Kult Svetog Save kod rimokatolika

 Biskup Ivan Tomko Mrnavić napisao je za prvog srbskog arhiepiskopa da je „presjajni izdanak“ nemanjićke loze, a franjevac Andrija Kačić Miošić kaže da je najmlađi Nemanjin sin „ruža izabrana“ odnosno „kruna, dika, poštenje i slava“.

Duhovni autoritet Svetog Save Srbskog u dalmatinskom priobalju, od početka šesnaestog pa do kraja osamnaestog veka, bio je iznad katoličko-pravoslavnih razlika među tamošnjim slovenskim življem. Lik Rastka Nemanjića nije nadahnjivao samo senjske uskoke koji su svoju utvrdu zvali kulom Svetog Save već i značajne katoličke prelate i kanonike, istoriopisce i književnike.

Svoje istraživanje ove intrigantne istoriografske građe objavio je, u poslednjem, svetosavskom broju „Pravoslavlja“ Radovan Pilipović, mladi teolog i crkveni istoričar,čiji je predmet interesovanja odavno skrajnuti prostor „tromeđe“: Dalmacije, Like i zapadne Bosne.

U pomenutim, gluvim stolećima kad je slovenski etnički element u Dalmaciji bio stešnjen i gažen u trouglu ukrštenih imperijalnih interesa (osmanlijskog, mletačkog i austrijskog) Savina veličina je bila svetionik ukupne narodne samosvesti.

Osvrti na Savinu duhovno-istorijsku figuru nalaze se u delima dubrovačkog monaha i istoričara M. Orbina, Splićanina J. Kavanjina koji je svoj epos „Bogatstvo i ubogost“ napisao na štokavskom narečju, zatim kod dubrovačkog književnika A. Sasina, pa kod peraštanskog pisca i barskog nadbiskupa A. Zmajevića i drugih.

Za ovu temu jedan od najinteresantnijih autora je Šibenčanin Ivan Tomko Mrnavić, titularni biskup bosanski, koji je napisao Savino žitije pod naslovom „Život Svetog Save episkopa: sina Simeona Stefana kralja Raške“. Ovo delo objavljeno je u Rimu 1640. godine, a u njemu Mrnavić naglašava da je Sava „presjajni izdanak koji je u trinaestom veku, svetiteljskim načinom života, proslavio svoje kraljevsko poreklo“.

Godine 1789. makarski kanonik dr Ivan Josip Pavlović Lučić ponovo, u Veneciji, štampa Mrnavićevu biografiju Svetog Save, s portretima srbskog prvojerarha u bakrorezu i grbovljem Nemanjića i službom Svetom Savi koja je prilagođena katoličkoj liturgiji. Kao priređivač knjige, Pavlović Lučić tvrdi da njegova porodica potiče „od velikih Nemanjića“! Sam Mrnavić, nešto manje smion od Lučića, svoju genealogiju izvodi od dinastije Mrnjavčevića, a na osnovu tog svog uverenja sam je sebi dodao drugo prezime –Mrnavić.

Za učene katoličke sveštenike, kao i za narodnog epskog pesnika, privlačnost pretkosovskih srbskih dinastija bila je magnetska. Slavni odsjaj u vremenu ropstva pod tuđim krunama. A i Mrnavić i Lučić ponosno ističu da su „srbskog plemena“.

Pilipović ističe to etničko utemeljenje Savinog kulta odnosno „srpsku etničku pripadnost rimokatolika između reke Cetine i reke Bojane“ koji su „po inerciji (narodnom pamćenju) slavili velikog sina duhovne scene“. Pri tom, treba imati u vidu da je Rastko obeležio severni deo ovog dela jadranskog pomorja, najpre kao princ–vladar, a posle kao prvi arhiepiskop autokefalne srpske crkve.

Tek pre pola veka otkriven je dokaz da je najmlađi Nemanjin sin zaista vladao Humom (tada: obala i zaleđe od Dubrovnika pa na sever do reke Cetine), što se čita iz jedne Nemanjine povelje gradu Splitu, a, možda baš zbog toga, arhiepiskop Sava je prvu srpsku eparhiju osnovao u Humu, sa sedištem u Stonu.

Još sredinom osamnaestog veka papski kancelisti, tvrdi Pilipović, za pastoralni prostor današnje BiH koristili su izraz „Kraljevstvo Bosne i vojvodstvo Svetog Save“, a Rastkova vladavina Humom i njegova slava bili su zgodan razlog kasnijem vladaru iste zemlje, Stefanu Vukčiću Kosači, da se proglasi „hercegom od Svetog Save“.

Godine 1756. makarski franjevac Andrija Kačić Miošić objavljuje u Veneciji „Razgovor ugodni naroda slovinskoga“, najveći dalmatinski bestseler svih vremena koji je, do danas, doživeo više od sedamdeset izdanja.Knjiga se sastoji od istorijskih hronika „Slovina“ (južnih Slavena) i epskih deseteračkih pesama na ikavici koje je fra Kačić pokupio od guslara pa doterivao ili sam komponovao. Njegov deseterac, naravno, nije zaobišao Nemanjiće i Marka Kraljevića.

Jedna od pesama posvećena je „ruži izabranoj“ i „vojvodi pustinjaka“ odnosno „kaluđeru Savi“ koji potiče „od kolina Nemanjić Stipana, slovinskoga kralja i cesara“ i koji je „kruna, dika, poštenje i slava, slovinskoga puka i naroda“. Tako je fra Kačić promovisao srbski epski deseterac nekoliko decenija pre štampanja Fortisove „Hasanaginice“ i pola veka pre nastanka prvih Vukovih „Pesmarica“.

Ni Kačić nije odoleo rodoslovnim konstrukcijama. Za Mrnjavčeviće, pa tako i za Kraljevića Marka, tvrdi da su poreklom iz okoline Imotskog, a na osnovu etimološke sličnosti jednog imotskog sela (Mrnjavci) sa ovom dinastijom. A potomci Nemanjića su, kaže Kačić, sinjski Vučkovići, nekad serdarsko-sveštenička a danas poznata alkarska porodica.

Samom fra Kačiću nisu bile potrebne ovakve projekcije: omiški knez Đura Kačić bio je zet kralja Vladislava Nemanjića.