KOMITSKI POKRET U OSLOBOĐENJU SJENIČKOG I PLJEVALJSKOG SANDŽAKA 1912.GODINE

 

            APSTRAKT: Početkom 20.veka stanje u Raškoj oblasti ili nekadašnjem Novopazarskom sandžaku bilo je obeleženo svakovrsnim nasiljem, pljačkama, ucenama i ubistvima najuglednijih ljudi. Turska vlast nije imala ni snage ni želje da to stanje sveopšte anarhije savlada i obezbedi imovinsku, pravnu i životnu sigurnost svim svojim građanima, a posebno onim najugroženijim, tj.Srbima hrišćanima. Ni posle izvođenja mladoturske revolucije (hurijet) 1908.godine, i pored početnog zadovoljstva i nadanja, stanje se nije bitno promenilo. Naprotiv, otpočeo je proces osmanizacije i izigravanja proklamovanih prava i sloboda za neturske narode. To stanje će dovesti do toga da će se veliki broj srbskih seljaka odmetati u šume i organizovati komitske grupe i čete. Te grupe i čete će odigrati značajnu ulogu u zaštiti srbskog hrišćanskog stanovništva od muslimanskih zlikovaca i odmetnika, a prvi će stupiti u borbu za oslobođenje u oktobru 1912.godine.

 

            Poslednja decenija osmanlijske vlasti na području Raške oblasti ili nekadašnjeg Novopazarskog sandžaka bila je period izrazite anarhije, buna, zuluma, zločina, rečju pravne, imovinske i životne nesigurnosti. Tiranije, nasilja i ubistava bilo je i ranije, ali nikada tako da ni država nije imala snage, a po svoj prilici ni volje, da zavede red i sigurnost svim građanima. Svojom politikom prema ovom prostoru Austro-Ugarska je u velikoj meri doprinosila tom stanju. Ta Monarhija je preko svoje diplomatije isforsirala i termin „Sandžak“ za Rašku što je i te kako doprinosilo anarhiji i nesigurnosti.  Ni posle mladoturske revolucije 1908.godine (Hurijet)ništa se nije bitnije promenilo.  Ustvari, postalo je još teže stanje, jer su mlatoturci nastojali da sprovedu osmanizaciju celokupnog stanovništva,  neturskih i neislamskih institucija i organizacija. Srbi kao narod u nacionalnom smislu nisu bili priznati. Tretirani su kao millet (verski narod)prema davno ustanovljenim tzv.milet sistemom još iz vremena sultana Mehmeda Fatiha u 15.veku.

               Područjem Sjeničkog i Pljevaljskog sandžaka, kao i u celom Kosovskom vilajetu, harale su stotine turskih, zaparavo muslimanskih odmetnika.  Te grupe i pojedinci su terorisali, pljačkali, ucenjivali i ubijali najuglednije hrišćane, ali ne štedeći ni one muslimane koji nisu odobravali njihova zlodela. Ubijanja, ucenjivanja i zlostavljanja najuglednijih predstavnika Srba hrišćana počela su i mnogo ranije, ali nisu bila tako česta i masovna. Nasilja su činile dobro naoružane odmetničke grupe i pojedinci koji su često imali prećutno, a neretko i otvoreno odobravanje njihovih nedela od strane i lokalnih pa i vilajetskih vlasti. U svemu tome svoje prste je imala i Austro-Ugaraska koja je delovala prljavom ali i efikasnom propagandom huškajući naše muslimane protiv Srba hrišćana koje je predstavljala kao glavne krivce za sve nevolje. Također je Austro-Ugarska ubacivala glasine i neistine o tome kako Turcima i našim muslimanima jedina opasnost dolazi od Srbije i Srba predstavljajući sebe kao zaštitnika i oslobodioca. Ona je nastojala da od bivšeg Novopazarskog, kasnijih Sjeničkog i Pljevaljskog sandžaka, stvori „corpus separatum“, zapravo neki novi identitet. To joj je bilo potrebno da bi sprečila eventualno ujedinjenje Srbije i Crne Gore, a istovremeno sebi obezbedila koridor za prodor ka Kosovu i Metohiji, Povardariju i Solunu.  

