Na praznik padale bombe...

Od Engleza oni su se nadali slobodi, ne znajući da ta nada pravo u smrt vodi... Ovaj pomalo skriveni natpis na Novom groblju u Beogradu, u čijem sastavu se nalazi i  spomen-groblje poginulima u savezničkom bombardovanju iz 1944, podseća na tragičan događaj od pre 73 godine, u toku kojeg je stradalo više od 1.200 naših sugrađana.

Bila je nedelja 16. april 1944. godine. Osvanuo je sunčan dan, a pošto je bio Uskrs u gradu je i pored oskudice i nedaća izazvanih okupacijom vladalo praznično raspoloženje. Odjednom, na nebu se pojavio veliki broj bombardera – uglavnom B17 i B24, poznatijih kao „leteće tvrđave”, koje su pripadale britanskom i američkom ratnom vazduhoplovstvu.

Nije im bio prvi put da lete iznad grada, ali njihovo prisustvo u tolikom broju, i to na Uskrs, za Beograđane je značilo simboličnu poruku da je sloboda blizu, pa su mnogi od njih izašli na terase i krovove zgrada da ih pozdrave... Ali, kao saveznički „odgovor” na ove pozdrave prema gradu su poleteli „tepisi” bombi.

Počelo je bombardovanje koje se, prema posledicama, može uporediti sa nacističkim iz aprila 1941. godine. Mada su, zvanično, meta bili samo vojni ciljevi – fabrike, mostovi, aerodrom, skladišta sa municijom, nemačke kasarne i garnizoni, bombe bačene sa visine od oko dve hiljade metara nisu birale ciljeve.

Pogođeni su palata „Albanija”, Narodno pozorište, Terazije, Bajlonijeva pijaca, prostor oko Železničke stanice, porodilište u Krunskoj, današnja Studentska poliklinika, Bolnica za unutrašnje bolesti, veći broj škola i obdaništa...

Osim centra, posebno teško stradao je Dorćol, delovi Vračara, ali i tadašnje predgrađe Pašino brdo (reč je o današnjem Lekinom brdu i delovima Dušanovca) u kojem nije bilo nikakvih fabrika, niti vojnih ciljeva.

Bombardovanje je nastavljeno i sutradan 17. aprila. Tada su uglavnom gađani mostovi i priobalno područje, a tom prilikom pogođen je i logor Staro sajmište na levoj obali Save gde je poginulo oko sto zatvorenika.

Uskršnje praznike Beograđani su proveli u skloništima ili u izbeglištvu u šumama i okolnim selima. Tačan broj žrtava dvodnevnog „uskršnjeg” bombardovanja do danas nije utvrđen, ali se na osnovu nemačkih procena smatra da je stradalo oko 1.200 civila i stotinu nemačkih vojnika.

Na grad je bačeno 1.500 tona bombi iz više od 600 aviona. Inače, u periodu od aprila do septembra 1944. godine Beograd je bombardovan čak 11 puta. Savezničke bombe razarale su Niš, Leskovac i druge gradove. Tako je Srbija, koja je i na početku rata podnela najveće žrtve, stradala i na kraju rata i to od onih koji su dolazili kao oslobodioci.

Avioni koji su učestvovali u bombardovanju Beograda i drugih gradova uglavnom su poletali iz Fođe, na jugu Italije, i bili u sastavu 15. vazduhoplovne jedinice SAD i jedinica britanskog vazduhoplovstva. Oko karaktera i ciljeva bombardovanja među istoričarima i danas postoje različita mišljenja.

Jasno je da su njihovi glavni ciljevi (barem zvanično) bile fabrike, putevi, mostovi, železničke pruge i aerodromi koji su mogli služiti Nemcima, kao i velika naftonosna polja u okolini Ploeštija u Rumuniji.

Ali, jasno je i da su ciljevi birani neselektivno, bez imalo obzira prema stanovništvu. Obični ljudi, koji su u saveznicima gledali vesnike slobode, bili su glavne, a često i jedine žrtve ovih zvanično „uspešnih”. U te žrtve spada i više od hiljadu Beograđana stradalih na „krvavi Uskrs” 1944. godine.

J.Gajić,
Politika