Demografija Srpske: Natalitet u padu, depopulacija, starenje, nestajanje...

 Republika Srbska suočava se sa kompleksnim demografskim problemima koji se manifestuju konstantnim smanjenjem stope rađanja i negativnim prirodnim priraštajem, smanjenjem broja učenika u osnovnim školama, procesima depopulacije, nestajanja sela, starenja stanovništva i emigracije fertilnog i radno sposobnog stanovništva.

Analiza opšte stope nataliteta ukazuje da prostor Republike Srpske spada u niskonatalitetna područja - bruto stopa fertiliteta je veoma niska i, prema procjeni broja stanovnika za 2012. godinu, ona iznosi 1,2 djeteta po majci.

To je posljedica kasnijeg planiranja porodice, sve raširenijeg samačkog života, poslijeratnih trauma, raseljavanja i procesa izbjeglištva, ali i teške socio-ekonomske situacije, psiholoških i drugih faktora.

Profesor sa Katedre za društvenu geografiju i demografiju na Univerzitetu u Banjaluci Draško Marinković upozorava da demografski razvoj Srpske prijeti da bude ograničavajući faktor sveukupnog razvoja, te je neophodno što prije pristupiti provođenju prostorno diferencirane populacione politike, posebno na nivou opština, a osnovna karakteristika populacione politike trebalo bi da se zasniva na povećanju nataliteta.

"Republika Srbska nema jedinstvenu populacionu politiku, ali su djelatnošću različitih institucija, a prije svega nadležnih ministarstava, provođene određene aktivnosti koje su u funkciji podsticajnih mjera populacione politike. Postojeće mjere su nedovoljne, s obzirom na stanje nataliteta, pa bi u narednom periodu trebalo uvoditi aktivnije mjere pronatalitetne populacione politike u svim lokalnim sredinama", ocjenjuje Marinković za Srnu.

On smatra da bi u budžetu Srpske trebalo planirati veća izdvajanja za provođenje mjera pronatalitetne populacione politike, kao i da se ona nameće kao potreba, te se sve akcije u prilog povećanja rađanja moraju podržati i intenzivirati, a u obzir se moraju uzeti i svi društveni i individualni aspekti, od kojih posebnu pažnju treba usmjeriti prema očuvanju porodice.

Marinković pojašnjava da se Republika Srbska suočava sa kompleksnim demografskim problemima, koji se manifestuju konstantnim smanjenjem stope rađanja i negativnim prirodnim priraštajem, smanjenjem broja učenika u osnovnim školama, procesima depopulacije, nestajanja sela, starenja stanovništva i emigracije fertilnog i radno sposobnog stanovništva.

Ovi procesi determinišu ukupno smanjenje broja stanovnika, što je potvrđeno i na osnovu objavljenih preliminarnih rezultata broja popisanih lica 2013. godine. Osnovna i istovremeno najnepovoljnija karakteristika demografskog razvoja Republike Srpske u toku posljednjih desetak godina jeste intenzivno smanjenje prirodnog priraštaja, odnosno nedovoljno rađanje.

"Od 2002. godine u Srbskoj je broj umrlih veći od broja živorođenih, pa je stopa prirodnog priraštaja negativna i ukazuje na poremećaje u vitalnim strukturama stanovništva sa nizom negativnih posljedica. U toku posljednjih nekoliko godina ovaj prostor karakteriše intenzivan pad stope fertiliteta, što u osnovi počiva na modelu niske reprodukcije.

U periodu od 1996. do 2012. godine opšta stopa nataliteta je u konstantnom padu, a od 2011. godine broj živorođene djece prvi put je ispod 10.000", precizirao je Marinković.

On je dodao da je u desetogodišnjem periodu /od 2002. do 2012. godine/ apsolutni broj umrlih za 33.513 veći od broja rođenih, pa se samo na osnovu negativnog prirodnog priraštaja broj stanovnika Srpske smanjio za oko tri odsto.

"Najveća vrijednost prirodnog priraštaja u Srbskoj bila je 1997. godine - 2.002, dok je u 2011. godini registrovana najniža apsolutna vrijednost - minus 4.097", istakao je Marinković.

On je dodao da je, uprkos intenzivnom smanjenju broja živorođenih u Srbskoj došlo i do pomjeranja prosječne starosti kada se ostvaruje majčinstvo, te je prosječna starost majke pri rođenju djeteta u Republici Srbskoj 1998. godine bila 26,7 godina, dok je 2012. godine iznad 28 godina.

Prema njegovim riječima, i granica sklapanja braka takođe je pomjerena, pa je 2012. godine prosjek starosti žene koja zaključi brak 27,8 godina, a muškarca 31,5 godina života.

"Od ukupnog broja rođenih 2012. godine u Srbskoj, prema redu rođenja, u 46 odsto slučajeva rađena su prvorođenčad, sa 37 odsto udjela rađeno je drugo dijete, a samo u 17 odsto slučajeva rađene su bebe kao treće, četvrto ili peto dijete u porodici.

Dakle, u Srbskoj treće dijete u porodici je rijetka, a četvrto vrlo rijetka pojava, jer se u posljednjih deset godina kao treće dijete rađa prosječno oko 1.200 beba godišnje, dok se kao četvrto dijete u posljednjih petnaest godina rodi manje od 300 beba godišnje", precizira Marinković.

On smatra da važan faktor dosadašnjeg, ali i budućeg demografskog razvoja ovog prostora predstavlja negativan migracioni saldo, jer su već duži niz godina na prostoru Srpske veoma zastupljene ekonomske migracije, kao i emigracije radno sposobnog i obrazovanog stanovništva prema ekonomski razvijenijim zemljama.

Izraženi unutarregionalni migracioni procesi između seoskih i gradskih naselja utiču na konstantno smanjenje ruralnog stanovništva, a posljedica su negativne promjene strukturnog karaktera.

"Poremećaji u polno-starosnoj strukturi i sve izraženiji proces starenja u većini ruralnih naselja u budućnosti će i dalje negativno uticati na reprodukciju stanovništva. Zbog toga će perspektiva demografskog razvoja Republike Srpske u velikoj mjeri zavisiti od procesa redistribucije stanovništva i povećanja broja stanovnika u opštinskim centrima", zaključio je Marinković za Srnu