               Krajem 19. i početkom 20.veka prostorom od Lima do Javora i Golije terorisale, pljačkale, ucenjivale i ubijale uglednije i bogatije Srbe hrišćane odmetničke i hajdučke grupe i pojedinci Pašo Galjanović Đerekarac, Ahmedin Lekpek,  Pašo Pešterac, Tale Zlatanović Nišić, Adil Papić. Opljačkano i ubijeno je za to vreme niz najuglednijih Srba u sjeničkom i novovaroškom kraju kao što su dva brata Čkonjevića, dva brata Popadića, dva brata Mlađenovića i mnoge druge. Posebno je bio opasan odmetnik Adil Papić iz Kladnice pa ga je srbska vlada ucenila sa 1200 dinara što je tada bio veliki novac. Ovog zlikovca je uspeo da likvidira komita Milan Ranitović 1901.godine. Veliku podršku takovom delovanju muslimanskih odmetnika davali su i neki državni zvaničnici da bi se obezglavilo srbsko pravoslavno stanovništvo. U tome se posebno isticao  Mustaj-paša Ćatović iz Sjenice.  Po svoj prilici on je i naručivao sva ta ubistva koristeći opštu anarhiju. Na ovog pašu je pokušan atentat 1901.godine ali je zbog nestručnog rukovanja eksplozivom ostao živ.  U Pljevaljskom sandžaku je bilo slučajeva da su se austrougarski oficiri i vojnici preoblačili u tursku nošnju i noću upadali u srbska sela  čneći nečuvena zlodela, čak i gora neko što su činili Turci pa se to pripisivalo njima. 

               U vreme poznate Raoničke bune i posle nje pojačana je aktivnost srbskih komita koji su štitili i pomagali ugrožene seljake i vršili osvete za ubijene srpske prvake. Među njima su se isticali  Mile Robović, Petar Tošić, Drago Ćosović i Milija Masjak. Oružije i novac su dopremani do granice, a odatle je prenošeno na tadašnju tursku teritoriju i deljeno narodu.

 

               U tom periodu najpoznatije muslimanske odmetničke grupe bile su  Ajdina Preljića, Mehmeda Kaljića, braće Džanovića, Murata Hajrovića, Amira Zornića, Murata Šabanovića, Ilijaza Lakote, Aka Gunjca, Džema Pulje, Šabana Brnjičanina (Pripuz), braće Miševića, Rustema Bambura, Šabana Zemanića, Mehmeda Redžovića, Adema Kozice i dr. Posebno su bile opasne čete u kojima su bili pripadnici čuvenih bratstava Kaljića, Ljaljevića i Dautovića. Njihove čete su e kretale po celom Kolašinu, prijepoljskoj i pljevaljskoj nahiji. Osim ovih odmetnika i zlikovaca poznati su bili i Mehmed Kalić i Jašar Derdemez iz vraneške nahije, Halil Džanković iz pljevaljske nahije, Nuro Gugić iz Melaja (Pešter) i Glogovac Šaćir u novopazarskoj nahiji.  U Staroj Srbiji su nasilja uzela tolika maha da su samo od 1.jula pa do kraja novembra 1911.godine počinjeni ovi registrovani zločini: 128 krađa, 58 oružanih napada na imovinu, 53 otimačine, 41 razbojništvo, 37 pokušaja ubistava, 35 ubistava, 13 nasilnih prevođenja u islam itd.  Delovale su i povremen grupe i pojedinci koji su krali, pljačkali i otimali, činili nasilja pa se ponovo vraćali nekom redovnom i normalnom životu. Takvih povremenih grupa i pojedinaca je bilo i kod Srba pravoslavaca.

