Pola vjeka od prvog samita nesvrstanih u Beogradu

 Međunarodna situacija pedesetih godina prošlog vjeka bila je bremenita sukobima zapadnog i istočnog bloka. Hladni rat je uveliko osvajao kontinente, posebno Evropu. Postojale su opasnosti novih oružanih sukoba koje bi neminovno dovele do novog svjetskog rata.

Velike sile i blokovi su se ponašale sve agresivnije, a poseban pritisak bio je na afro-azijske i latinoameričke zemlje. Tek oslobođene, imale su probleme da odbrane i učvrste svoju nezavisnost jer su bivše kolonijalne imperije pokušavale da očuvaju svoju dominirajuću ulogu.

Opasne igre ratom bile su sve prisutnije. Blokovi početkom 1960-ih prekidaju pregovore o razoružanju i ne zakazuju nove. Nastavljaju se atomske probe.

Poremećeni međunarodni odnosi zahtjevaju drugačiji pristup i drugačije metode lječenja – sporazumjevanje, a ne diktat velikih zaključuju sazivači Beogradske konferencije nesvrstanih.

Konferencija je i uvodnim izlaganjem predsjednika Tita i govorima skoro svih delegata oštro napala Hladni rat, ponašanje vojnih blokova, proširivanje sfere uticaja, suludu trku u naoružanju, modernizaciju nuklearnih potencijala, upotrebu sile, pritiske na suverenitet malih, siromašnih i nerazvijenih zemalja, blokadu rada UN što sve zajedno sprečava razvoj čitavih kontinenata i eliminaciju stvarnih problema naroda gladi i nemaštine.

Učesnici Konferencije su se uzdržavali od direktnih konfrontacija sa velikim silama i naglašavali da nesvrstani (u to vrjeme neutralni) svoj pokret ne žele da vide kao treći blok jer su i prva dva nepotrebna, pri postojanju jake i dobro organizovane UN. I pored neefikasnosti, bilo je jako značajno da su UN doživljene kao pravo mjesto rješavanja svjetskih problema.

Iako je Tito pažljivo vodio računa da se Konferencija ne približava ni Istoku ni Zapadu, i pre, i za vreme, i posle Konferencije, iz oba bloka vršeni su pritisci na sve učesnike, a naročito na sazivače skupa.

Izgleda da je i Indija zbog visokog međunarodnog ugleda, bila pod najžešćim pritiskom. U periodu pripreme, među četiri istaknuta lidera, sazivača konferencije (Tito, Naser, Nkrumah i Sukarno), nema imena premijera Nehrua. On se tek kasnije pridružuje sazivačima Konferencije.

Nehru je među prvima održao govor i u pauzi prišao jugoslovenskom ministru inostranih poslova Koči Popoviću i saopštio mu da to veče putuje u London na zakazani sastanak.

Popović je, posle konsultacija sa Titom, odlučio da je najbolje da sa Nehruom razgovara član naše delegacije Josip Đerđa koji je bio ambasador u Indiji i lični je prijatelj Nehrua.

Đerđa, po prirodi odlučan, stabilan i principijelan, razgovor sa Nehruom je počeo: „Nismo očekivali, gospodine predsjedniče Vlade, da ćete Vi minirati konferenciju! Istorija će osuditi ovakve postupke!”

Nehru je za trenutak zastao... „Zar se ovako ocjenjuje moj postupak?!” Đerđa: Najgore što može biti!” Trenutak razmišljanja. Nehru: Onda, u tom slučaju, ostajem do kraja konferencije... Odlažem put u London!” Nehru je, očigledno, u sebi uspio da se odupre pritiscima.

Jednoglasno su usvojeni Apel za mir i Deklaracija šefova država i vlada nesvrstanih, glavni dokumenti konferencije koji su do danas ostali kao najšira platforma okupljanja nesvrstanih.

Stvaranje Pokreta visoko je podiglo moral malih, siromašnih i nerazvijenih zemalja, a to se osjetilo na prvim zasjedanjima UN gdje su nastupali dobro pripremljeno, hrabro, organizovano i jedinstveno.

Blokovi su nastavili sa pritiscima. SAD na svoj način, a SSSR na svoj.

Poslije Beogradske konferencije, trka u naoružanju počinje da se tretira kao „teret za sve”. Pod uticajem nesvrstanih, ranije hvaljeno „pretjerano naoružanje” kao preventiva i ozbiljna mjera bezbjednosti određenih zemalja, sada se tretira kao teret i da to nije preventiva i zaštita već podsticaj opasnostima. Zahvaljujući nesvrstanima, sprečeni su mnogi ratni sukobi.

Prvi samit 1961. u Beogradu

Prva konferencija šefova država ili vlada nesvrstanih zemalja održana je u Beogradu od 1. do 6. septembra 1961. Na skupu je učestvovalo 25 zemalja sa statusom punopravnih članova. Tri zemlje imale su status posmatrača, kao i predstavnici 24 oslobodilačka pokreta, socijalističkih i drugih partija i organizacija.

Punopravni članovi: Alžir, Avganistan, Burma (sada Mjanmar), Cejlon (sada Šri Lanka), Etiopija, Gana, Gvineja, Indija, Indonezija, Irak, Jemen, Jugoslavija, Kambodža, Kipar, Kongo (Demokratska Republika, sada Zair), Kuba, Liban, Mali, Maroko, Nepal, Saudijska Arabija, Somalija, Sudan, Tunis, Ujedinjena Arapska Republika (sada su to dvije države – Egipat i Sirija).

Posmatrači: Bolivija, Brazil i Ekvador.

Konferencija je završena usvajanjem Beogradske deklaracije uz koju su još prihvaćeni Apel za mir i Pismo šefovima SAD i SSSR-a.

Izvor: Politika