga dana kada on siđe, tj. na Veliku subotu. Oganj se u specijalnom kandilu predaje patrijarhu u Hramu Hrista Spasitelja u Moskvi, a odatle se šalje u ruske regione i u crkvama se tim ognjem pale crvene uskršnje sveće. Smatra se da ovaj oganj ne peče i da isceljuje bolesti.

Roman Lunkin, rukovodilac Centra za religijske studije Instituta za proučavanje Evrope Ruske akademije nauka.
Ruska reč