Čas istorije Mađarske

Mađare, braću po klasi i braću po oružju, nekako nije bilo lepo grditi zbog saveza sa nacističkom Nemačkom u vreme Drugog svetskog rata. Nisu, uostalom, bili ni prvi, ni poslednji. Koliko god to bilo tužno, pod firerovim zastavama su vojevale mnoge zemlje, čije je proletere Sovjetski Savez pozivao da se ujedine. Neko je vojevao iz ubeđenja - kao saveznik, a neko iz nužde, kao vazal, jer je živeo na teritoriji koja je „za Nemačku bila životno važna“.

Ali, kako se kaže, ko prvi izgovori… da Bog da mu…

Prošle su decenije. Države Istočne Evrope su posle Drugog svetskog rata uspele da se udruže u odbrambeni savez – Organizaciju Varšavskog ugovora, i da tako postanu „brana mira i socijalizma“, a posle, rušenjem SSSR-a, uspešno i bez nepotrebne griže savesti - „brana demokratije“ – u okviru NATO. Među njima i Mađarska.

Reklo bi se – živi i raduj se sopstvenim uspesima u izgradnji svoje evropske kuće. Ali senke prošlosti Mađarima ne daju mira.

23. avgusta ove godine ministri pravde zemalja-članica Evropske unije su u Varšavi potpisale deklaraciju u vezi sa „Evropskim danom uspomene na žrtve totalitarnih režima“. U njoj postoje i ovakve reči: …“njihove patnje neće nestati u tišini, njihova prava će biti priznata, a krivci će stati pred lice pravde“.

Što da ne, ukoliko je u zemljama-članicama Evropske unije bilo takvih režima, a i žrtava - treba se razabrati, suditi. Međutim, posle donošenja Deklaracije kod mađarskih političara je započelo „jesenje zaoštravanje“. Nisu ih zainteresovale „žrtve režima“ Matjaša Rakošija, Erno Geroa, Janoša Kadara. U Mađarskoj su počeli da istražuju „ratne zločine“ koje su krajem Drugog svetskog rata izvršili vojnici Crvene armije… Nacionalna istražna uprava je saopštila da se za sada istražuje samo jedan događaj:  streljanje 22.03.1945. godine 32 stanovnika sela Olasflau u  Zadunavskoj oblasti.

Malo je teško da se ti postupci mađarske strane nazovu ustanovljavanjem istorijske pravde. Ali je zato baš lako u njima otkriti političku pozadinu.

Dok istraga ispituje svedoke „zločina crvenoarmejaca“ i pokušava da posle skoro punih sedam decenija napravi njihove foto-robote, da malo prelistamo istoriju Mađarske.

U vreme Drugog svetskog rata Mađarska je bila veran saveznik Hitlerove Nemačke. Protiv Sovjetskog Saveza je ratovala od 27.06.1941. godine do 12.04.1945. – praktično tokom čitavog rata. Na Istočnom frontu se nalazilo i do 205.000 vojnika mađarske vojske.

Već prvog meseca rata Mađarska je na Istočni front otpremila pokretni korpus ukupne brojnosti preko 40.000 ljudi. U toku borbi sa sovjetskim jedinicama korpus je izgubio 26.000 boraca, 90% tenkova i preko 1000 jedinica auto-transporta, i 6.12.1941.  se vratio u Budimpeštu.Međutim, Nemačka je od svojih saveznika tražila nove napore, tako da je Mađarska na Istočni front poslala 2. mađarsku armiju. Do sredine 1942.godine u delovima i jedinicama mađarske armije bili su ne samo Mađari, već i Rumuni iz Transilvanije, Slovaci iz južne Slovačke, Ukrajinci iz Prikarpatske Ukrajine i Srbi iz Vojvodine.

12. januara 1943. godine sovjetska vojska je forsirala zaleđenu reku Don i probila odbranu mađarskih jedinica. Počelo je uspaničeno odstupanje mađarske armije. Prilikom bekstva Mađari su izgubili veliki deo opreme i 148.000  vojnika i oficira. Među poginulim je bio i stariji sin regenta Kraljevine – Mikloš Horti. To je bio najkrupniji poraz mađarske armije otkako ona uopšte postoji. Deviza Mađarske kraljevske armije „cena mađarskog života je sovjetska smrt“ nije se opravdala. Nagrada u obliku krupnih zemljišnih poseda u Rusiji, koju je Nemačka obećala onima, koji se posebno istaknu na Istočnom frontu, praktično nije imala kome da se uruči.