                Ovako nesnosno stanje i nasilja oteralo je mnoge Srbe hrišćane u šumu da bi se spasili, jer im je pretila opasnost, dok su se neki  odmetnuli da bi zaštitili nekog svog ili celu familiju. Mnogi su morali da beže preko granice na Javoru, Raškoj i Mokroj Gori. Posebna priča je bio pritisak Arnauta (islamiziranih Albanaca katolika) i muhadžira. Oni koji su bežali u šume ili oko granice  uglavnom su bili mladi i zdravi ljudi koji su bili sposobni i hrabri, spremni „stići i uteći“, ubiti i biti ubijen. Brojnije komitske grupe su bile sposobne i spremne da zaštite i cela sela sa srbskim hrišćanskim stanovništvom. Sukobljavali su se sa muslimanskim odmetnicima, branili i spašavali mnoge ugrožene Srbe i ubijali njihove vođe i organizatore i vršili osvete. Narod ih je voleo i zato su u narodu imali brojne i najčešće veoma odane jatake. Čak su cela sela od tzv.Javorske granice do Polimlja jatakovala komitama (Ljepojevići, Bukovik, Trudovo, Radojinja, Štitkovo, Lopiže, Štavalj, Kuzmičevo, Kosatica, Bistrica, Stranjani, Goračiće, Kamena Gora, Prošćenje, Bobovo i dr.). Na Limu su imali i skrivene čamce za prelazak u zapadni deo Raške oblasti (Pljevaljski sandžak)u selima Drenovi, Ivanju, Mažićima, Banji. Mnogim komitskim četama srbska Vlada je plaćala troškove zimovanja u Srbiji.

               U jednom svom izveštaju Sreten Vukosavljević piše da su se i neke crnogorske čete pojavljivale sa desne strane Lima. Tako je jedna crnogorska četa u junu 1912.godine presekla telefonsku liniju između Nove Varoši i Priboja. Tom prilikom su odneli 84 metra telefonske žice.    

               Postojao je tzv. Komitski put koji je polazio sa Javora pa preko sjeničkog i prijepoljskog kraja do bjelopoljskog i beranskog područja. Tim putem su se kretale srpske komite i kuriri, a održavala se i veza između Srbije i Crne Gore. Veza je išla od Javora do Vasa Roljevića i Rada Obućine u Božetićima,pa do Ranitovića i Lovića u Lopižama, a odatle do Pešića u Gonju  nastavljajući dalju u Sopotnicu kod Lazara Divca, Popovića u Pećarskoj. Popovići su odatle bili dalja veza do Bijelog Polja i Berana. 

               Poznate vođe komitskih družina bili su: Petar Tošić, Drago Ćosović, Milan Ranitović, Pavle Šljukić, Rade Kijanović, Milosav Ljujić, Vojo Cucić, Simo Pajević, Vukojica Gluščević, Jevrem Mlađenović, Rade i Vlado Obućina, Milija Masjak, Mašan Knežević, Bora Petaković, Jakov Vojinović, Petar Petrović Azanjac i pred Prvi balkanski rat učitelj Sreten Vukosavljević.  U početku najbrojnija je bila komitska četa Petra Petrovića Azanjca koja je krstarila između reke Lima i planina Javora, Golije i Zlatara.  Ova četa je unosila paniku među turske vlasti pa je čak  kosovski valija lično o njenom delovanju obavestio i samog sultana 1910.godine.  Kosovski valija je naredio lokalnim vlastima da formiraju poterne grupe-čete da bi se suprotstavli delovanju srbskih komitskih grupa i četa. Poznate su bile čete kojim su komandovali Mustaj-beg Ćorović, Osman Sijarić, Hasan-čauš Tarić  i hodža Vrbljanin. Ove turske poterne čete, čete pomoćne ili leteće žandarmerije su više terorisale civilno stanovništvo po selima i ubijali najuglednije ljude nego što su se obračunavale sa srbskim komitama nastojeći da na taj način zastrašuju srbsko hrišćansko stanovništvo. Ozbiljniju poteru turske vlasti jedino su preduzele  za zlikovcem Nezirom Kolašincom koji je ubio Milosava Vukića i njegovog sina. Turska potera ga je ubila u Suvodolu na Pešteri polovinom juna 1912.godine.  To je imalo za posledicu da su mnogi seljaci bežali preko granice u Srbiju. Od tih prebeglih seljaka popunjavaće se postojeće komitske čete i formirati nove, kao i čete dobrovoljaca, pa će tako oko granice uvek biti spremnih grupa i četa za borbu sa turskim odmetnicima i poternim četama. Te komitske čete i grupe dobrovoljaca će prve i započeti borbene akcije za oslobođenje na turskoj teritoriji u Sjeničkom i Pljevaljskom sandžaku u oktobru 1912.godine. Tako će komite pod komandom vojvode Sretena Vukosavljevića  (Tmušića)i pre zvanične objave rata Srbije Turskoj 18.oktobra 1912.godine osloboditi neka sela uz srbsko-tursku granicu u sjeničkoj i novovaroškoj kazi.   

