VOJNE OPERACIJE U POLIMLJU I VELICI ZA VRIJEME BALKANSKIH RATOVA I KOMITSKOG POKRETA 1916-1918. GODINE - 1. dio

 

 

Gornje Polimlje je regija na sjeveroistoku Crne Gore. Dobilo je ime po tome što zahvata sliv gornjeg toka Lima. Pruža se smjerom jug-sjever. Čini ga kompozitna dolina Lima i planine sa potplaninskim župama, istočno i zapadno od nje. Gornje Polimlje pruža se između 42° 25' 0" s.g.š. i 17° 40' 0" (po Griniču). Najjužnija tačka je na Bjeliču, najsjevernija na Gradini, najistočnija na Bogićevici, a najzapadnija na Ključu. Najniža tačka je u Tifranskoj klisuri, 650 mnm. Najvisočija je na Bjeliču (Zla Kolata 2.528 m) koji je najvisočiji vrh Crne Gore, pa je relativna razlika između najniže i najvisočije tačke 1878 metara. 

Predmet našeg razmatranja je uži dio Gornjeg Polimlja i Velika kao geografski, a donekle i istorijski izdvojene cjeline koje su u srednjem vijeku pripadale srednjovjekovnoj župi Plav, odnosno Dečanskom vlastelinstvu. Za vrijeme vladavine Turaka pripadali su Gusinjskoj nahiji, odnosno Skadarskom Sandžaku. Polimlje obuhvata prostor uz Lim, od klisure Sućeska više Andrijevice do crkve (manastira Svete Trojice pod brdom Gradac u Brezojevice) i ušća Veličke rijeke u Lim na međi atara sela Gornja Ržanica – Velika – Novšiće. Na ovom prostoru postoji pet velikih sela. Na lijevoj strani Lima su: Luge, Ulotina i Murina sa Pepićem, a na desnoj strani su sela Mašnica, Gračanica (najveće selo u Polimlju) i Gornja Ržanica. Lijevu stranu Polimlja sa zapadne strane zatvaraju planine: Visitor, Zeletin i Katunište, sa sjevera Previja i Jerinja glava, a sa istoka Sjekirica. Dok se Velika (selo poznato iz Dečanskih hrisovulja kao metoh manastira Visoki Dečani) proteže s obje strane Veličke rijeke i njene pritoke Lijeve rijeke. Počinje s desne strane rijeke Lima između Novšića (od brda Kodra) i Gornje Ržanice (takođe sela koje se pominje u Dečanskim hrisovuljama) od brda Kunj do ispod planinskog prevoja Čakor sa istočne strane do obala rijeke Bistrice ispod toponima Bjeluha.

Neki geografi ovaj dio Gornjeg Polimlja nazivaju i Murinski dio Gornjeg Polimlja koji se pruža od najstarijih plavskih morena („Glavica“) do klisure Sućeske u dužini od 12 km i širine do 1,5 km.

Naše istraživanje motivisala je burna istorijska prošlost ovog područja, a naročito borba za oslobođenje od Turaka u devetnaestom i početkom dvadesetog vijeka. Tada su po vojno-političkoj organizaciji Crne Gore Polimlje i Velika bile kapetanije i u vojnoj organizaciji imale Polimski i Velički bataljon narodne vojske, koji su djelovali u sastavu Istočnog odreda, odnosno Gornjovasojevičke brigade crnogorske narodne vojske. Operacije koje su vodili Polimski i Velički bataljon u Prvom i Drugom balkanskom ratu i Prvom svjetskom ratu vođene su u sastavu Gornjovasojevičke brigade kojom je komandovao brigadir Radomir Vešović, a sve u sklopu Istočnog odreda kojim je komandovao Janko Vukotić.

Do rata 1876-1878. godine u Crnoj Gori se iznad seljačkih masa uzdizao samo vladajući glavarski sloj s knjazom na čelu. Velički i Polimski bataljon od svog osnivanja vodili su nemilosrdnu borbu sa Rugovcima koji su htjeli da zagospodare ogromnim pašnjacima na Mokri, Vaganici, Čakoru i Bjeluhi i sa plavo-gusinjskim agama i begovima koji su htjeli po svaku cijenu da sačuvaju svoje čitluke u dolini Lima. Sem toga, oba bataljona su učestvovala u punom sastavu koje je protiv otomanske imperije vodila Crna Gora. To svoje učešće i Polimljani i Veličani su skupo platili. Sela su paljena, ljetina uništavana, mlade žene – nevjeste i djevojke odvođene u ropstvo i prodavane na pazarima u Plavu, Gusinju, Peći, Đakovici i Skadru. Stoka pljačkana i narod dovođen na rubu propasti. Od dvora sa Cetinja narod je i lokalni glavari imao malo pomoći, a i sva Crna Gora je bila siromašna patrijarhalna zemlja koja se u svojoj spoljnoj politici uglavnom oslanjala na Rusiju, a u manjem obimu na Italiju, Francusku i Austriju, što je u određenim ratnim i drugim prilikama dovodilo do zatezanja političkih odnosa sa ovim zemljama. Na sjeveroistočnoj granici Crne Gore bilo se formiralo nekoliko okruga koje je Turska smatrala sebi potčinjenim, iako su se oni osjećali potpuno slobodnim. Takvi okruzi su bili u Vasojevićima (Gornjim i Donjim, Polimlju, Velici i Šekularu). Živjelo se na nož i pušku, pogotovu u Velici i Šekularu i polimskim selima Mašnici i Gornjoj Ržanici, koja su faktički svakodnevno krvarila sa Klimentima iz Rugove i Pljančora s Novšićem. Posebno je bio buran devetnaesti vijek. Neprestani bojevi, ustanci i bune, u kontinuitetu su potresali Osmanlijsku carevinu na Balkanu, slamali njenu moć i silu i utirali put ka njenom nestanku s Balkana i stvaranju nezavisnih država na Balkanu.