Posle razbijanja ostaci jedinica i združenih jedinica 2. armije su se vratile u Budimpeštu ili su kao zaštita dislocirane u Ukrajinu.

Takvo je bilo neslavno, tragično finale honveda (doslovno: zaštitnika otadžbine – prim.prev.) sa okuke Dona.

Međutim još je rano da na našu priču postavimo tačku. U celom nizu  mađarskih štampanih i elektronskih izdanja sada se pojavljuju materijali koji veličaju „podvige“ vojnika i oficira mađarske armije, koje su ovi u vreme Drugog svetskog rata napravili na teritoriji Rusije [1].

Završavajući jednu od tih priča autor je zapisao: „Tokom decenija diktature nije bilo moguće istražiti delatnost i rezultate 2. mađarske armije onako, kako su oni zaslužili. Mi smo se potrudili da pokažemo okolnosti – hladnoću, nepotpunu opremu i naoružanje vojske, njenu čvrstinu – pa vojska je  ratovala na teritoriji tuđe države i pri tom se povremeno herojski borila, i to tako, da nisu imali zbog čega da se stide“[2].

Neću da negiram izjavu autora u vezi sa „decenijama diktature“ u Mađarskoj. Ponoviću se, ali – to je stvar Mađara i Mađarske, potpuno nacionalna. Ali činjenica, da su honvedi u zemlju Sovjeta stigli kao neprijatelji, kao osvajači, i da su tu neslavno završili – to potvrđujem.  Ali mi dozvolite da posumnjam u to, da su se oni „herojski borili“, kao i u to da “nisu imali zašto da se stide“.

Mađarska vojna lica su učestvovala u mnogobrojnim kaznenim operacijama na teritoriji današnjih Rusije, Belorusije, Ukrajine. U ruskim arhivima se čuva veliki broj dokumenata, izjava svedoka o njihovim zločinima  na okupiranoj teritoriji. Oni su se vrlo žestoko ponašali i prema lokalnom stanovništvu, i prema sovjetskim ratnim zarobljenicima.

31.08.1942. godine načelnik Političke uprave Voronježkog  fronta, general-potpukovnik S.S.Šatilov je načelniku glavne političke uprave Crvene armije A.S.Ščerbakovu poslao izveštaj o zverstvima fašista na voronježkoj zemlji. Citiram taj dokument:

„Saopštavam činjenice o čudovišnim zverstvima nemačkih okupatora i njegovih mađarskih „holuja“ nad sovjetskim građanima i zarobljenim vojnim licima Crvene armije. Delovi armije, u kojima je načelnik političkog odeljenja drug Klokov, su od Mađara oslobodili selo Ščučjo. Pošto su okupatori oterani iz sela, politički rukovodilac Popov M.A., vojni bolničari Konovalov A.L. i Červincev T.I. su otkrili tragove čudovišnih zverstava Mađara nad stanovnicima sela Ščučjo i zarobljenim krasnoarmejcima i njihovim komandantima.

Poručnik Salogub Vladimir Ivanovič, koji je bio ranjen, uhvaćen je i zverski ubijen. Na telu mu je pronađeno više od 20 uboda nožem. Mlađi politički rukovodilac Boljšakov Fjodor Ivanovič, teško ranjen, dospeo je u zarobljeništvo. Krvožedni razbojnici su se izdevali  nad nepokretnim telom komuniste. Na rukama su mu bile izrezane zvezde. Na leđima je imao nekoliko rana od uboda nožem.

Sanitarni instruktor Vilenski je teško ranjen u borbi. Odvukla ga je građanka Akulina Gorbačova. Mađari su saznali za to, došli su i zapitali: „Rus naš?“ mladi patriota je odgovorio odrečno. Onda su ga Mađari odneli zajedno sa krevetom na kome je ležao i živog zakopali.

Pred očima čitavog sela Mađari su streljali građanina Kuzmenka zato, što su u njegovoj kolibi našli četiri metka.

Čim su Hitlerovi  holopi upali u selo, odmah su počeli da odvlače sve muškarce između 13 i 80 godina i da ih teraju u svoju pozadinu.

Tako je iz sela Ščučjo odvezeno preko 200 ljudi. Iza sela je streljano njih 13. Među streljanim su bili Pivovarov Nikita Nikiforovič, njegov sin Pivovarov Nikolaj, Zibin Mihail Nikolajevič, upravnik škole, Ševaljov Zahar Fjodorovič, Koržev Nikolaj Pavlovič i dr.