 

 

 

               Srbska vlada nije javno mogla da podržava komite u  bivšem Novopazarskom sandžaku, Raškoj oblasti, pogotovo u toku aneksione krize, zbog blizine Austro-Ugarske i njenih brojnih dobro plaćenih agenata i saradnika preko koji je ona bila dobro obaveštena o svemu što se događalo na ovom uvek trusnom prostoru. Ona sprovodila razornu i beskrupuloznu propagandu protiv Srbije i Crne Gore predstavljajući ih kod muslimana, tadašnjih Turaka, kao osvaječe i okupatore koji hoće da istrebe sve one koji nisu Srbi. Ova srednjoevropska sila je zbog svojih imperijalnih ambicija na Balkanskom poluostrvu stalno tražila izgovore kako bi vršila ekonomski, politički i vojni pritisak na Srbiju i Crnu Goru. Međutim, ipak je postojao u Beogradu Centralni odbor „Srpske odbrane“ osnovan još 1905.godine koji je rukovodio celokupnim komitskim pokretom. Predsednik tog Odbora bio je poznati političar Ljuba Davidović. Predsednici su bili i general Nikodije Stefanović i profesor Beogradskog univerziteta Ljuba Jovanović. Posebnu ulogu u organizovanju i rukovođenju komitskim pokretom u Raškoj oblasti imao je odbor u Užicu. Njime su rukovodili čuveni i stari prota Milan Đurić, profesor užičke gimnazije Mirko Popović i kapetani Čeda Popović i Milan Vidojević iz Užičkog puka i još neki drugi oficiri.  Prota Milan Đurić je u toku 1912.godine često dolazio na Javor i u srbskoj carinarnici se sastajao sa Sretenom Vukosavljevićem, Stevanom Samarđićem, Todorom Muhajlovićem, Milanom Novakovićem, Mihajlom Buljugićem, Jevđenom Mrvićem, Milijom Ćirovićem i drugim komitama i narodnim prvacima gde im je davao uputstva i savete za rad.  O tom svom sastajanju sa komitskim vođama i radu sa njima prota je pravio  dragocene beleške i redovno je obaveštavao Ministarstvo inostranih dela Kraljevine Srbije.  Odbor „Srpske narodne odbrane“ postojao je i u Ivanjici. Tim Odborom rukovodio je prota Veljko Tankosić. Iz novovaroške kaze sa Tankosićem je najviše sarađivao Božo Popović Bobović iz Bukovika. 

                  Osim ovih odbora u  Srbiji postojao je i tajni odbor „Narodne odbrane“ u Skoplju koji je radio na jačanju i organizaciji komitskog pokreta u Raškoj oblasti. Ovim Odborom je rukovodio Bogdan Radenković. U tom Odboru su iz nekadašnjeg Novopazarskog sandžaka ili Raške oblasti bili Velimir Prelić, Jovan Ćirković i Lazar Jankulović.

