Kako su hrvatske vojne jedinice ratovale protiv SSSR-a u Drugom svetskom ratu

Takozvana Nezavisna država Hrvatska (NDH) formirana je u aprilu 1941. pod patronatom Nemačke i Italije na ruševinama razorene kraljevine Jugoslavije. Kada je dva meseca kasnije počela nemačka invazija na Sovjetski Savez, NDH je bez problema mogla ostati po strani u tom konfliktu jer je Istočni front bio daleko, a Hitleru za taj rat nisu bile potrebne hrvatske oružane snage, piše Russia beyond.

Pa ipak, 23. juna, tj. odmah sutradan nakon početka operacije „Barbarosa“, lider hrvatskih ustaša Ante Pavelić zvanično je izrazio fireru želju da se NDH pridruži borbi „svih slobodoljubivih nacija protiv komunizma“ i spremnost da na Istočni front pošalje svoju vojsku. Hitler je taj predlog prihvatio.

Ante Pavelić i vojnici 369. puka.

Archive photo

Deo Hrvata nije podržao stranu okupaciju i ustaše, pa se pridružio partizanima Josipa Broza Tita koji su krenuli u oružanu borbu protiv lokalnih ustaša, nemačkih nacista i italijanskih fašista nakon što je Nemačka 22. juna 1941. napala SSSR. Ta borba se brzo zahuktavala i u narednim mesecima je zahvatila veliki deo Jugoslavije.

Titova partizanska armija je tokom rata prerasla u najmoćniji i najbolje organizovani pokret otpora u evropskim zemljama koje su bile pod okupacijom nacističke Nemačke i njihovih saveznika. Smatra se da u partizanskom otporu na teritoriji Jugoslavije 1941. učestvovalo je 80.000, a 1945. godine 800.000 boraca.

Hrvatska legija  

Adolf Hitler i Ante Pavelić, lider Nezavisne države Hrvatske. Susret prilikom Pavelićeve državne posete Berghofu u Bavarskoj. Nemačka.

Public domain

Zbog toga je veći deo oružanih snaga NDH bio prinuđen da ostane na teritoriji Jugoslavije i da se zajedno sa nemačkim i italijanskim okupatorima bori protiv Titovih partizana i Mihajlovićevih četnika koji su na početku rata pokušavali da koordinišu svoje akcije. Ustaški režim je u borbu protiv SSSR-a  poslao dobrovoljce.

Drugi svetski rat, Hrvatska legija 1942. Nacistička propaganda prikazuje Hrvatske volontere koji prolaze obuku za prijem u Vermaht. Fotografija je snimljena u januaru 1942. godine.

Getty Images

Za borbu protiv Crvene armije formiran je 369. pojačani pešadijski puk koji je brojao 4.000 ljudi, poznat i kao Hrvatska legija. Glavninu puka su činili Hrvati, ali je bilo dosta i bosanskih muslimana.

Vojnici brdske SS divizije „Handžar“ na molitvi.

Nemački savezni arhiv (Bundesarhiv)

Puk je zvanično pripadao 100. lakoj pešadijskoj diviziji Vermahta (od 6. jula 1942. jegerskoj). Hrvati su nosili nemačku uniformu, a na levom rukavu su imali prišivak sa crveno-belom šahovnicom i natpisom „Hrvatska“. Isti takav znak su nosili na levoj strani šlema.

Puk je dobio oznaku „pojačani“ zato što mu je dodata artiljerijska baterija sa osamnaest oruđa kalibra 105 mm.

Staljingradski pakao
 

Zarobljenici kod Staljingrada.

Arkadij Šajhet

Početkom oktobra 1941. godine hrvatski legionari su stigli u Ukrajinu, gde su se pridružili grupi armija „Jug“. „Nemci se loše ophode sa nama“, napisao je kasnije vojnik Marko Blašković iz čete za protivtenkovsku odbranu koga su Rusi zarobili: „Kada dođemo u selo oni zauzmu sve stanove, a mi moramo da spavamo napolju. To često izaziva negodovanje Hrvata. U poređenju sa Nemcima Hrvati dobijaju i lošiju hranu“.

Hrvatska legija je ušla u Staljingrad 27. septembra 1942. godine kao deo 100. jegerske divizije. Bila je to jedina strana saveznička jedinica kojoj su Nemci dozvolili da učestvuje u gradskim borbama, dok su druge slične jedinice (na primer, italijanske i rumunske) ostale u pozadini ili su pokrivale sa krila Šestu armiju Fridriha Paulusa.

