“Rdeča luč” evropskog kursa

Aktuelni spor Zagreba i Ljubljane pokazuje da su Srbi već “potrošeni neprijatelji”, a Slovenci tek načet zalogaj nacionalnih frustracija

Nekoliko Zagrepčana razbežalo se ovih dana pred kamerama državne Hrvatske televizije koja je pokušavala da ih snimi pred slovenačkom robnom kućom „Merkator” u kojoj su, pred katolički Božić 25. decembra, punili kolica poklonima i kućnim potrepštinama. Jedan od „in flagranti” uhvaćenih potrošača slovenačke robe drugi dan je, o vlastitom trošku, demonstrativno vratio radni sto poznate fabrike nameštaja „Lesnina” i tresnuo ga o pult pred zapanjenim blagajnikom. Domaći fudbaleri su posle toga otkazali pripreme nacionalne reprezentacije, inače tradicionalno održavane u slovenačkom mestašcu Čatež, svega nekoliko kilometara udaljenom od hrvatske granice. Slovenački karatisti odustali su od, takođe tradicionalnog, božićnog takmičenja u Zagrebu u strahu od represalija. Granični prelaz Hrvatske i Slovenije „Bregana”, odavno poznat kao poligon za „vežbanje Šengena”, pretvorio se u sliku saobraćajnog kolapsa. Sva vozila s hrvatskim registracijama koja ulaze u Sloveniju iz pravca Hrvatske ili se iz Slovenije vraćaju u Hrvatsku, podvrgnuta su poznatoj evropskoj pedanteriji granične policije i carine Republike Slovenije. U Hrvatskoj kažu „to je nama za inat”, u Sloveniji tvrde da samo provode evropske propise, na što ih obavezuje petogodišnje članstvo u Evropskoj uniji.
Razlog ovih nemilih slika i „spontanog narodnog prkosa” je odluka vlade u Ljubljani socijaldemokratskog premijera Boruta Pahora da, zatvaranjem desetak pregovaračkih poglavlja, na duže vreme praktično blokira ulazak Hrvatske u Evropsku uniju. Zvanični Zagreb sa hadezeovskim premijerom Ivom Sanaderom bio je šokiran ovakvim potezom suseda s kojima se uvek lako nalazio zajednički jezik i sanjao idiličan san o „miteleuropskoj kulturi i naslijeđu” koje ih od ostalih naroda bivše Jugoslavije deli nespojivim civilizacijskim barijerama. Pokazalo se da Slovenci „bratstvo srednjoevropske civilizacije” shvataju sasvim drugačije nego što se to pretpostavljalo u Tuđmanovoj, Račanovoj, pa i Mesićevoj i Sanaderovoj Hrvatskoj. Ne samo zato što su od svih zemalja bivše Jugoslavije jedini sačuvali vlastitu proizvodnju i respektabilan standard, nego i zbog relativno lakog uspostavljanja pokidanih veza sa ostalim narodima jugoistočne Evrope. Primitivni vicevi o Sloveniji kao minijaturnoj zemlji u kojoj sa Bregane može da se vidi sve do Šentilja, pa tako mogu da štede na carini i policiji, pokazali su ovih dana svoje groteskno naličje. Slovenci su pred evropski prag za Hrvate postavili „rdeču luč”, crveno svetlo koje signalizuje da je reč o zemlji koja ne poštuje evropska pravila ponašanja, ogrezla je u korupciji, nepotizmu i neobuzdanoj potrebi da višak patriotizma iskazuje na pogrešan način.
Konkretno, reč je o spornim teritorijalnim pitanjima Zagreba i Ljubljane koji već petnaestak godina, po potrebi političkog trenutka u obe zemlje, izbijaju u prvi plan ili ostaju na periferiji javnog interesa. Nekada su to četiri istarska sela, nekada brežuljci Svete Gere, nekada kuća ridikuloznog Joška Jorasa sa hrvatske strane graničnog prelaza „Plovanija” u Istri omotana u slovenačku zastavu i natpis „Tudi tukaj je Slovenija!”, nekada Piranski zaliv, dugovi „Ljubljanske banke”, borba za istočna tržišta od Srbije do Rusije i slično. Sve u svemu, geometarske procene govore da Hrvatska i Slovenija imaju 25 kilometara sporne državne teritorije, a taj spor efektivno utiče na otprilike desetak stanovnika tih područja. Hrvatski bojkot slovenačke robe uništava obe nacionalne privrede, čime utiče na barem deset miliona ljudi, a slovenačka blokada hrvatskih pregovora sa Evropskom unijom dovodi u pitanje opstanak vlade u Zagrebu, do usijanja komplikuje političku situaciju u Hrvatskoj i podseća na, ovde toliko nemile, paralele u hrvatsko-srpskim i slovenačko-srpskim odnosima.