Veličani i Polimljani su u tom periodu davali veliki doprinos oslobodilačkoj borbi od Turskog okupatora i povampirenih Arnauta i njihovih bandi. Zato su oslobodilačke Balkanske ratove spremno dočekalii nijesu se dvoumili kako i koliko dati od sebe oslobodilačkoj borbi. Imali su ogromne materijalne i ljudske žrtve. Ali i velike pobjede koje su im donijele mir i toliko dugo čekanu željenu slobodu. O sukobima Veličana i Polimljana pisala je ondašnja beogradska štampa, posebno Politika iz čijih se članaka vidi težak život Veličana i Polimljana poslije Berlinskog kongresa, ali i velika želja da se Turci protjeraju s Balkana, što im se i ostvarila vjekovna želja Prvim balkanskim ratom, jer je konačno stigla sloboda.

 

 

Rad na stvaranju balkanskog saveza u borbi protiv Turske počeo u jesen 1911. godine. Bilo je dosta razloga za to. Život pravoslavnog stanovništva u plavo-gusinjskom kraju, a posebno u njegovom sjevernom dijelu bio je veoma težak naročito u Velici, Metehu, Gornjoj Ržanici i Šekularu, gdje se stalno puškaralo protiv plavogusinjskih aga i begova i krvožednih Rugovaca, naročito zbog rodnih livada i pašnjaka na planini Mokri i Bjeluhi. Mladoturski režim podvrgavao je hrišćansko stanovništvo u tom dijelu, a i na prostoru Donjih Vasojevića i rožajskom kraju teroru i istrebljenju, što Crna Gora i Srbija, a i druge balkanske države nijesu mogle gledati skrštenih ruku pa su počele pregovore o sklapanju saveza za borbu protiv Turaka. Ideja o balkanskom savezu sve je više sazrijevala.

Crna Gora nije imala stajaću vojsku, sem nekoliko bataljona za obuku mladića stasalih za regrutaciju. Pripadnici Polimskog i Veličkog bataljona bili su kući sa svojim skromnim naoružanjem, i bili su u obavezi da se u slučaju potrebe javljaju na zborno mjesto, oružanje i municiju da čuvaju i pravilno održavaju. Preko komandira bataljona i čete bili su informisani o značajnim dešavanjima i događajima kako u Crnoj Gori tako i u okruženju na području raške oblasti i Metohije. Crna Gora nije imala ni generalštab ni razrađen plan za bilo kakvu ratnu operaciju ili ratni sukob. Takav ratni plan tek je prihvaćen 3. oktobra 1912. godine na sjednici Ratnog savjeta. Serdar Janko Vukotić koji je smatran jednim od najsposobnijih crnogorskih brigadira tada je predložio ratni plan, a Ratni savjet ga prihvatio.

Po Ratnom planu kao pomoćni, formiran je Istočni odred kao pomoćne snage glavnini crnogorske vojske. Istočni odred su činjile sljedeće brigade: Vasojevićka, Kolašinska i Durmitorska brigada bez Jezersko šaranskog bataljona. Taj bataljon i jedan dobrovoljački bataljon, formiran od ustanika s desne obale Tare sačinjavali su Prekotarski odred koji je formacijski bio u sastavu Istočnog odreda kojim je komandovao Janko Vukotić. Prekotarskim odredom komandovao je Mašan Božović. Pored toga u sastav Istočnog odreda ušlo je i šest ustaničkih bataljona iz okoline Berana pod komandom brigadira vojvode Lakića Vojvodića. Načelnik štaba Istočnog odreda bio je Milo Matanović. Polimski i Velički bataljon bili su u sastavu Gornjovasojevićke brigade kojom je komandovao brigadir Radomir Vešović.