Legionari su to shvatali kao veliku čast pa su svim silama jurišali u pravcu Volge, na čijoj obali su vodili krvave bitke za metaluršku fabriku „Crveni oktobar“ (Krasnый oktяbrь).

Dolazak nemačke vojske u Zagreb.

Public domain

Komandant 2. bataljona Ivan Korić je ovako opisao učešće svoje jedinice u Staljingradskoj bici: „Napredovali smo prema položajima 227. puka puzeći kroz ogromne kanale koje su napravile bombe. Sovjetski avioni su nas lako uočavali na mesečini i bacali na nas fosforne bombe koje su posle eksplozije gorele jarkim plamenom. Mnogi moji vojnici su živi izgoreli. Bio je to jeziv prizor. I zdravi i ranjeni su skakali i trčali da spasavaju zapaljene drugove... Moj bataljon, sada pridružen 227. puku, napredovao je sa velikom mukom, boreći se za svaku zgradu“.

Postoji verzija po kojoj je nemački Generalštab u znak poštovanja prema saveznicima planirao da 100. jegersku diviziju preimenuje u 100. nemačko-hrvatsku jegersku diviziju. Međutim, kada je 19. novembra 1942. godine iznenada počela velika sovjetska kontraofanziva nikome više nije bilo do toga.

Posle teških zimskih borbi legija je praktično prestala da postoji. Preživeli su dospeli u sovjetsko zarobljeništvo. Oko hiljadu legionara je uspelo da se evakuiše iz Staljingrada vazdušnim putem. Oni su se pridružili novoj 369. hrvatskoj pešadijskoj („Đavolskoj“) diviziji koja je učestvovala u borbenim dejstvima protiv Titovih partizana na Balkanu. Na Istočni front se više nisu vraćali.

Hrvatski vojnici koji služe Vermahtu na Istočnom frontu.

Getty Images

Treba istaći da se nisu svi vojnici NDH borili u nemačkim trupama. Na molbu Italijana, u SSSR je upućena hrvatska Laka transportna brigada koja je brojala 1.200 ljudi. Ta jedinica se pridružila italijanskoj Osmoj armiji. U decembru 1942. je potpuno uništena.

Hrvatske vazduhoplovne i mornaričke legije

Početkom oktobra 1941, otprilike u isto vreme kao i 369. pojačani pešadijski puk, grupi armija „Jug“ se pridružila i 4. lovačka grupa, deo Hrvatske vazduhoplovne legije. Ti hrvatski piloti u avionima Meseršmit Bf 109 zaslužili su visoke pohvale nemačke komande.

Nemački lovac Meseršmit Bf 109 (Me 109).

Nemački savezni arhiv (Bundesarhiv)

Do povratka na Balkan u julu 1944. godine Hrvati su uspeli da obore 283 sovjetska aviona. Četrnaest hrvatskih pilota je dobilo status „asa“ (za najmanje pet oborenih aviona), a četvorica su nagrađena Gvozdenim krstom I i II stepena.

Najuspešniji hrvatski pilot je bio Mato Dukovac. On je oborio 44 sovjetska aviona. Međutim, 20. septembra 1944. je zarobljen od strane Crvene armije. Kasnije je Dukovac služio kao instruktor u sovjetskom i jugoslovenskom ratnom vazduhoplovstvu.

Mato Dukovac

Public domain

Peta bombarderska grupa je dejstvovala severnije od svojih saboraca iz lovačke grupe. Bila je opremljena nemačkim avionima Dornier Do17, a učestvovala je u bombardovanju Lenjingrada i Moskve.

Piloti Vermahta sa Gvozdenim krstom prvog stepena, mart 1942.

Getty Images

Od jeseni 1941. je na Crnom moru dejstvovala Hrvatska mornarička legija, koja je postala sastavni deo Krigsmarine. Kao i pešadinci i piloti, mornari su takođe nosili nemačku uniformu sa prepoznatljivim prišivkom u obliku hrvatskog grba na rukavu.

Krigsmarine (Ratna mornarica Vermahta)

Nemački savezni arhiv (Bundesarhiv)

Legija je imala na raspolaganju minolovce i brze jurišne čamce. Bavila se postavljanjem mina, čuvanjem morske obale i lovom na sovjetske podmornice. U proleće 1944. je raspuštena, a mornari su otišli da se bore na Jadranu.

Boris Jegorov, Russia beyond