Trkači olovnih nogu

Donesen je novi Ustav RCG. Dvotrećinska većina koja je bila potrebna za njegovo donošenje, uspostavljena je priklanjanjem Pokreta za promjene vladajućoj koaliciji. Opet, Pokret za promjene je postao parlamentarna stranka na osnovu glasova koje je ogromnom većinom dobio od Srba iz RCG.

Ovim Ustavom, najnezadovoljniji su upravo Srbi iz RCG.

Razlozi za ovakav neočekivani samouništavajući potez Srba iz RCG su brojni. Od konkretnih učinaka ANB-a ostavarenih pred očima međunarodnih posmatrača to jest uz njihovu saglasnost, preko propagandnog terora dukljanskih (u daljem tekstu -crnogorskih) medijuma, nepostojanja politike Beograda prema Srbima u RCG, inercije intelektualnog sloja Srba u RCG, voljne i nevoljne saradnje Mitropolije crnogorsko primorske sa crnogorskim režimom, urođenog dinarskog građanskog kukavičluka, pa sve do nesposobnosti dijela srpske političke elite u RCG da shvati nove istorijeske okolnosti i da se prema njima odredi na bazi nacionalnog interesa Srba iz RCG a ne na bazi anahronog shvatanja RCG kao, apriori, dijela srpskog etničkog i kulturnog prostora.

Sam po sebi, novi Ustav RCG, ne donosi nikakve novine i ne uzrokuje pogoršanje položaja Srba. On u dijelu koji Srbi u RCG smatraju lošim po njih, institucionalizuje postojeće stanje. Tu se , za Srbe, nije dogodilo ništa neočekivano niti novo pa ovaj Ustav sa rešenjima „identitetskih pitanja“ koja sadrži, sasvim podsjeća na famoznu preporuku MIP-a RCG crnogorskim novinarima koje su se oni, i ne znajući da postoji, čvrsto držali.

Taj pravni akt je, dakle, poseban po tome što je prvo zaživio u praksi a onda proglašen, odnosno obznanjen, jer je sam ulazak PZP-a značio nastanak situacije u kojoj DPS-ov predlog novog Ustava ima većinu i stvar je, već tada, bila gotova.

Vrh Srpske liste je gorljivo gradio poziciju vođe opozicije, raznorodne do stepena koji nije moguće pomiriti i između koje nema kosenzusa jer je nepostojanje jedne od strana mjera konsenzusa za onu drugu. Bilo je od početka jasno da se Medojevićevo shvatanje kompromisa sasvim poklapa sa metodom Martija Ahtisarija- sve će da bude onako kako zahtijeva jedna strana, s tim što će sprovođenje dogovorenog da bude kontrolisano bez učešća druge strane. Ako druga strana ne pristane na takav kompromis, biće onako kako zahtijeva prva strana.

Taj uzaludan napor Srpske liste da se bavi problemima koje ne može da riješi podgrijavan je sa svakog, za Srpsku listu, relevantnog mjesta. Imperativ opozicionog jedinstva, shvatanje da je moguće oboriti režim Mila Đukanovića kroz parlamentarnu borbu i izborima iako snaga njegove vlasti nije u institucijama niti u instrumentima demokratije, okovali su autentičnu snagu jedinog zagovornika srpskih nacionalnih interesa u RCG i njegove napore okrenuli u pravcu kojim je vodio ovaj slijepi put.

Beogradska intelektualna i politička javnost se dijelila na tabor koji podržava Đukanovića i one koji podržavaju Medojevića. Medojević je bio gotovo domaćin na RTS-u, obavezni tumač prilika u RCG koga je srbijanska javnost morala, uz toliku promociju, da doživi kao poželjnog partnera za Srbiju, ili, prosto, modernog demokratu koji insistira na ekonomskim temama, ma šta to značilo.

Sa druge strane, SNP, čuvar dvije preostale buktinje jugoslovenstva, transformisan taman toliko da liči na srpski da bi za njega glasali Srbi i odan svojoj prošlosti taman toliko da ne bude srpski, bio je i ostao kamen o vratu Srbima iz RCG. Dobro pozicioniran u beogradskim vladajućim krugovima, potpomognut Narodnom strankom, svojim koalicionim partnerom sa dobrim vezama sa beogradskim tajkunima i značajnim ličnostima iz srbijanske vlade, stranke sa bogatom istorijom i nikakvom budućnošću i mrtvorođenom Demokratskom srpskom strankom, SNP je, u projekcijama beograskih nacionalnih stratega bio neizostavno, ne partner SNS-u, nego vođa srpsko-jugoslovensko-građanske koalicije koja krije da je srpska a kojoj niko ne vjeruje da je građanska.