Crnogorska vojska, a posebno Polimski, Velički i Šekularsko-trepački bataljon bili su u pogledu naoružanja i obuke daleko ispod prosječnog nivoa ondašnjih evropskih armija. Međutim, najvredniji u brigadi bio je njen moral i hrabrost njenih pripadnika, što je proizilazilo iz svijesti o dužnosti da se za slobodu zemlje bore i pod najtežim uslovima. Gornjovasojevička brigada koncentrisala se u reonu Andrijevice. Njen komandant brigadir Radomir Vešović bio je nadareni oficir, strog ali pravičan. U Andrijevici je brigada mobilisala nove borce. A u svom sastavu je imala šest bataljona: Ljevorečki, komandant V. Tomović, Kraljski, komandant R. Marijanović, Trepačko-šekularski, komandant major Konstadin Mikić i Andrijevički, komandant S. Dragović. Ta brigada imala je i bateriju od četiri brdska sporometna topa kalibra 75 mm, italijanskog porijekla na drvenim lafetima. Postojao je i komorski sedmi bataljon. U početku rata brigada je ojačana jednom poljskom i jednom brdskom baterijom. Gornjovasojevićka brigada bila jedesnokrilna na istočnom frontu, a istovremeno levokrilna na frontu prema Skadru.  Prema istorijskim dokumentima Turci, kako piše Mitar Đurišić, nijesuimali ofanzivnih namjera prema Crnoj Gori. Za njih je posebno bila značajna odbrana Skadra, jer je iz rejona ovog grada trebalo štititi bok i pozadinu turskih snaga, koje bi, eventualno, bile prinuđene da se iz Makedonije povuku u Albaniju. U želji da zaplaši balkanske zemlje, Turska je još u septembru 1912. godine objavila djelimičnu mobilizaciju, a opštu tek 2. oktobra. Mobilizacija je tekla sporo, jer je odziv obaveznika bio slab. Zbog toga do početka rata nijesu formirane sve jedinice.

U Metohiji i Vasojevićima na dometu djelovanja Veličkog i Polimskog bataljona, a time i Gornjovasojevičke brigade Turci su imali 21 diviziju, po jedan puk iz 2. i 20. divizije i još neke manje jedinice sa oko 14.000 vojnika, 17 mitraljeza i 54 topa prema navodima dva oficira iz Skadarskog Korpusa, kasnije generala turske vojske Nafiza i Kirametina. Oni su naveli da je u Peći bilo 2000, u Rugovi 1200, u Plavu 2400, u Gusinju 2400, u Beranama 2900 i u Bijelom Polju 2450 turskih vojnika. Uz turske snage dejstvovale su išiptarsko bažibozučke jedinice. One su povremeno bile veoma brojne, čak i do deset hiljada vojnika. No, njihova borbena vrijednost nije bila velika. Pri sudaru sa crnogorskim jedinicama one bi se obično raspršavale. Svim snagama orijentisanim prema Crnoj Gori komandovao je general potpukovnik Mahmut-Hajet paša sa sjedištem u Peći. 

Vasojevićka brigada Radomira Vešovića, kao desno krilo istočnog fronta od planine Grebena (219 m) i Visitora (2210) a lijeve obale Lima, pa dalje preko Čakora (1849) do Mokre planine (kota 1909 do 2002) imala je prvi zadatak: Spriječiti eventualni pokušaj prodora neprijatelja iz rejona Gusinja, Plava i Čakora prema Andrijevici i dalje u dubinu crnogorske teritorije. Najistureniji prema Rugovi bili su Velički i Šekularsko-trepački bataljon. Komandanti Veličkog, Šekularsko-trepačkog i Polimskog bataljona dobili su naređenje od brigadira Vešovića da pomno prate kretanje turskih snaga iz Rugove, Plava i Gusinja prema crnogorskoj teritoriji, a tu je posebno imala ulogu izviđačka četa potporučnika Boška Đuričanina i mašnička četa potporučnika Milonje-Baja Krdžića, koje su danonoćno pratile kretanje turskih snaga prema crnogorskoj teritoriji. Rugovci su imali više čarki sa Veličanima i Šekularcima na prostorima Mokre i Bjeluhe.

Komandant Istočnog odreda Janko Vukotić izdao je brigadiru Radomiru Vešoviću naredbu da sa dva bataljona zatvori granicu prema Grebenu Visitora, sa dva prema Mokroj planini, a dva da drži u rezervi i da prvi ne otvara vatru, osim ako Turci njega napadnu. Vukotić je sugerisao Vešoviću da po mogućnosti slomi turske kule na Mokroj, Čakoru i Planinici, a i kule na Pepiće, Brezojevičkoj kosi i brezojevičku ravan. Vešović je osmog oktobra 1912. godine sa svojom brigadom izvršio pokret iz Andrijevice i zaposjeo položaje i pravce koji vode ka Murini i Andrijevici. Glavnina turskih snaga bila je u rejonu Plava, Gusinja i Rugove, dok su na Grebenu, Visitoru, Čakoru i Mokroj planini ojačane posade graničnih karaula. To su bili najvažniji položaji koje je trebalo da zaposjedne Gornjovasojevička brigada. Pred frontom te brigade turske snage su u početku brojale 6.000 vojnika ne računajući bažibozuk. Polimski i Velički bataljon, naročito zbog blizine koncentracije turskih snaga imali su složen i delikatan zadatak, a i Gornjovasojevićka brigada u cjelini, jer su pred sobom imali jake neprijateljske snage koje je trebalo savladati. Trebalo je da zatvori široki front, na kome je neprijatelj dva puta većim snagama, zauzimao položaje. Uz to, neprijatelj je očekivao pojačanje iz Peći i Đakovice. Vešović je sebi postavio zadatak da najprije uništi turske snage na položajima zapadno od Plava, jer su odatle Turci mogli lako prodirati prema Andrijevici. To bi Vešoviću prema njegovoj ocjeni, omogućilo da prebaci dio svojih snaga na desnu obalu Lima, napadne neprijatelja u desni bok i ovlada položajima na Mokroj planini, čime bi svojoj brigadi obezbijedio bolje i povoljnije odbrambene položaje. Uporedo s tim, Vešović je odlučio da pojedine turske utvrđene tačke postepeno zauzima, grupišući u tom cilju jače snage na izabranim odsjecima napada.