                   Upravnici javorske carinarnice su redovno i detaljno obaveštavali nadležna ministarstva srpske vlade i Centralni odbor o situaciji u Sjeničkom i delom Pljevaljskog sandžaka. Javorska carinarnica je bila glavni punkt obaveštajnog rada i prihvatna stanica za one koji su voljno ili iz neke nužde relazili u Srbiju. U poslednjoj deceniji XIX veka i do 1912.godine to su bili: Đorđe Radulović, Josif Studić, Tihomir Veljković, Vasilije Dimitrijević, Jovan Đurović, Sava Banković, Janko Janković, Milan Trajković i Radoje Vulović. 

                   Izveštaje srbskoj vladi o teškom stanju u Pljevaljskom sandžaku slali su učitelji i upravitelji osnovnih škola koji su ujedno bili i poverenici srpske Vlade. Posle osnivanja Srpske gimnazije u Pljevljima 1901.godine glavni poverenici su postali direktori te gimnazije Tanasije Pejatović, Ilija Lalević, Petar Kosović, Aleksandar Marić i njihovi zastupnici Stevan Samardžić, Todor Boravnjak, Đorđe Pejanović i dr.  

                   Posle Aneksije Bosne i Hercegovine srbska vlada je poklonila više pažnje organizaciji i naoružavanju komitskih grupa i četa u Sjeničkom i Pljevaljskom sandžaku, ali sa mnogo većom opreznošću i organizovanošđu nego ranije  zbog Austro-Ugarske koja je samo čekala pogodan izgovor da vojno interveniše.  Veliki deo aga, begova i uleme je radio u korist Austro-Ugarske, a na štetu srbskog življa i Srbije. Srbija i Crna Gora su se trudile da pariraju toj beskrupuloznoj aktivnosti Habzburške Monarhije. Oružije i novac iz Srbije su dopremani na Javor, Mokru Goru i manje u Rašku, a odatle je dalje prebacivano preko granice do poverenika srpske vlade i komitskih jataka u selima sa srbskim pravoslavnim stanovništvom.  Na jednom sastanku srbskih prvaka u manastiru Banji kod Priboja  1909.godine, kojim je rukovodio iguman manastira Gedeon Marić, odlučeno je da se Srbi organizuju i naoružavaju, jer „age rade za Austro-Ugrasku“. Posebna pažnja je posvećena  organizovanju poverenika i kurira koji bi slali ili prenosili izveštaje o situaciji u Raškoj oblasti, ali i donosili iz Srbije poruke, novc i oružije u tadašnji Sjenički i Pljevaljski sandžak.  Da bi mnoge sposobne i u eventualnom ustanku i ratu sa Srbijom odvojile od zavičaja turske vlasti su mobilisale veliki broj srbskih mladića i uputile ih u daleke krajeve Osmanske Imperije. Neki su uspevali da pobegnu iz turskog askera i stignu u Srbiju, jer se u zavičaj nisu smeli vraćati. Najveći broj tih mladića se prijavljivao u srpsku vojsku ili se uključivao u komitske i dobrovoljake čete. 

 