Teška borba SNS-a da se iščupa iz ovog gvozdenog zagrljaja tuđih zabluda je bila, u samom startu, osuđena na neuspjeh. To smiješno pozorište je izvelo performans koji će Srbi iz RCG dugo da pamte- na centralnom podgoričkom trgu, na završnom mitingu Bloka za zajedničku državu nije bilo srpskih zastava jer organizator nije dozvolio da ih bude. Vjerovatno je presedan da jedan narod brani svoju državu krijući svoje nacionalne zastave. Odnosno, da je jedan narod vjerovao da je normalno da u njegovoj državi budu zabranjene njegove zastave.

Suludo, mada taj pojam u RCG ima sasvim relativizovano značenje.

Tek je poraz na Referendumu oslobodio SNS zagrljaja tromog SNP-a i njegovih satelita. Vođena logikom „ni jedan glas neprijatelju“ SNS je za nastupajuće izbore napravila koaliciju sa strankama i pokretima čiji bi eventualan samostalni nastup poklonio glasove vladajućoj koaliciji. Rezultat je poznat. Srpska lista je najjača grupacija koja ne učestvuje u vlasti.

No, to nije bilo dovoljno da njeno vođstvo postane nezaobilazni faktor za sve one centre moći van i unutar RCG koji su zainteresovani za situaciju u RCG, bilo sa kojih pozicija gledali na tu situaciju.

Mitropolija Crnogorsko-primorska aktivno ulazi u javna sporenja oko razdvojenosti nacionalnog identiteta Srba i Crnogoraca. Njeni agilniji sveštenici ulaze u otvorene žustre polemike sa glasnogovornicima Srpske liste koji tvrde da su se crnogorska i srpska nacija razdvojile. Partnerstvo Mitropolije i vlasti u RCG dostiže maksimum samodefinisanjem Mitropolije kao nezavisnog entiteta koji ne mora, po svaku cijenu, da bude dio Srpske pravoslavne crkve. Skidanje trobojke sa četiri ognjila sa Cetinjskog manastira konačno je isprovociralo reakciju zvaničnika Srpske liste- Dobrilo Dedeić izjavljuje da nikada neće pripadati nijednoj do Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Iako bi sa stanovišta pravoslavnog crkvenog jedinstva ova Dedeićeva izjava bila problematična, niko je u RCG, a pogotovo među Srbima, nije shvatio drugačije nego skretanje pažnje Mitropoliji da mora da obrati pažnju i na one sa čijom podrškom unaprijed i nesumnjivo računa. Pokazalo se da ni ta, poslednja nesumnjiva činjenica u društvenoj stvarnosti RCG nije odoljela opštem trendu revizije istorijskih vrijednosti.

Vladika Mileševski Filaret je svojom hrabrom akcijom dodao sasvim određen ton toj reviziji, nesvjesno podsjećajući i na istorijske i na aktuelne „lokalne divergencije“, kako Vladimir Božović, osnivač Akademske alternative, definiše jedan segment istorijskog nasleđa prostora današnje RCG. Te lokalne divergencije su i crnogorska vlast i srpska politička elita, gotovo sinhronizovano, uspjele da gurnu na marginu javnosti. Svak sa svojih razloga. Vlast jer zna potencijal koji otvaranje te političke teme nosi a srpska opozicija jer nije kadra da taj potencijal prepozna.

Taj detalj o sinhronizovanoj aktivnosti vlasti i srpske opozicije ilustracija je ogromnog uticaja propagandne mašine kojom raspolaže crnogorska strana i pomenute inercije srpskih intelektualnih krugova u RCG.

Sasvim je sigurno da između ova dva antipoda postoji uzročno posledična veza. Već deset godina u RCG traje orkestrirana kampanja zatiranja srpskog identiteta i to je opšte mjesto u životu građana RCG i lajt motiv svih srpskih žalopojki o prirodi crnogorskog režima. Uz tu bazičnu aktivnost, crnogorska propaganda je nametala obrazac po kome je istorijsko stremljenje ljudi iz različitih krajeva današnje RCG bilo da se okupe oko Cetinja kao stožera i konačnog odredišta svih njihovih istorijskih pregnuća. Zanimljiva, romantična priča koja se naslanja na montanjarsku mitomaniju i koja besomučnom kampanjom biva nametnuta za vladajući obrazac mišljenja.