Kao glavnu prepreku u napredovanju Vešović je vidio planinu Greben. To je bio najistureniji položaj, odakle su Turci mogli prodirati k Andrijevici. Prema Vešovićevoj ocjeni zauzimanjem Grebena u rejonu kote 1862, koji se povezuje sa grebenom Visitora bila bi uklonjena najozbiljnija prepreka za prodor prema Gusinju i olakšao bi se način osvajanja Visitora. Na Grebenu su se nalazile jake karaule kao vatrene turske take u borbi protiv Vasojevićke brigade. Vešović je rasporedio svoje snage ovako: Andrijevičkim bataljonom, brdskom baterijom, vodom izviđača i mitraljeskim odjeljenjem izvršiti napad na Greben, Polimskim, Trebačko-šekularskim i Veličkim bataljonom od Grebena do Lima, s posebnim zadatkom Veličkom bataljonu da drži položaj od Lima do Mokre planine. Kraljski i Ljevorečki bataljon zadržani su u rezervi u rejonu sela Kuti, jedan vod poljskih topova bio je raspoređen iza polimskog voda Polimskog bataljona, a jedan iza Trebačko-šekularskog bataljona. Jedan broj topova preko Balja i Piševa, Batlaka postavljen je na najistaknutijem mjestu na planini Sjekirici i imao je zadatak da tuče ciljeve duž rijeke Lima, a po mogućnosti i kraule na Mokroj planini. Vešović je imao pouzdane podatke o snagama neprijatelja na Grebenu pa je k njemu uputio samo Andrijevički bataljon, a za svaki slučaj ostavio dva bataljona u rezervi za taj pravac. Došao je trenutak da Vešovićeve organizacione i vojno-stručne sposobnosti dođu do izražaja ne samo teoretski nego i u praksi. Gornjovasojevička brigada pod njegovom komandom otpočela je napad devetog oktobra u samu zoru na cjelokupnom terenu od Grebena do Mokre planine. Topovi sa Sjekirice i drugih kota davali su punu podršku pješadiji. S početka borbi Vešović je shvatio da su turske snage jake i zato u pravcu Grebena uvodi i Ljevorečki bataljon iz rezerve na desno krilo Andrijevičkog bataljona i sa oba nastavlja napad na Lipovicu i Greben. Između osmog i devetog oktobra 1912. godine upotrebljavajući u odsudnom trenutku i Kraljski bataljon iz rezerve uspijeva da ovlada Lipovicom i Grebenom. To je bila glavna strategijska tačka koju su Turci izgubili. Svi njihovi pokušaji da povrate ovaj položaj ostali su bez uspjeha.

Turci su 2. oktobra pojačali ofanzivna dejstva prema Mokri planini i napali Velički bataljon pod komandom Kostadina Mikića u rejonu Prijedola. Veličani su se hrabro suprotstavili nadmoćnijim turskim snagama i potisnuli ih nazad. Velički bataljon na početku Balkanskih ratova sačinjavale su tri čete Veličana: Sve tri čete imale su šest nižih i jednog višeg oficira. Viši oficir komandant bataljona, tri niža komandiri četa i tri na raspolaganju. Sve tri čete sa oficirima krajem avgusta 1912. godine imale su trista boraca. Velički bataljon je dejstvovao od ušća Veličke rijeke u Lim do planine Mokra. Turci su 2. oktobra pojačali ofanzivna dejstva na Mokroj u rejonu Prijedola, napali Velički bataljon, snažnim protiv-udarom natjerani su u povlačenje, ali su koncentrisali svoje snage i 14. oktobra sa jačim snagama napali Velički bataljon, pa su neki njegovi djelovi bili primorani da se povuku prema Sjekirici. Velički i Trebačko-šekularski bataljon su 15. oktobra uz podršku artiljerije sa Sjekirice napali na Prijedo i Nišavin grob, gdje su turske snage savladane i natjerane u povlačenje prema Mokri planini. Topovi na Sjekirici, do tad neviđeni u ovim krajevima još 15. septembra izvučeni su na Sjekiricu po naređenju ministarstva vojnog za Crnu Goru. Njih su iznijeli borci Gornjovasojevičke brigade po vrletima golom snagom Kraljskog i Polimskog bataljona odakle su u Prvom balkanskom ratu odigrali značajnu ulogu u pružanju vatrene podrške Gornjovasojevičkoj brigadi. Napad na Mokru planinu izvršen je 16. oktobra u ranim jutarnjim satima. Cijelog dana vođena je borba za osvajanje otpornih tačaka oko pograničnih karaula na Kukaljskom vrhu, Planinici, Vaganici i drugim uzvišenjima, da bi tek oko devetnaest sati bila zauzeta kula na Kukaljskom vrhu, odnosno i poslednja karaula na Mokri planini. Neprijatelj se povukao u pravcu Rugove i Čakora. U ovim borbama poginulo je 19 boraca iz Kraljskog i Veličkog bataljona, dio njih je sahranjen na prijedolskoj Ćafi. Među poginulim je i komandir Vaganičke čete Veličkog bataljona potporučnik Milovan Gojković. U odbrani Velike poginuo je i stari ratnik i komandir Čakorske čete Baco Jokić, oficir narodne vojske. Baco Jokić, komandir Čakorske čete, poginuo je 1. oktobra 1912. godine u Velici. Veličkim bataljonom, koji je imao tri čete, komandovao je Kostadin Mikić, sin proslavljenog ratnika Rada Mikića, Čakorskom četog do pogibije komandovao je Baco Jokić, a poslije njegove pogibije potporučnik Milić Milovanov Radulović, komandir Ivanopoljske čete bio je potporučnik Radosav Vučetić, a komandir Vaganičke čete Milovan Arsenijev Gojković. do pogibije 2. oktobra 1912. na Mokri planini. Poslije pogibije zamijenio ga potporučnik Mihailo Pavićev Janković. Bataljonski barjaktar bio je Radule Radonjin Gojković, četni barjaktari bili su u Vaganičkoj četi Milovan Jevtov Mikić, u Čakorskoj četi Filip Vučkov Knežević, a u Ivanopoljskoj Zarija Đukanov Radević. Ove podatke je zapisao Kostadin Mikić, komandant bataljona, a publikovao ih je Miloš Gojković, general-major JNA-VJ u knjizi „Velika kroz istoriju“. 