                    Za komitski pokret na desnoj obali Lima pred sam početak Prvog balkanskog rata 1912.godine posebno je bilo važno delovanje dobro organizovane, naoružane i vođene čete na čijem čelu se nalazio komitski vojvoda Sreten Vukosavljević.  U ovu veliku četu uključile su se i komitske grupe koje su vodili Jevrem Mlađenović, Pavle Šljukić, Rade Kijanović Krnjo, Rade Obućina Kentić, Milan Ranitović, Vojo Cucić i još neke manje grupe i pojedinci kao Simeun Gagrica, Radivoje Čkonjević, Milosav Ljujić, Jovan Karača, Svetomir Borisavljević, Vlajko Ćurčić, Božo Bobović, Lazar Divac, Simo Pajević, Vlado Obućina, Radoje Korićanac, Risto Ivanković, Proko Radišić, Dragojle Dilparić i mnogi drugi.  Osim toga vojvoda Vukosavljević je četu popunio i sa prebeglim seljacima sa turske strane kojih je tada u Užičkom okrugu bilo dosta. Pred početak ratnih operacija  protiv Turske u Prvom balkanskom ratu ova četa je narasla u pravi odred sa nekoliko stotina boraca.   Ova brojna komitska jedinica se kretala oko planina Jadovnika, Zlatara, Javora, Crnog Vrha i Giljeve. Ipak se najviše zadržavala u Zlataru na turskoj teritoriji. Krajem septembra 1912.godine ovaj komitski odred je iz Zlatara isterao jednu manju bašibozučku jedinicu kojom je komandovao Ahmed Ajruglić.  

             I u drugim delovima Sjeničkog i Pljevaljskog sandžaka izvodile su borbene akcije manje komitske i ustaničke grupe. Tako su one pripremale teren i povoljnu situaciju za brže i efikasnije napredovanje srpske vojske kada počnu ratne operacije u Prvom balkanskom ratu od Javora i Kladnice dalje prema Sjenici i zapadnom delu Raške oblasti, zapravo ka oslobođenju Pljevaljskog sandžaka i njegovog glavnog grada Pljevalja u sadejstvu sa Tarskim odredom crnogorske vojske. 

             Ministar vojske Kraljevine Srbije general Stepa Stepanović je već od maja 1911.godine radio na organizovanju tri centra na srbsko-turskoj granici prema bivšem Novopazarskom sandžaku. Preko tih centara trebalo je da se vrši  naoružavanje i obavlja obaveštajni rad kao što je to bilo predviđeno i 1909.godine. Centri su se nalazili na Javoru-Kokin Brod, Raški i u Novoj Varoši-Mokroj Gori. Centrom na Javoru rukovodio je kapetan Milan Vidojević, Raškoj  kapetan Vidoje Pantić i na Mogroj Gori kapetan Čedomir Popović. Sa tim centrima rukovodili su oficiri Užičkog puka, ali su na terenu glavni posao odrađivali učitelji srbskih škola, sveštenici, poverenici i kuriri. Opasne povereničke i kurirske poslove najuspešnije su obavljali Mile Novković iz Ljepojevića i Vaso Roljević iz Božetića, a bilo je i drugih kiridžija koji su povremeno obavljali i kurirske poslove kao Vukadin Radak, Mihailo Banduka i drugi. Teškoće oko rada unutar turske teritorije bile su posebno velike za novopazarsku kazu. Poverenik centra u Raškoj zbog toga se žali i traži da se učitelji koji su rođeni u okolini Novog Pazara vrate na rad u zavičaj, jer postojeći učitelji su iz Makedonije, ne poznaju ni teren ni ljude, a nemaju ni hrabrosti da se upuštaju u opasne ali veoma potrebne poslove. Poverenik traži od Ministarstva vojske učitelje Savu Klinića, Filipa Stojanovića i Stanimira Stanimirovića.  Rad poverenika u Novoj Varoši je bio brzo otkriven pa su turske vlasti pojačele represalije i hapšenja. To je veze i dalju organizaciju i u Novoj Varoši i dalje za Pljevlja dovelo u neizvesnost. Posle toga za pljevaljski kraj su preuzeli organizaciju direktor pljevaljske ginmazije Petar Kosović i učitelji, a naređenja i poruke je donosio poznati komitski vođa Petar Tošić. 