Svi relevantni hrvatski političari vlasti i opozicije slažu se da je Slovenija zloupotrebila položaj u Evropskoj uniji, da se ponaša osvetoljubivo i krajnje iracionalno. Ali ne mogu da zanemare da ih u tome podržava više od osamdeset odsto građana Slovenije. Kao što nije beznačajna ni činjenica da dve trećine Hrvata smatra da su Slovenci samo iskoristili nesposobnost hrvatskih političara i zaradili poene na njihovim lošim potezima prema susedima u bivšoj Jugoslaviji. Interesantno je da manje od deset odsto anketiranih misli da su Slovenci u dogovoru sa Srbima, što govori u prilog zdravom razumu koji se kosi sa teorijama zavere nekada omiljenima kod lokalnih hrvatskih političara, od ličkih predsednika opština do samog premijera Ive Sanadera. Trenutak u kome je prvi čovek izvršne vlasti u Hrvatskoj patetično izjavio da neće trgovati delovima hrvatske državne teritorije da bi se približio Evropskoj uniji, podsetio je svakog političkog audiofila, pa i građanina prosečnog političkog sluha, na diplomatski kanalisano oduševljenje kojim je Zagreb dočekao odvajanje Kosova od Srbije. A bojkot slovenačke robe još jednom je tragikomično podvukao sličnosti predoziranog nacional-populizma Srba i Hrvata. Prvi su tome podlegli u devedesetima prošlog veka, drugi u prvoj deceniji 21. stoleća. Evropska unija već se umorila od proširivanja i novih članica koje u njeno zajedništvo unose „balkanski sindrom” i „narcizme malih razlika”, svoju poremećenu nacionalnu percepciju i krajnje nerazumevanje praktičnog zajedništva koje ne drži do predimenzioniranih nacionalnih identiteta garniranih pričama o prvoj viljušci na stolovima Stevana Nemanje i prvoj kravati na vratovima hrvatskih doseljenika „od stoljeća sedmog”, koja se danas patetično razvlači od Boke Kotorske do Piranskog zaliva.

Veoma pojednostavljeno, reč je o dugogodišnjim političkim kapricima Zagreba koje je Ljubljana naplatila u najgorem mogućem trenutku po aktuelnu hrvatsku vlast. Premijer Ivo Sanader gubi bitku na svim područjima. Građanima preti „stezanjem kaiša”, dok domaći tabloidi objavljuju da je dizajnerska odeća njegove supruge plaćena iz državnog budžeta. Poseže za nacionalističkom retorikom u vreme kada je, čak i u bivšoj Jugoslaviji, ona svima postala odiozna. Tvrdi da Hrvatsku vodi u Evropu u „petoj brzini”, ali se loše odmerenom političkom ambicijom u prvu prepreku zabija već na slovenačkoj granici. Do parlamentarnih izbora u Hrvatskoj ostale su još tri godine. Svi su izgledi da će 2011. godina biti prelomna za sve postjugoslovenske države jugoistočno od Sutle, bez obzira na priče o „individualnom pristupu” briselskih diplomata svakoj od njih. U sopstvenoj percepciji doživljena kao „lokomotiva regije”, Hrvatska je sada u poziciji političkog autiste vođenog geslom „što gore, to bolje”. Srbi su već „potrošeni neprijatelji”, a Slovenci su tek načet zalogaj ovdašnjeg nacionalnog sebeljublja. Svima je jasno da aktuelni spor Zagreba i Ljubljane nikome ne donosi poseban politički profit. Ali Slovenci dobro znaju da imaju vremena na pretek, dok se u Hrvatskoj još koketira s demagoškim zbijanjem redova pred „nekorektnim susjedima”, pretnjama radikalnim nacionalizmom koji bi kao od šale mogao da počupa „krhke zasade hrvatske demokracije” i sl. Procena da je slovenačka blokada hrvatskog ulaska u Evropsku uniju „najveći akt neprijateljstva u osamnaestogodišnjoj povijesti nacionalne demokracije”, govori, uostalom, sama za sebe. Kao i savet „pokrijte se ušima i ne dolijevajte ulje na vatru”, koji je domaćim političarima stigao iz diplomatskog zbora akreditovanog u Zagrebu. Zajedno sa upozorenjem da slovenački recept nipošto ne pokušavaju da isprobavaju na Srbima, jer se svaka balkanska frustracija pošiljatelju vraća kao bumerang opterećen evropskim kamatama.


Zorica Stanivuković