Polimski bataljon pod komandom Vukajla-Zelja Labana dejstvovao je iz pravca Zeletina i Murine prema Tatariji i Zapareniku, uz tok Murinske rijeke, a zatim Nenove i Dosove rijeke i Pepićkog potoma, prema Visitoru i štitio ostale bataljone da ne bi im turske snage prišle za leđima. Visitor je bio glavna meta kojom je trebalo ovladati. Taj vis se nalazio između Lima, Murinske rijeke, Pepićkog potoka i Martinovićkog potoka. Turci su uoči dvanaestog oktobra napravili ispad u pravcu Murine, ali su protivnapadom odbijeni. Narednog dana oko jedanaest časova glavnina Gornjovasojevičke brigade oko Murine prešla je u napad, sa dva bataljona u prvom redu i jednim u rezervi. Tri i po sata vođena je borba u rejonu Pepića, dok nije zauzeta i poslednja turska karaula. Napad je zatim nastavljen šumovitim padinama Visitora. Pokreti tim stranama bili su veoma naporni. Ipak su izvršeni u potpunom redu. Turci su se branili brojnim zasjedama koje su najčešće savlađivane bliskom borbom. Naročito jak otpor pružili su na Malom Visitoru. Ali i kada je i taj otpor oko šesnaest sati savladan bilo je razbijeno jako tursko gnijezdo, odnosno lijevo krilo. Dalji napad su podržavali Polimski i Andrijevički bataljon, pa su tako dobro organizovani sadejstvom bataljoni Vasojevičke brigade, lomili otpor jedne po jedne karaule, dok oko sedamnaest časova nijesu ovladali čitavim Visitorom.

Ovladavanjem Grebenom i Visitorom Vasojevićka brigada je skratila svoj front i posjela objekte koji su mogli da posluže kao siguran oslonac za odbranu državne teritorije. Jedan Grk, inače turski vojnik, izvijestio je Janka Vukotića da turska komanda šanje pojačanje turskim snagama u Plavu, ali je brigadir Vešović već bio ovladao visinskim kotama na Grebenu i Visitoru i mogao je dočekati tursku silu i do deset hiljada vojnika. Vukotić je to znao, ali ga ipak obavijestio i upozorio da se utvrdi i da vodi računa o toj činjenici. I pored upozorenja Vešović se nije pasivizirao i nije bio zadovoljan postignutim uspjesima, pogotovo što je neprijatelj bio aktivan na njegovom lijevom krilu. Vešović je stoga na Greben ostavio Andrijevički bataljon, a na Visitoru Polimski i dvije čete ljevorečkog bataljona da bi spriječili svaki pokušaj turskih snaga da povrate ta uzvišenja. Kraljski, Trepačko-šekularski i glavninu Ljevorečkog bataljona sa dvije baterije i mitraljeskim odjeljenjem poveo je od Murine preko Štita i Prijedola ka Mokroj planini. Tim teškim terenom marš je bio veoma naporan. Topove su mjestimično morali prenositi vojnici. Ipak, 15. oktobra kolona je izbila na Sjekirici. Glavne turske snage ispred njegovih (Vešovićevih) jedinica držale su vododjelnicu Pećke Bistrice i Lima. Vešović je odlučio da glavninu svojih snaga uputi baš tom vododjelnicom, a jednim bataljonom obuhvati tursko krilo na Čakoru. Napad je počeo 17. oktobra. Znatno jače turske snage uporno su se branile više od pola dana. Ali pojava Bučičko-vinićkog bataljona na njihovom desnom boku, dok su ostali bataljoni vršili jak frontalni napad. Prvo je demoralisan bažibozuk, a uskoro i druge turske snage, pa su iza podne svi počeli da odustaju i odstupaju prema Djevojačkom kršu, Dijelu i Ječmištu. Janko Vukotić je smatrao da se Vasojevićka brigada suviše izlaže riziku. Zbog toga je upozorio Vešovića i preporučio mu da sačeka dolazak glavnine odreda. Vešović je bio siguran da napad može da nastavi. Poslije niza juriša 18. oktobra Vasojevićka brigada je savladala i novim turskim položajima, natjeravši neprijatelja da se povuče u Plav. Pored ostalog začlijenila je i dva topa. Pošto su ocijenili da ne mogu braniti Plav, Turci su se 18. oktobra uveče povukli preko Babinog Polja ka planini Bogićevici. Vasojevićka brigada je ušla u Plav bez borbi. Ubrzo zatim je kod komandanta mjesta, odnosno brigade i izvijestila da se Gusinjani predaju i neće se braniti. Dvadesetog oktobra djelovi Vasojevićke brigade ušli su u Gusinje. Tako je Vešović sa svojom brigadom ovladao linijom Gusinje-Plav-Čakor-Mokra planina. Otvoren je put prema Peći i Metohiji. To je bio veliki uspjeh koji je znatno prevazilazio prvobitni zadatak ove jedinice.