                U leto 1912.godine komitske vođe Sreten Vukosavljević i Petar Tošić su sa manjom pratnjom obilazili sjenički, novovaroški, pribojski, prijepoljski, bjelopoljski i pljevaljski kraj radi organizovanja i slanja ljudi na granicu po oružije što su oni činili i ranije.  Posebno je teška situacija nastala kada je u Sjenici u avgustu 1912.godine svirepo ubijen od strane  Arnauta beranski kajmakam Ilija Popović, jedini kajmakam (sreski načelnik) hrišćanin u Kosovskom vilajetu. Arnauti sa Pešteri su tog dana došli u Sjenicu da protestuju kod mutesarifa što su i neki Srbi trebali da budu primljeni u tursku policiju (zaptije). Nastao je pokolj seljaka u sjeničkom i beranskom kraju, a neredi su izbili oko Mojkovca  i u pljevaljskom kraju. Nastalo je masovno bežanje srbskih seljaka sa porodicama , prtljagom i stokom preko granice u Srbiju i u Crnu Goru. Zbog toga su granični prelazi na Javoru, Raškoj i Mokroj Gori jedno vreme bili pretrpani, skoro zagušeni. Napred pomenute muslimanske komitske čete su pravile haos i bezakonje terorisanjem, ucenama i ubijanjem najviđenih ljudi. Komitski vojvoda Sreten Vukosavljević je u jednom svom izveštaju Ministarstvu inostranih  dela Kraljevine Srbije 1.septembra 1912.godine napisao: „Polovinom avgusta bila je sva vlast u sjeničkoj, bjelopoljskoj i vraneškoj nahiji u rukama tih četa.  

                Takođe je i iz okoline Novog Pazara nastalo masovno bežanje seljaka, posebno iz pograničnih sela. Najčešće su za borbu sposobni muškarci uzimali oružije i priključivali se komitskim grupama i četama koje su već bile spremne za upade na tursku teritoriju kako bi oni prvi otpočele borbu za oslobođenje. Tako je bio organizovan čitav jedan komitski odred od 700 ljudi koji je učestvovao u borbama za oslobođenje Novog Pazara i njegove okoline u drugoj polovini oktobra 1912.godine.

                  U novovaroškom kraju oružije je delio kapetan Vidojević kojom prilikom su seljaci izjavili da će „hrišćani odmah pristupiti kvarenju puteva i svi koji nose oružje pomoći će Srbiju“.  Komitske vođe Petar Tošić i Drago Ćosović su ponovo obišli sela u pribojskom, prijepoljskom i pljevaljskom karju i održali su sastanak sa narodnim prvacima u manstiru Banji kod igumana Gedeona Marića. Veliki broj seljaka je posle ovog sastanka otišao u selo Dobroselicu kod Nove Varoši gde je kapetan Čedomir Popović izdavao puške i municiju. Naoružani seljci i komite su razoružavali turske seoske patrole i obračunavali se sa turskim bašibozučkim i poternim odelenjima koji su krstarili po selima oko granice. Tako su i pre zvanične objave rata Turskoj od strane Kraljevine Srbije 18.oktobra 1912.godine komite sa naoružanim seljacima vodili prave male ratove na turskoj teritoriji i pripremali teren za lakšu i bržu pobedu srpske vojske. Kasnije su bili veoma korisna logistička podrška. Mnoga sela uz srbsko-tursku granicu su bila oslobođena i pre ulaska srpske vojske.  Primera radi navodima da je komitski odred sa domaćim naoružanim seljacima pod komandom vojvode Sretena Vukosavljevića zauzeo važno tursko utvrđenje Kulinu na Jastrijebcu u Ljepojevićima i oslobodio sela Bukovik i Ursule posle žestokih borbi sa lokalnim bašibozukom već 18. i 19. oktobra 1912.godin. U tim borbama je poginuo jedan od starih komitskih vođa Ilija Popović Beranac. Posle toga je Vukosavljevićev komitski odred krenuo prema Ali-begovom šancu na  Kalipolju i Kladnici.  Od Javora pa preko utvrđenog Kalipolja i Kladnice prema Sjenici bio je  glavni pravac borbenih dejstava Javorske brigade srpske vojske. Srbska cvojska je prava ratna dejstva jedino i imala od Javora pa preko Kladnice do Sjenice. Prilikom borbi u muslimanskom selu Ursulama vojvoda Sreten Vukosavljević nije dozvoljavao paljevine i zločine iako su prehodnog dana ursuljanski bašibozuci u susednom srbskom selu Bukoviku počinili paljevine i zločine  oskrnavivši i seosku crkvu.  Takođe i Priboj se, ustvari, predao komitama, jer je pregovore o predaji grada bez borbe uspešno obavio komitski vojvoda Sreten Vukosavljević koji je u svojoj pratnji imao samo jednog vojnika  koji je takođe bio komita, kao i jednog civila.  Vukosavljević je uspeo da ubedi pribojskog mudira Jusuf-bega Drndu da se grad preda bez borbe i da se ne proliva krv uzaludno. Jusuf-beg je predao dužnost, a policijski komesar Sejfo Ćelebić je odmah otpasao sablju. Mudir i ostaci turske vojske su posle toga prešli Uvac i predali se austrougarima.