U toj tački ova problematična konstrukcija postaje razdjelnica od koje kreću dva toka srpske politike u RCG. Maestralne analize ove zablude kojoj uporno podliježu srpski intelektualci iz RCG, koje je napravio istoričar Predrag Vukić, počele su, već krajem devedesetih, da osvješćuju slobodnije misleći dio nekonzistentne zajednice kakva je srpska intelektualna elita.

Ovaj zametak dilema oko kojih će se nakon desetak godina iscrpljivati takozvana građanska i nacionalistička struja srpske politike u RCG objavljena je u nekom beogradskom listu koji je sasvim preživio zenit svoga trajanja pa su ove analize ostale na margini, ne samo sa razloga svoje ekskluzivne dalekovidosti.

U vremenu Vukićevog iskoraka u budućnost srpska politička elita u RCG nije pod svojim uticajem imala nijedan medijum, nije postojala mogućnost javnog dijaloga među zastupnicima različitog viđenja perspektiva Srba u RCG.

Takav poligon ne postoji ni danas, baš kao što ne postoji ni volja dominantnih aktera srpske politike u RCG da do nastanka takvog poligona dođe i da taj prostor konačno oslobodi Srbe iz RCG torture koju nad njima vrše crnogorska štampa, radio stanice i televizije.

Običan konzument crnogorske medijumske propagande danas i ne vjeruje da je moguće da sadašnjoj situaciji postoji alternativa, da u RCG može da postoji televizija sa kvalitetnim programom i u zabavnom i u informativno-političkom i u obrazovnom domenu čiji će sadržaj da diktira činjenica da su njeni gledaoci Srbi. Taj isti konzument je već naviknut da su programi i privatnih (osim ELMAG televizije) i državne televizije koncipirani tako kao da njih ne gleda ni jedan jedini Srbin. Naročito je interesantno da prema RTCG niko i nikada nije uputio zvaničan ili bar javni zahtjev da svoj program upotpuni, za početak, bar korišćenjem ćirilice.

Prosječni Srbin grđanin RCG nema primjera kojim bi se povodio i počeo da vjeruje da je drugačija situacija moguća. To je dobar izgovor za pomenuti montanjarski građanski kukavičluk. Nijedan srpski političar nikada nije zatražio da dokument koji mu je uručen od državnih organa ili službi bude pisan ćirilicom. Nikada nijedan poslanik Srbin nije vratio materijale za sjednicu Skupštine RCG zato što nisu pisani na ćirilici.

Kako je došlo do toga da ovo sasvim vidljivo i potpuno namjerno ignorisanje srpskog pisma ne izazove ni najmanju reakciju onih koji vode brigu o srpskim interesima u RCG? Zar tako očigledno ignorisanje prava Srba nije dovoljno da srpski predstavnici u Skupštini RCG naprave taj minimalni napor? Ovo je ilustrativan primjer doslednog ignorisanja srpskih prava od strane onih koji ta prava namjerno ignorišu i od strane onih koji su izabrani da ta srpska prava štite.

Kako onda da se pojedinac Srbin odnese prema Ustavu RCG na način koji mu sugeriše Andrija Mandić? Kako da se odnese prema Ustavu RCG na način na koji se crnogorska vlast odnosila prema Ustavu SRJ i Ustavnoj povelji DZSCG? Koji mehanizmi mu stoje na raspolaganju? Gdje, u kojim prilikama i kako može običan građanin da se odnese prema Ustavu RCG na način koji mu je sugerisan ako njegov predstavnik u Skupštini ne koristi svaku, ama baš svaku, priliku da demonstrira ponašanje kakvo preporučuje svom glasaču?

Za pokazivanje nepristajanja na nasilno uspostavljene odnose u RCG srpski narodni predstavnici treba da nađu odgovarajuću formu ali i da prvi i lično počnu da pokazuju to nepristajanje. To je značajna i uzvišena dužnost onih koji su se prihvatili odgovornosti i koji su stali na čelo borbe Srba za svoja prava i, upotrijebimo tu riječ koja za civilizovane ljude i narode nikada neće izgubiti značenje- za svoje dostojanstvo.

Predrag Popović je obznanjivanjem činjenice da je postao državljanin Srbije učinio jedan gest koji je izazov za crnogorsku vlast i ohrabrenje za Srbe iz RCG. Nevolja je što je taj Popovićev gest najvjerovatnije isprovociran krahom politike Narodne stranke i sračunat na trenutno popravljanje trajno nepopravljivog rejtinga, a ne plod smišljene i organizovane kampanje srpskih stranaka. Najavljena solidarnost Srpke liste sa Popovićem u slučaju da vlast posegne za sankcijama svakako je značajna za sticanje samosvijesti Srba u RCG i Popovićevom potezu daje puni smisao.