Osamnaestog oktobra 1912. godine glavnina Istočnog odreda krenula je iz Berana da bi se naredni dan prikupila Durmitorska brigada u rejonu Kukaljskog vrha, a Kolašinska u rejonu Prijedola. Janko Vukotić im je naredio da organizuju izviđanje prema Rugovi, a sam se uputio za Gusinje da obiđe Vasojevićku brigadu. Izbijanjem Istočnog odreda na Čakor i Mokru planinu, i Treće srpske armije u rejonu Prištine turske snage u Peći bile su jako ugrožene. U tako nepovoljnoj situaciji Dževad paša se odlučio za protivnapad prema snagama Istočnog odreda. Glavnina turske vojske, pod komandom komandanta 21. nizamske divizije usmjerena je ka Rugovi, dok su pomoćne snage upućene uz dolinu Dečanske Bistrice ka Babinom Polju i Plavu. Njihov cilj je bio da obuhvatnim dejstvima prema krilima Istočnog odreda odbaci crnogorske snage s Mokre planine i Čakora.

Protivnapad turske vojske otpočeo je 22. oktobra na frontu od Smiljevice do Babinog Polja. U borbama sa manjim predstražama djelovima Durmitorske, Kolašinske i Vasojevićke brigade Turci su uspjeli za kratko da ovladaju planinom Smiljevicom, Glođijom, Katunima, Valjkovim brdom, Vaganicom i Planinicom i istočnim dijelom Babinog Polja i ozbiljno ugroze ranije zauzete položaje Kukaljski vrh na Mokroj planini, Čakor i Djevojački krš. Komandant Kolašinske brigade uputio je Donjomorački bataljon na Čakor, Rovački bataljon na Vaganicu. Djevojački krš je zaposjeo Velički bataljon. Janko Vukotić je odlučio da sa svojim jedinicama pređe u napad s namjerom da razbije neprijatelja i odbaci ga niz Rugovu. Turski protivnapad nije uspio, izvršen je kontraudar snaga Istočnog odreda i uzdrman je i onako slab moral turske vojske. Otpor neprijatelja u Rugovi je bio neznatan, ali je Vukotić komandantima brigada naredio da uspore dejstva radi veće sigurnosti zbog zaostajanja krilnih bokova u samoj klisuri. U tom periodu Velički bataljon se nalazio na relaciji Starac-Bjeluha. A Vukotić je naredio komandantu Veličkog bataljona da se pomjeri u visini Jelenka. Ujedno je Vukotić preko Kostadina Mikića upozorio Vešovića da se u rejonu Dečana koncentrišu jake turske snage.

Dok se glavnina Istočnog odreda kretala kroz Rugovu, Vasojevićka brigada je razoružavala albansko stanovništvo u rejonu Plava i Gusinja, a njen Polimski bataljon djelovao je pravcem Đurička riječa-Vranica(1633)-Čereme-Valbona, sa zadatkom da razbije i razoruža neprijateljske snage.  Albanci su pružali slabiji otpor a u selu Čerene nijesu nikog ni našli, jer su se slabe šiptarske snage povukle k Valboni. Dok su Polimski i Ljevorečki bataljon vršili akcije u Sjevernoj Albaniji u međuvremenu su djelovi Trebačko-šekularskog bataljona i borci Andrijevičkog bataljona razoružavali šiptarsko stanovništvo u selima Hoti i Vusanji. Pošto su na taj način razbili ostatke neprijatelja na području Plava i Gusinja 28. oktobra se Vasojevićka brigada prikupila u Plavu. Vešović je održao govor borcima i predočio im nove zadatke i pravac pokreta koji je počeo u 14 sati u pravcu Babinog Polja. U prethodnici je bio formiran novi bataljon dobrovoljački, Plavo-gusinjski bataljon, koji je usput savlađivao slabi otpor zaostalih neprijateljskih snaga. Brigada je prenoćila u rejonu Babinog Polja. Vešović je provjerio da li ima snaga bažibozuka i lokalnog stanovništva u predjelu Bogićevice i Babinog Polja. Pošto je saznao da se takve snage kriju u šumama Bogićevice, on nije htio da ih iz predostrožnosti ostavi za leđima, otkrio je raspored tih snaga i riješio da ih razbije i tako ostvari nesmetano kretanje prema Metohiji jedinica Istočnog odreda.