                   Samo na osnovu ovoga što je izloženo sigurno se može zaključiti da je komitski pokret kod srbskog pravoslavnog naroda odigrao veoma značjnu ulogu u zaštiti od zuluma i svakovrsnog nasilja od strane muslimanskih hajduka i odmetnika, osionih turskih činovnika i pojedinih aga i begova.  Osim toga komitski pokret je pred Prvi balkanski rat uložio ogroman trud u organizovanju i naoružavanju srbskog naroda u Staroj Raškoj kako bi bio spreman da stupi u borbu za konačno oslobođenje od već odavno posrnule Osmanske Imperije. I, na kraju, komtske čete i grupe su i pre srpske vojske započele borbena dejstva na srbsko-turskoj granici oslobađajući mnogo srbska sela i dajući osim borbene i logističku podršku srbskoj vojsci u oktobru 1912.godine. 

 

 

 

 

                   Komitski pokret u Staroj Srbiji, a posebno u Raškoj oblasti (nekadašnji Novopazarski sandžak)imao je veliku ulogu u zštiti srbskog pravoslavnog stanovništva od nasilja, pljački i ubistava od strane turskih, čitaj muslimanskih, odmetnika i zlikovaca. Komitske grupe i čete su se u 1911.godine su se uglavnom i najviše organizovale u sjeničkom, novovaroškom, prijepoljskom, pribojskom i pljevaljskom kraju. Poznate komitske vođe bili su: Sreten Vukosavljević, Petar Tošić, Pavle Šljukić, Milan Ranitović, Rade i Vlade Obućina, Petar Azanjac, Jevrem Mlađenović, Drago Ćosović, Rade Kijanović, Jakov Vojinović i dr. Najsposobniji kuriri i poverenici bili su Vaso Roljević i Mile Novković koje turske vlasti nisu nikada uspele da otkriju. 

                   Pred početak Prvog balkanskog rata, u proleće i leto, komite su uspešno radili na organizovanju i naoružavanju dobrovoljaca i ustanika po selima sa srbskim pravoslavnim stanovništvom. U tim selima su formirane čete i borbene grupe koje će zajedno sa komitama veoma značajno pomoći da srbska vojska mnogo lakše i brže oslobodi Rašku oblast, a i oni sami su svojim borbenim akcijama oslobodili prva sela na turskohj teritoriji (Bukovik, Ljepojeviće, Kalipolje, Ursule, Trudovo, Debelju i mnoga druga).

                    Vlada Kraljevine Srbije nije mogla od Austro-Ugarske da otvoreno pomaže komitski pokret, ali je ilegalno slala novac i oružije. Bila su formirana i tri centra na srbsko-turskoj granici za dopremanje i podele oružija komitama i dobrovoljcima. Ratni put Javorske brigade  ustvari je trajao nepinih deset dana sa pravim borbenim dnjejstvima samo od Javora do Sjenice.