Možemo li da zamislimo šta bi bilo da je Srpska lista već odmah nakon poslednjih izbora, ignorišući nesuvisle zahtjeve dijela javnosti u Srbiji i RCG i, vjerovatno, uglednih posjetilaca iz inostranstva, počela sa insistiranjem na doslednom poštovanju prava Srba? Kako je Srpska lista, poslije iskustva sa mitingom sa jugoslovenskim zastavama, počela da okreće staru ploču o Đukanovićevom režimu i da polaže nade u famozne „italijanske istražne organe“? Kako se dogodilo da poslije zablude o očuvanju SCG u koaliciji sa SNP-om na čelu, Srpska lista krene u još očigledniju zabludu rušenja Đukanovićevog režima i crnogoske dominacije zajedno sa Pokretom za promjene?

Ova pogrešna procjena, nepravovremeno reagovanje i blagonaklon stav prema Pokretu za promjene nisu proizveli nikakav boljitak niti za Srpsku listu niti , šta je jedino važno, za Srbe u RCG. Jedini efekat ovog čudnog odnosa prema očigledno crnogorskoj stranci kakav je PZP je veliko kašnjenje u profilisanju nacionalne samosvijesti i shvatanje sopstvenog položaja Srba iz RCG koje će im itekako biti potrebno ako žele da opstanu kao politički faktor, preciznije-ako uopšte žele da opstanu.

U poslednjih godinu ipo dana nije pokrenuta inicijativa niti je šira domaća i strana javnost upoznata sa prostim statističkim podacima o zastupljenosti Srba u državnim organima RCG, paradržavnim institucijama, u javnim preduzećima i u svim organizacijama koje se finansiraju iz budžeta RCG. Za konstatovanje stanja prava Srba u RCG nije potrebno ići dalje od slike koju matematički precizno daje ova statistika.

Ono šta bi srpski predstavnici morali da ponavljaju kao vergl, uvijek i na svakom mjestu, je da u Vrhovnom sudu, u Apelacionom sudu i u Ustavnom sudu RCG nema nijednog Srbina, da u Savjetu Radio televizije CG nema Srba, da u Upravnom odboru RTCG nema Srba, da u administraciji Ombudsmana nema Srba, da nema državnog pozorišta na čijem je čelu Srbin, na mjestu direktora državnih muzeja i galerija nema nijednog Srbina, niti na čelu Državnog arhiva, Srbin nije ni na čelu Agencije za radio-difuuziju, niti na čelu Regulatorne agencije za energetiku. Da je samo jedan ambasador RCG Srbin, da u Centru za iseljenike CG ne radi ni jedan Srbin, da su u Agenciji za nacionalnu bezbjednost od 450 službenika samo trojica Srbi.

Treba li podsjećati da Srba u RCG ima 32%?

To stanje traje mnogo duže od nezavisnosti RCG i nevjerovatna je činjenica da niko od srpskih narodnih predstavnika za period od proglašenja samostalnosti nije podnio nijedan zvanični protest ili inicirao bilo koji proces koji bi vodio barem skupštinskoj raspravi o ovoj temi.

Od SNP-a i Narodne stranke nije se ni moglo očekivati da se zabave oko ove teme. Prevelika njihova usredsređenost na obaranje režima Mila Đukanovića zamaglila im je percepciju ovog dijela politike tog režima. Predsjednik SNP-a, braneći svoju ekvidistantnu poziciju prema srpskom i crnogorskom etnosu je, čak, izjavio da „predlog crnogorskog Ustava jednako diskriminiše sve građane“! (upravo to je rekao) Medojević je sa manje retoričkog žara konstatovao isto:”U Crnoj Gori su svi ugroženi”, dok su za Narodnu stranku svi Srbi, pa, sledstveno tome, diskriminacija onih koji se i deklarišu kao Srbi čini samo segment opšte ugroženosti.

I na prvi pogled ovako raznovrsni odgovori jasno ukazuju na potpunu nezainteresovanost ovih aktera politike u RCG da se bave pravima 32% stanovništva. A i zašto bi se bavili. Svaki od njih je na račun dijela tih 32% odigrao svoju epizodu u političkom životu RCG i iznevjerio povjerenje tog dijela tih 32%.

Uz pomoć ovih stranaka i slijedeći njihovu ideologiju, Srbi iz RCG su sebe definisali kao Crnogorce srpskog porijekla, glasali za nepoštovanje zajedničke države sa Srbijom i na kraju, svojim glasovima datim Pokretu za promjene sami sebi ukinuli mogućnost da budu nezaobilazan faktor u kreiranju pravnog poretka u državi u kojoj čine trećinu stanovništva i poništili činjenicu da su najbrojniji u spisku državljana te države.

