MOJKOVAČKA BITKA I BORBE OKO BERANA JANUARA 1916. GODINE Razmišljanja o mojkovačkoj bici, koja svojim značajem stoji na sredokraći sudbonosnog rata, kao i uopšte o Prvom svetskom ratu na prostoru današnje Crne Gore, a na osnovu nekih rasprava i tenzi

Austrougarska monarhija svoje imperijalističke apetite obrazložila je i objavila rat Srbiji. Crna Gora nije čekala, niti i jednog momenta dvoumljenje ili kolebljivost, već, iako krajnje materijalno iscrpljena i vojnički desetkovana prethodnim ratovima, stala na branik časti držeći front dug pet stotina kilomentara, a, docnije, pred Mojkovcem, obezbijedila odstupnicu Srbijanskoj vojsci.

Iako boj na Mojkovcu na Badnji dan i Božić 1916. s obzirom na vrijeme, mjesto i prilike pod kojima se odigrao, predstavlja krunu dotadašnjih borbi, ipak on je samo jedna faza u operacijama od 22. oktobra 1915. do 21. januara 1916. godine, od Drine i Javora do starih granica Crne Gore. Srbija je od strane austro-ugarske i njemačke napadnuta 5. oktobra 1915. a 14. oktobra 1915. i Bugarska je napala Srbiju na cijelom graničnom frontu od Đevđelije do Dunava.

Još dok je trajala borba Sandžačko-crnogorske vojske protiv desetostruko jače austro-ugarske vojske koja je nastojala da presiječe odstupnicu srbijanskim jedinicama, da ih natjera na kapitulaciju, ili da ih na tom prostoru Crne Gore potpuno uništi, zahvaljujući velikoj požrtvovanosti sandžačko-crnogorske vojske, kojom je komandovao serdar Janko Vukotić, to se nije desilo. Krajem 1915. Vrhovni komandant srbijanske vojske kralj Petar Karađorđević odlikovao ga je istovremeno sa tri najveća odlikovanja u srbskoj vojsci – ’’Karađorđeva zvezda sa mačevima’’, ’’Beli orao sa mačevima’’, i ’’Obilićeva medalja’’. To je istovremeno priznato svim borcima na tzv. sandžačkom frontu. Predajući mu ovo odlikovanje, lično kralj mu se obratio: ’’Vojvodo! Vi ste se više nego odložili Srpstvu! Zato mi je drago, što mi se pružila prilika da Vam iz ruku predam ovo moje malo priznanje’’. A komandantu Vasojevićkog odreda vojvodi Lakiću Vojvodiću kralj Nikola je poslao telegram sledeće sadržine: ’’Mojim hrabrim Vasojevićima izjavljujem moju kraljevsku blagodarnost, kako na hrabrom i neustrašivom držanju u borbama protiv nadmoćnijeg neprijatelja, a tako isto na humanim i bratskim postupcima, ishranjujući ne samo vojnike iz vasojevićkih brigada, već i ostale vojnike crnogorske i srbijanske vojske, koji dejstvuju i prolaze preko vaše teritorije. Istraj junački soj Vasojevački! Velika srbska porodico, da se hvališ i ponosiš među morem i Dunavom dok god bude Srba i junaka! Istrajte najljepši sinovi moji!’’

U januaru 1916. badnjaci su bili krvavi. Branila se zemlja, ognjište, branila se odstupnica braći iz Srbije koji su pod pritiskom neprijatelja povlačila preko Metohije, Vasojevića, Albanije.....Crnogorci, Brđai, Hercegovci, Starosrbijanci su po ko zna koji put morali polagati teški ispit na braniku otadžbine i ponovo dokazati da ovaj narod spartanske naravi najviše cijeni slobodu.

Tog Badnjeg dana vojska se nalazila na Mojkovcu, čekajući priliku da neprijatelju zada smrtonosni udarac. Prekaljeni ratnici još od Glasinca i Drine, premrzli i gladni, liječili su rane. Čistili dotrajalo oružje da još jednom zapuca. Neprijatelj nije smio Mojkovac preći. Samo preko njih mrtvih. Snijeg je bio do pojasa. Vremenski uslovi bili su teški. Snažno kombinovane njemačko-austrougarske-bugarske armije već su bile zauzele Srbiju. Tih dana, jedina na Balkanu, gotovo zarobljena crnogorsko.sandžačka vojska vodila je borbu protiv nezadržive i silne armade. Kao što bi Njegoš rekao u neugasivim stihovima: 

Mirbožanje a odmah zatim odlučni i ljuti boj.