Kralj Nikola je nastojao da crnogorska vojska hitno nastavi osvajanje Metohije, a to se nije moglo bez Vasojevićke brigade koju je Vešović vodio preko Bogićevice u pravcu Dečana. Tamo su bile koncentrisane jake turske snage koje je trebalo savladati. U vezi sa tim, 29. oktobra obavljena je priprema za napad na Bogićevicu. Vešović je postepeno napadao, a u njegovim redovima između ostalog su bili borci Veličkog i Polimskog bataljona, koji su u ovim operacijama pokazali veliku hrabrost i požrtvovanje. Narednog dana je brigada potisnula sve neprijateljske snage. Napad njegovih snaga je podržavala artiljerija. Neprijatelj je znao da mu položaj na Bogićevici pružaju poslednju mogućnost za odbranu Metohije s tog pravca sa topografskih vrlo jakih položaja. Otpor neprijatelja je bio veoma žilav, a u jurišu svih bataljona Vešović je neustrašivo išao na čelu svojih jedinica. U borbama na Bogićevici Vasojevićka brigada se zadržala do prvog novembra. Bilo je veoma važno ovladati Đeravicom i streočkim planinama kao važnim stategijskim tačkama za postizanje glavnog cilja. Vešović nije znao da je glavnina snaga Istočnog odreda već 30. oktobra ušla u Peć i oslobodila Peć. Prvog novembra je počeo njegov pokret prema Metohiji. Računao je da će neprijatelj pružiti jak otpor u rejonu Dečana. Zbog toga je odlučio da pokret brigade izvrši iz tri pravca. Prvi, desni odred brigade jačine dva bataljona, jedna baterija je mitraljesko odjeljenje kretalo se u pravcu Belajine rupe-Đeravica u čijem se sastavu kretao i štab brigade sa Vešovićem na čelu. Ostala dva dijela brigade kretala su se desnom i lijevom stranom Dečanske Bistrice. Toga dana su djelovi brigade stigli na liniju Đeravica-Streočke planine i tu prenoćile. Pokret je nastavljen drugog novembra. Neprijatelj je pokušao da onemogući napredovanje Gornjovasojevićke brigade, ali je silinom juriša njenih bataljona razbijen u rejonu krša Meges što je brigadi uspjelo da drugog novembra, oko 16 sati, oslobodi manastir Visoki Dečani, taj najveći monument srpske prošlosti, slave i veličine, a kralj Nikola ga telegrafski unapređuje u čin brigadira (general majora). Arhimandrit manastira Dečani sa manastirskom bratijom ga s pravom nazvao oslobodiocem Dečana.

Velika uloga Radomira Vešovića je u oslobođenju Đakovice. U Đakovicu su ušli 4. novembra djelovi Gornjovasojevičke brigade i djelovi srpske Drinske divizije drugog poziva. Čim je Vešović ušao u đakovicu uspostavio je vlast, postavio za oblasnog upravitelja Jevrema Bakića, a za predsjednika opštine Pavla Paunovića, komandanta Drinske divizije, drugog poziva.

Vasojevićka brigada iz Metohije se krenula prema Skadru, opet preko Bogićevice. U svojim Memoarima Vešović piše da je prema Skadru pošao uoči nove srpske godine (po starom kalendaru, 1. januara 1913. godine). U Đakovici je ostavio dva bataljona Vasojevićke brigade da uz pomoć organizovanih mještana Pećanaca i Vasojevićke brigade održavaju red u Peći, Plavu i Gusinju. U operacijama borbi za zauzeće Skadra učestvovali su Velički i Polimski bataljon. Vešović je kao i uvijek i ovaj zadatak Vrhovne komande shvatio ozbiljno i odgovorno. Svim vojnicima kojima je Radomir Vešović komandovao bila je velika čast da budu u jedinici sposobnog komandanta. U opsadi Skadra Vasojevićka brigada je djelovala na Bardanjoltu, a kasnije je dodijeljena sastavu Zetskog odreda. Polimski bataljon je bio na predstraži, a Velički bataljon je pratio artiljeriju. Svi bataljoni Vasojevićke brigade imali su velike gubitke. No, uprkos svim teškoćama, brigada je postigla zapažene rezultate. Kosijerima, makazama i sjekirama kidana su žičana utvrđenja i ona su bila probijena uz velike žrtve. Koristeći se saobraćajnicama prednji djelovi Vasojevićke brigade su izvršili prodor u dubini neprijateljske otporne tačke na koti 274, gdje su Vasojevići jurišali i na ušančenog neprijatelja i potpuno ga savladali. U takvoj situaciji Turci su počeli da se povlače.