Mnogi seljaci su imali stvari i stoku. Fašistički banditi su oterali 170 krava i preko 300 ovaca, koje su oduzeli seljacima. Mnoge devojke i žene su silovane… Akt o neverovatnim zverstvima ću poslati još danas.“[3]

A evo izveštaja seljaka Antona Ivanoviča Krutuhina koji je živeo u Sevskoj opštini Brjanske oblasti, i koji je napisao svojom rukom: „Fašistički saučesnici Mađari su ušli u naše selo Svetlovo 9/V-42. Svi stanovnici našeg s[ela] su se sakrili od takvih stvorova i oni su u znak toga što su stanovnici počeli od  njih da se kriju, a one koji nisu uspeli da se sakriju sve su streljali silovali nekoliko naših žena. Ja sam baš starac 1875 godine rođen bio takođe prinuđen da se sakrijem u podrum… Po čitavom s[elu]u njemu se pucalo, gorele su građevine a mađarski vojnici su otimali naše stvari i terali krave, telad“.[4]

20.05. mađarski vojnici su u kolhozu „4. boljševička setva“ uhapsili sve muškarce. Iz izjave kolhoznice Varvare Fjodorovne Mazerkove: „Kada su videli muškarce iz sela oni su rekli da su to partizani. I istog tog dana, tj. 20/V-42su uhapsili mog muža Mazerkova Sidora Bor(isoviča) rođenog 1862 i sina mog Mazerkova Alekseja Sid(oroviča), rođenog 1927  mučili ih i posle tih mučenja svezali su im ruke i bacili ih u jamu, zatim zapalili slamu i spalili u trapu za krompir. Tog dana nisu samo mog muža i sina, oni su takođe spalili 67 muškaraca.“[5]

„To je bilo u maju mesecu 28. dana 42. godine, - piše u svojoj izjavi stanovnica sela Orliji Slobodki Jevdokija Vedešina, - ja i skoro svi stanovnici smo otišli u šumu. Za nama su pošle i te glavoseče. Oni s u našem mestu, gde smo mi (dalje je tekst nečitak - D.B.) sa svojim ljudima, streljali i ubili 350 ljudi, i moja su deca bila mučki ubijena, ćerka Nina 11 godina, Tonju 8 godina, mali sin Vitja 1 godina i sin Kolja 5 godina. Ja sam ostala jedva živa pod leševima moje dece“[6].

Odbačena od seljaka koji su bežali od mađarskih zločinaca, sela su spaljivana. Stanovnica sela Svetlovo Natalija Aldušina je napisala: „Kada smo se vratili iz šume u selo, nismo mogli selo da prepoznamo. Fašisti su zverski ubili nekoliko staraca, žena i dece. Kuće spaljene, stoka krupna i sitna oterana. Jame u kojima su bile zatrpane naše stvari su bile otkopane. U selu nije ostalo ničega, osim pocrnelih cigli.“[7]

Tako samo u tri ruska sela Sevske opštine za 20 dana Mađari su ubili najmanje 420 mirnih stanovnika. A to nisu bili pojedinačni slučajevi po opštinama.

U junu – julu 1942. godine jedinice 102. i 108. mađarske divizije su  zajedno sa nemačkim jedinicama učestvovale u kaznenoj operaciji protiv brjanskih partizana pod šifrovanim nazivom «Vogelsang».U toj operaciji su u šumama između Roslavlja i Brjanska zločinci ubili 1193 partizana, 1400 je bilo ranjeno, 498 oterano u zarobljeništvo, iseljeno je preko 12000 stanovnika.[8]

Mađarske manje jedinice 102. (42, 43, 44. i 45. puk) i 108. divizije su učestvovale u kaznenim operacijama protiv partizana «Nachbarhilfe»(juni 1943. godine) kod Brjanska, i «Zigeunerbaron»u delovima sadašnje Brjanske i Kurske oblasti (16.5. – 6.06.1942. godine). Samo u toku operacije «Zigeunerbaron»zločinci su uništili 207 partizanskih logora, 1584 partizana je ubijeno, a 1558 zarobljeno.[9]

Učitelj istorije iz sela Novosergejevka Klimovskog rejona Brjanske oblasti M.S.Govorok  je svedočio: „U našim šumama se odred (100 ljudi) pod komandom Nikolaja Popudrenka borio sa 105. mađarskom pešadijskom divizijom Aldja Zoltana, koja je bila ovde stacionirana, a koja je bila poznata po posebnoj žestini u borbi sa partizanima… Početkom jula Mađari su odlučili da završe sa nama i ovamo su povukli najveće snage i tako opkolili odred u Sofijevskoj šumi. Krvava bitka je trajala nekoliko dana i noći. U poslednjem očajničkom pokušaju partizani su uz velike gubitke uspeli da se iščupaju iz blokade…