Na Božić se nastavila krvava borba. Postupajući po zapovijestima komandanata u prvim znacima razdana, protiv napad je otpočeo Uskočki bataljom krećući se desnom obalom Lepešnice ka Bojnoj Njivi i Uloševini. Kolašinska brigada je otpočela borbu u 7 časova ujutro. Neprijatelj nije uspio da ovlada Razvršjem. Brigada je prethodnog i ovog dana imala 93 poginula i 175 ranjenih. Drobnjački bataljon je izvršio juriš na Bojnu Njivu  i do noći bila je u njegovim rukama. O ovom boju delegat kod vrhovne komande đeneral Janković poslao je sa pov.br. 2323 od januara Srbskoj vojsci-vrhovnoj Komandi sljedeći izvještaj:

 

 

Na pravcu Rožaje-Berane i Suvi DO-Berane neprijatelj je energično napadao ceo dan i brojno nadmoćan uspeo da zauzme položaj Turjaka. Crnogorske trupe povukle su se na položaj na levoj obali rijeke Lešnice. Na pravcu Peć-Rugovo neprijatelj je energično napadao na položaje kod Kućišta, ali su svi njegovi napadi odbijeni’’.

9. januara neprijatelj je napadaoa na vasojevički odred, kod Berana i evo kako u svojim ratnim zabelješkama kaže đeneral serdar Janko Vukotić u ovom napadu ’’27 (stari kalendar) otputovao sam za Berane,  gde je već ima borbi na život i smrt. Na boište sam stigao oko 10 sati. U to vreme vođahu se borbe po ulicama Berana. Iako je neprijatelj nadmoćniji nije uspeo da vasojevićki odred smesta potisne, a front ovog odreda prostirao se od rijeke Lima na Đurđevim stupovima i dalje vezu održavao sa izviđačkim četama, koje su održavale veze između ovog i mojkovačkog fronta.

Hrabri vasojevički odred ovog dana, kao i prethodnih (25 i 26 po starom kalendaru) izdržavao je i izvojevao kao i uvijek do tada slavnu pobjedu nad mnogobrojnim neprijateljem. U ovim borbama Vasojevići su imali veći broj mrtvih i ranjenih’’.

Uzimajući u obzir angažovanost snaga, prostor, cilj, kao i druge pojmove boj na Mojkovcu i borbe kod Berana i u kanjonu Tare u januar 1916. godine čine završni dio Mojkovačke operacije u kojoj je crnogorski vojnik bio spreman da ratuje do konačne pobjede. Borbena dejstva 1915/1916. mogu se nazvati jednim imenom mojkovačka bitka.

Za postignute ratne uspjehe u žestokim borbama kod Mojkovca i Berana posebno su istaknute i pohvaljene sledeće brigade: ’’Kolašinska, Gornjovasojevićka i Donjovasojevićka’’ a u najznačajnije borbe crnogorske vojske u Prvom svetskom ratu spadaju boj kod Mojkovca i borbe kod Berana, Prenćana i Lever – Tare. Sve do 18. januara 1916. crnogorsko-sandžačka vojska držala je odbranbeni front: na lijevoj obali Lima, između Berana i Andrijevice, kod Mojkovca i na lijevoj obali Tare, kada je počela povlačenje prema Podgorici, po naređenju crnogorske Vrhovne komande 22. januara 1916. Vlada Crne Gore potpisala je kapitulaciju, a kralj Nikola je napustio zemlju. Crnogorska vlada kapitulirala je deset dana poslije mojkovačke bitke tačnije 22. januara. Hrabri ratnici sa tugom u srcu i suzama u očima, posmatrali su kako neprijatelj bez borbe ulazi u njihova sela i gradove. Iako su morali predati oružje i priznati kapitulaciju, iapak znatan broj ratnika nije položio oružje već se odmetnuo u komite zadajući švabi snažne udarce.

- Plamen Mojkovačke bitke traje i trajaće. Dok je vijeka i svijeta, kao ponos svakog Crnogorca. Kao mač što blješti između dva vremena, bitke i satiranja, uspona i poleta. Kao opomena da tu bukti srce crnogorsko.

U čast i slavu mojkovačkih ratnika zhvalni potomci podgli su spomenik u Mojkovcu svim učesnicima bitke a podignuta je i spomen bista serdaru Janku Vukotiću.

Na Božić 2008. godine osveštan je u Mojkovcu i Hram Hristovog roždestva koji ujedno i posvećen mojkovačkim ratnicima.Hram je izgrađen i sada u Mojkovcu podsjeća na mojkovačke mučenike i junake koji su se borili za krst časni i slobodu zlatnu. Bez obzira na raznorazna tumačenja, raznih kvazi istoričara i političara mojkovačka bitka je svijetla stranica u istoriji srbskog naroda kada su braća Crnogorci i Brđani dočekali Austrougarsku silu ne da bi spasili sebe nego svoju braću Srbijance. Kako reče pjesnik ’’ Ne brane se da se njime spase već da silu dočekaju na se...’’.