Rusija slavi 400-godišnjicu okončanja Smutnog doba

Rusija danas praznuje Dan narodnog jedinstva i jubilej jednog od najvažnijih događaja u njenoj hiljadugodišnjoj istoriji. Reč je o okončanju Smutnog doba i obnavljanju ruske državnosti posle dugogodišnjeg građanskog rata i agresije Poljske.

Dan narodnog jedinstva je novi praznik u modernoj Rusiji. Proglašen je za državni praznik 2005. u znak sećanja na događaje iz 1612, kada su narodni ustanici na čelu sa Kuzmom Minjinom i Dmitrijem Požarskim stavili tačku na građanski rat i spoljnu intervenciju, oslobodivši Moskvu od poljskih okupatora. Od tada ne jenjavaju diskusije oko ovog praznika. Istoričari negoduju zbog toga što u hronološkom smislu praznik nije vezan ni za jedan konkretan datum, a pojedini političari su nezadovoljni što se praznik u početku pojavio kao svojevrsna zamena za 7. oktobar – dan Oktobarske revolucije 1917. Bilo kako bilo, Rusija će 2012. sedmi put proslaviti godišnjicu događaja koji se smatra jednim od ključnih momenata u istoriji naše zemlje. Ovoga puta će manifestacije biti posebno svečane, jer je 2012. jubilarna godina.

U istoriji Rusije dugoj preko hiljadu godina bilo je samo nekoliko perioda kada je njena državnost na celoj teritoriji bila dovedena u pitanje. Jedan od tih perioda je bio početak 17. veka. Savremenici su ga nazvali „Smutno doba“. Ruska carska vlast je bila srušena, zemlja se raspala na zasebne oblasti u kojima se rasplamsao brutalan građanski rat. Spolja su prodrle strane armije i zauzele Moskvu. U centru Moskve, u Kremlju, smestila se poljska vojska sa namerom da na ruski presto dovede stranog princa. Sve te događaje pratile su velike elementarne nepogode i strašna glad. Prema nekim podacima, trećina tadašnjeg stanovništva Rusije izginula je ili pomrla u prvih 15 godina 17. veka.

Bila je ugrožena budućnost Rusije kao države i Rusa kao nacije. U toj situaciji, kada centralna vlast faktički nije postojala, sam narod je preuzeo na sebe odgovornost za sudbinu zemlje. U Nižnjem Novgorodu, bogatom gradu na Volgi, narod je formirao dobrovoljačke odrede koji su snabdeveni i naoružani od narodnog novca. Organizacije i prikupljanja sredstava prihvatio se običan Novgorođanin Kuzma Minjin. Na čelo narodne armije stao je iskusni vojskovođa knez Dmitrij Požarski. U dobrovoljačkim odredima je bilo ljudi iz svih staleža, a takođe i predstavnika raznih nacionalnosti i konfesija. Bez ikakvog učešća centralne vlasti mobilizovana je i opremljena vojska od preko 10 hiljada ljudi. U jesen 1612. dobrovoljačka armija je u bici kod zidina Moskve do nogu potukla znatno brojniju poljsku armiju, a 4. novembra je bio prinuđen da se preda i poljski garnizon, koji je držao Kremlj. Pobeda neprijatelja omogućila je da se vaspostavi državnost i da se 1613. na ruski presto izabere prvi car iz dinastije Romanovih.

Snaga nacionalne raznovrsnosti
U Rusiji živi gotovo 200 raznih naroda i oni govore na 173 jezika. Prema Putinu, upravo to čini rusku civilizaciju jedinstvenom.

Sa ovim stranicama istorije narodnog dobrovoljačkog pokreta Minjina i Požarskog, kao i sa mnogim drugim istorijskim podacima, posetioci se mogu upoznati na izložbi „Prevazilaženje Smutnog doba u Rusiji početkom 17. veka“, koja je 24. oktobra otvorena u Moskvi. Organizatori su Federalna arhivska agencija zajedno sa Ruskim državnim arhivom starih dokumenata i mnogim prestoničkim i regionalnim muzejima i arhivima. Izložba je upriličena povodom 400-godišnjice oslobođenja Moskve od Poljaka. Ekspozicija izložbe vodi posetioca kroz sve peripetije Smutnog doba. Pojedini štandovi su posvećeni događajima iz 16. veka koji su prethodili Smutnom dobu. Niz izloženih dokumenata potiče iz perioda kada je Smutno doba dostiglo vrhunac, tj. kada su na ruskom prestolu vladali izabrani ili samozvani carevi. Pa ipak, najzanimljiviji materijali su vezani za formiranje dobrovoljačke vojske Minjina i Požarskog. Posebnu pažnju zaslužuje povelja rukovodilaca dobrovoljačkog pokreta 1612, kojom oni potvrđuju zakletvu da će se boriti do potpunog oslobođenja Otadžbine od neprijatelja. Tu su i pisma u kojima se junaci pozivaju u boj, ili se govori o prikupljanju sredstava za opremanje narodne armije. Na izložbi su našli svoje mesto i dokumenti koji odražavaju proces izlaska iz Smutnog doba: povelja o izboru prvog cara iz dinastije Romanovih, ukazi o obnavljanju privrede i mirovni sporazumi sa Poljskom i Švedskom. Izložbu upotpunjuju mnogobrojni portreti i ikone, oružje i ratna oprema s početka 17. veka, kao i numizmatička kolekcija Smutnog perioda.

Istovremeno je 24. oktobra na portalu „Arhivi Rusije“ pokrenut jedinstveni Internet-projekat „Prevazilaženje Smutnog doba (kraj 16. – početak 17. veka) i učvršćivanje ruske državnosti“ (https://rusarchives.ru/smuta/), koji se realizuje u organizaciji moskovskih i regionalnih arhiva. U okviru projekta korisnici Interneta mogu da se upoznaju sa jedinstvenim dokumentima i muzejskim eksponatima iz Smutnog doba, kao i sa objavljenim i neobjavljenim istorijskim istraživanjima ovog perioda. Na raspolaganju su i tematske kolekcije fotografija i video-materijala.

Centar zvanične proslave 400-godišnjice pobede Minjina i Požarskog biće Nižnji Novgorod – grad iz koga su oni 1612. krenuli u oslobađanje Moskve. Planirano je da se na centralnom trgu koji nosi ime vođa narodne dobrovoljačke vojske održi svečani defile u nacionalnim nošnjama naroda Povolžja, jer su upravo ti narodi činili glavninu narodne dobrovoljačke armije, a takođe i defile na konjima. Biće priređena i teatralna predstava posvećena događajima iz Smutnog doba, čija će kulminacija biti scenski prikaz okupljanja dobrovoljaca. Pretpostavlja se da će u svečanostima učestvovati i predsednik Vladimir Putin. U Moskvi će povodom jubileja biti upriličena izložba-forum „Pravoslavna Rusija – na Dan narodnog jedinstva“. Na njoj će biti predstavljena jedna od najvažnijih svetinja dobrovoljačke vojske Minjina i Požarskog – ikona Kazanske Bogorodice koja je 1612. pratila armiju prilikom oslobađanja Moskve.

Autor je kandidat istorijskih nauka i naučni sekretar Centra za problemsku analizu i državno-administrativnu projekciju.

Aleksandar Veršinjin,