Protivnik je od takvog bezobrazluka partizana potpuno podivljao. U selu Parasočki je 7.07. za samo nekoliko minuta streljao 83 čoveka – starce, žene, decu, čak i odojčad i td.). Čitave porodice (Saputo Jevdokija sa njenih 6.  dece, Irlica Fjokla Jakovljevna takođe sa šestoro dece, i td.) Žrtava je bilo i u selu Važice – 42 osobe. Ljudi moraju biti poslednji ološ da ne poštede čak ni decu!   Ne postoje podaci o preciznom broju izginulih jer je bilo mnogo izbeglica bez dokumenata. Naša sela su ponovila sudbinu beloruske Hatinje“.[10]

Mađarsku vojsku je odlikovao ne samo žestok odnos prema partizanima i mirnom stanovništvu, već i prema sovjetskim ratnim zarobljenicima. Tako su 1943. godine, pri odstupanju  iz Černjanskog rejona Kurske oblasti „mađarske jedinice oterale sa sobom 200 ratnih zarobljenika,boraca Crvene armije i 160 sovjetskih patriota. Usput su fašistički varvari svih 360 ljudi zatvorili u zgradi škole, polili benzinom i zapalili. One koji su pokušali da beže su streljali.“[11]

Ako mađarsku stranu baš i ne zadovolje svedočenja očevidaca i dokumentacija ruskih arhiva, sa dokumentima o zločinima mađarskih vojnih lica u vreme Drugog svetskog rata se može upoznati preko stranih arhiva, između ostalog iz izraelskog arhiva Jad va-Šem nacionalnog memorijala Katastrofe (holokausta) i Herojstva u Jerusalimu. Samo - ti materijali nisu za one koji imaju slabe živce.

12. - 15.07.1942. na imanju Harkejevka Šatlovskog rejona Kurske oblasti vojnici 33. mađarske pešadijske divizije su zarobili četiri vojna lica Crvene armije. Jednom od njih, nadporučniku P.V.Danilovu su izvadili oči, kundakom puške vilicu izbili do kuka, naneli 12 udaraca bajonetom u leđa, posle čega su ga u nesvesnom stanju poluživog zakopali u zemlju. Tada su streljana i tri crvenoarmejca čija su imena ostala nepoznata.“[12]

Stanovnica grada Ostogožsk  Marija Kajdanikova je videla kako su mađarski vojnici 5.01.1943. godine uterali grupu sovjetskih  ratnih zarobljenika u podrum prodavnice u ulici Medvedovskog. Vrlo brzo su se odatle začuli krici. Pošto je pogledala kroz prozor Kajdanikova je videla zastrašujuću sliku: Tamo je gorela jaka vatra. Dva Mađara su držala za ramena i noge jednog zarobljenika i polako mu na vatri pekli stomak i noge. Čas su ga podizali iznad vatre, čas spuštali, a kada je on ućutao, Mađari su njegovo telo bacili licem u plamen. Odjednom je zarobljenik opet uzdrhtao. Tada mu je jedan Mađar zamahom zabio u leđa bajonet“.[13]

Veliki broj ratnih zločina mađarskih vojnih jedinica na teritoriji mnogih  oblasti Ruske federacije zapisala je Vanredna državna komisija za utvrđivanje i ispitivanje zlodela nemačko-fašističkih  osvajača i njihovih pomagača i štete koja je pričinjena građanima, kolektivnim imanjima (kolhozima), društvenim organizacijama, državnim preduzećima i ustanovama SSSR-a.

Eto takve „herojske podvige“ su na ruskoj zemlji u godinama Drugog svetskog rata pravila mađarska vojna lica. Reklo bi se da je najzad došlo vreme da neke „zaboravne“ političare u Mađarskoj podsetimo da zastarevanje ne važi za ratne  zločine, zločine protiv mira i čovečnosti koje su činila mađarska vojna lica – saveznici Hitlerovih osvajača u godinama rata na teritoriji celog niza okupiranih ruskih oblasti. I račun mađarskim ratnim zločincima i učesnicima kaznenih ekspedicija  koji su još živi neće podneti samo istorija!

Molim da se moj članak smatra za zvaničan zahtev Nacionalnoj istražnoj upravi Mađarske koja vrši istragu ratnih zločina iz vremena Drugog svetskog rata. Mislim da će sav potreban dokumentarni materijal koji može da zatreba mađarskoj strani kako bi se formirala potpuna slika zločina mađarske vojske na teritoriji okupiranog SSSR-a, ruska strana dostaviti.

Dmitrij Baklin,