Uloga Radomira Vešovića za osvajanje Skadra bila je velika. U borbama za Skadar iz Veličkog bataljona poginulo je dva oficira i 41 podoficir i vojnik, umrlo 6 podoficira, dok je u Plimskom bataljonu poginulo 44 podoficira. Svega poginulih i umrlih u Polimskom bataljonu bilo je 133, a u Veličkom 92. To su bili veliki gubici ovih bataljona, ali i brigade u cjelini. 

No i pored svih žrtava pod pritiskom velikih sila crnogorska vojska se morala povući iz Skadra. Velički i Polimski bataljon učestvovao je i u Drugom balkanskom ratu 1913. godine. Komandanti bataljona bili su isti Vukajlo laban i Kostadin Mikić. U sastav Četvrte brigade Dečanskog odreda ušla su dva kombinovana vasojevićka bataljona, Ljevorečko-kraljski i Trepačko-šekularski kao i Andrijevičko-Polimski i Velički bataljon. Jedinice su se prikupile u Peći 20. juna, i poslije odmora su 24. juna otpočele pokret prema Vitomirici, pa preko Banje, Rudnika i Kline za Kosovsku Mitrovicu u koju su stigle narednog dana u pet sati poslije podne. Odatle su po naređenju Srpske vrhovne komande pošle k Skoplju. U isto vrijeme Vrhovna komanda je odlučila da se Dečanski odred preimenuje u Crnogorsku diviziju i da uđe u sastav Prve srpske armije i da se iz Skoplja prebaci u Kumanovo. Rad Veličkog i Polimskog bataljona u izvođenju borbenih dejstava na bregalničkom frontu usko je vezan sa radom četvrte brigade.

U toku Prvog svjetskog rata učestvovali su Polimski i Velički bataljon. Gornjovasojevička brigada imala je dva bataljona. Polimski, kojim je komandovao Vukajlo-Zeljo Laban i Velički, kojim je komandovao Mihailo Janković. Brigadom je komandovao Kostadin Mikić. On je za komandanta postavljen 1. maja 1913. godine i istog dana za komandanta Veličkog bataljona postavljen je Mihailo Janković i 1914. godine unaprijeđen je u čin kapetana.

Srbska vrhovna komanda izdala je 25. novembra 1915. godine naredbu za povlačenje Srpske vojske preko Crne Gore i Albanije na Jadransko primorje na liniji Drač-Skadar, gdje će se vojska uz pomoć saveznika oporaviti i ponovo organizovati. Četvrtog decembra 1915. godine formirane su metohijske trupe sa komandantom Blažom Božovićem. One su bile sastavljene od Polimskog i Veličkog Bataljona i Plavo-gusinjskog bataljona. Istovremeno je formiran Plavski odred jačine 2200 vojnika koji je držao položaje kod Gusinja i Plava. Ove snage su se uspješno suprotstavile na čakorskom frontu austrougarskoj devetoj brdskoj brigadi. Velički i Polimski bataljon nalazili su se krajem 1915. godine u rejonu Čakora i štitili povlačenje srpske vojske. Poslije kapitulacije Crnogorske vojske u januaru 1916. godine nastalo je rasulo i pristupilo se razoružanju iste. Prvi put od svoga postojanja Polimski bataljon je položio svoje oružje u Ulotini.  Okupacione snage su razoružale i pripadnike Veličkog bataljona. Crnogorska vlada je upozorena 24. februara 1916. godine da se „kod stanovništva Andrijevice, Šekulara, Velike, Vasojevića i Zete nalazi još mnogo stotina pušaka, pa se od Vlade zahtijeva da saopšti da li je voljna u roku od 48 sati to oružje predati austrougarskim trupama u Podgorici, Andrijevici, Plavu i Gusinju. Bilo je otpora od strane Polimskog i Veličkog bataljona da ne predajuoružje, dok im se ne garantuje bezbjednost od Arnauta. Neki pripadnici Veličkog i Polimskog bataljona nijesu predali oružje, već su se organizovali u Komitske čete i suprotstavljaju se neprijateljima.

 

 

Poručnici Milonja-Bajo Krdžić i poručnik Boško Đuričanin, te kapetan Crnogorske narodne vojske Simo Nikoletić nijesu predali oružje, već su organizovali komitsku četu sa oko 50 boraca i izvodili gerilske akcije na području Polimlja, Velike i Šekulara, dejstvovali su po Rugovi i plavo-gusinjskom kraju, nekad zajedno, nekad u manjim grupama i nanosili udare švapskim policijskim postajama i jedinicama. Sa njima je bilo komita iz sela Gornja Ržanica, Murina, Pepiće, Ulotina, Luge, Đurička rijeka, Šekular, Brezojevice, Velika i sa područja Vasojevića. Komitima je bilo posebno značajno što se njima pridružio poručnik Boško Đuričanin obavještajno izviđački oficir koji je poticao iz prigraničnog sela Đurička Rijeka kod Plava. Komiti sa njim su se slagali po svim pitanjima, a posebno po pitanju ujedinjenja sa Srbijom. Vešović nije bio protiv ujedinjenja, ali je više volio samostalnu Crnu Goru, volio je kralja Nikolu, ali ništa ružno nije rekao ni za dinastiju Karađorđevića, posebno za kralja Petra, a volio je i regenta Aleksandra, naročito u prvim danima komitovanja.