O tome da su sebi uskratili pravo na državljanstvo matične države koje je dato svima ostalima i ne treba govoriti.

Ponavljam- suludo, iako je značenje te riječi u RCG krajnje relativizovano.

I na Kosovu i Metohiji i u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj, Srbi su bili , bar na nivou formalnog a češće i suštinskog, faktor u pregovorima oko pravnog ustrojstva tih država i teritorija. Takvu njihovu poziciju je i konstatovao i podržavao i presudni međunarodni faktor.

U RCG, svojim glasovima, nevjerovatno ali istinito, Srbi su ostali van tog procesa iako ih ima na nivou u kojem su bili zastupljeni u SR BiH.

Za takav rasplet političke situacije u RCG odgovor treba tražiti, osim pomenutog, i u opštoj nepopularnosti Srba kod najuticajnijih faktora međunarodne politike. Svi eufemizmi koji se koriste da bi zamaglili ovu činjenicu padaju u vodu pred izjavama visokih stranih zvaničnika koji govore o kolektivnoj krivici srpskog naroda za nastanak i tok jugoslovenske krize. Svoj uspjeh i postojanost crnogorski režim duguje i ovoj činjenici i to je bilo očigledno tokom referendumskog procesa.

RCG je mala država, na margini je dešavanja u regionu i njena uloga je prestala da bude značajna povratkom Albanaca na Kosmet poslije NATO agresije na SRJ. Njena diplomatija će, po svemu sudeći, imati još jedan trenutak u kom će stav RCG biti šire značajan. To je trenutak u kom će RCG da prizna jednostrano proglašenu nezavisnost Kosova.

Srbi, dakle, nisu dotakli dno u svom odnosu prema RCG. Njihovim glasovima datim Pokretu za promjene oni će dati svoj glas za cijepanje teririje Republike Srbije.

Do tada, ukoliko se ne okrenu prepoznavanju svojih prava, traženju da ona budu ispunjena, ne deklarativno već faktički, ukoliko radikalno ne promijene svoj odnos prema istorijskim pojmovima od kojih je ostala samo ljuštura i čija je sadržina degenerisana do neprepoznatljivosti, i dalje će od crnogorske vlasti doživljavati samo poniženja.

Siguran put u ovakvu budućnost je stalno povlađivanje Srba predstavi o samima sebi koja je plod ratne propagande devedesetih koju je crnogorska vlast prihvatila i kapitalizovala.

Alternativa ovakvom razvoju situacije je konačno okretanje Srba iz RCG tihoj, pasivnoj rezistenciji kao opravdanom odgovoru na postojeće stanje.

Civlizovan i masovan tihi građanski bunt je alternativa nestajanju Srba iz RCG.

Ni Srpska lista ni ostali predstavnici srpskog naroda koji žele opstanak Srba u RCG, nemaju više vremena za čekanje.

Nužno je, sa stanovišta opstanka Srba u RCG, odmah i neizostavno pokrenuti pitanje proporcionalne zastupljenosti Srba u organima državne uprave, u sudstvu, u institucijama kulture, u paradržavnim institucijama i sportskim asocijacijama. Srpske političke vođe treba da traže dosledno poštovanje službene upotrebe srpskog jezika i ćirilice, od natpisa na državnim institucijama do natpisa na policijskim kolima i vozilima državnih službi i na saobraćajnoj signalizaciji. Nezaobilazni zahtjev Srba iz RCG treba da bude obrazovanje na srpskom jeziku u skladu sa kulturnim i socijalnim potrebama Srba sa obaveznom upotrebom udžbenika iz Srpske i Srbije, emitovanje programa državne televizije i radija na srpskom jeziku i na teme od nacionalnog značaja za Srbe kao i pospješivanje i finansiranje izgradnje nacionalnih institucija Srba iz RCG i fininansiranje aktivnosti tih institucija i omogućavanje nesmetane saradnje sa Srpskom i Srbijom. Prije svega, od najvećeg simboličkog i faktičkog značenja je izgradnja Srpskog narodnog pozorišta u Podgorici.

Ako srpske vođe ne vjeruju u mogućnost postepenog ostvarivanja ovih zahtjeva onda treba to javno da saopšte.

Još jedan krug trke sa Crnogorcima u kojem Srbi nose kamen o vratu bio bi previše i za tako žilav narod kakvi su Srbi iz RCG.