Spomenik prirode Srbije Hadži Prodanova pećina i kamenolom „na metar“ jedno od drugog

24.11.2022. god.

Spomenik prirode Srbije Hadži Prodanova pećina i kamenolom u selu Raščići kod Ivanjice nalaze se bukvalno „na metar“ jedan od drugog, jer zaštićeni spomenik prirode, odnosno područje Hadži Prodanove pećine graniči sa zemljištem koje koristi preduzeće "Puteva Ivanjica" sa svojim kamenolom.

Na ulazu u zaštićeni spomenik prirode se nalazi i crkva Svetog arhangela Gavrila, a koja je već jednom bila srušena od miniranja u kamenolomu, a kada su takođe uništeni i pećinski ukrasi o čemu svedoče članci iz tog vremena i članovi Zavičajnog uduženja "Hadži Prodan" koji svojim delovanjem žele da ukažu javnosti na značaju ovog lokaliteta. Podsetimo, crkva je prvobitno sagrađena 1924. godine, a zvono je poklonila kraljica Marija, supruga kralja Aleksandra. Crkva je potom od miniranja u kamenolomu srušena do temelja 1975 godine, da bi potom njena obnova krenula tridesetak godina kasnije, odnosno 2002. godine, a osveštana je 2005. godine.

Pored ovog i arheološkog nalazišta i istorisjkog spomenika Srbije na samo pedeset metara nalazi se kamenolom koji svakim danom svojim radom ugrožava neprocenjive vrednosti. Miniranja se izvode skoro pa svakodnevno, a otpadne vode se puštaju u izvor planinske reke, ugrožavajući kako arheološke nalaze, tako biljni i životinjski svet, a na kraju i srpsku istoriju.

Podsetimo, u zaštitu spomenika su nedavno stali i veterani 63. Padobranske brigade, koji su podržali Zavičajno udruženje ’’Hadži Prodan’’ iz Ivanjice i protestnim okupljanjem ukazali državi i nadležnim institucijama na značaj očuvanja kulturno istorijskog blaga Srbije. Oni su podsetili javnost da srbska istorija nema cenu i da se to nikada ne sme zaboraviti.

Hadži Prodanova pećina

Hadži Prodanova pećina ili Spomenik prirode Hadži Prodanova pećina je prostran, horizontalan, radijalno razgranat podzemni oblik karstnog reljefa. Hadži Prodanova pećina je arheološko paleolitsko nalazište i spomenik prirode koji se nalazi u selu Raščići nedaleko od Ivanjice. Ova pećina je stanište za koloniju ugrožene vrste slepih miševa. Sama pećina i kolonija slepih miševa je ugrožena radom obližnjeg kamenoloma.

Sastoji se iz ulaznog kanala, centralne dvorane i zrakasto raspoređenih bočnih kanala. Ukupna dužina kanala iznosi 420 m. Pećina je stanište velike kolonije slepih miševa. Sve četiri prisutne vrste slepih miševa zaštićene su Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva. Hadži-Prodanova pećina je dobila ime po Karađorđevom vojvodi Hadži-Prodanu Gligorijeviću, koji je tokom srbskog ustanka 1814. godine, poznatog kao Hadži Prodanova buna preuzeo vođstvo protiv turske odmazde i u pećinu sklanjao zbegove.

Zaštitna iskopavanja započela su 2003. godine povodom namere da se obnovi crkva Svetog arhangela Gavrila koja se nalazi ispred pećine. Prilikom radova na uređenju ulaza u pećinu otkriveni su ostaci praistorijske keramike i pleistocenske faune. Cilj iskopavanja bio je provera stratigrafskog položaja nalaza. Iskopavanja su vršena na površini od 16 m², početku pećinskog hodnika i na platou ispred pećine. Istraženo je pet horizonata, u kojima su pronađeni ostaci pećinskog medveda, vuka, kozoroga i raznih glodara i ptica. Većina paleolitskih nalaza otkrivana je na platou ispred pećine.

U pećini se nalazi i veoma retkih 25 vrsta insekata koji u svetu gotovo pa i ne postoje. Jedan od njih dobio je naziv "Ivanjica Serbius duvalis" jer samo u ovoj pećini postoji i nigde više. Takođe su nađeni tragovi da je u ovoj pećini živeo i pračovek. Ovde se nalaze i kristali iz vremena 30 miliona godina pre nove ere. Došlo se je i do nalaza da je pećina bila stanište i pećinskog medveda jer je nađen zub i delovi vilice. Pećina je okićena stalagnitima i stalaktitima. Da bi se napravio jedan centimetar ovog pećinskog nakita potrebno je oko hiljadu godina.

foto: Jovana Ćirković / Srbija Danas

Hadži Prodanova buna

Po padu Napoleona, velike sile su na Bečkom kongresu odbile da u diskusiju uzmu ruski memorandum o stradanju Srba pod Turcima. Uzaludan je bio trud prote Mateje Nenadovića, koji se kao predstavnik izbeglih i nanovo porobljene Srbije našao u Beču izveštavajući poslanike Rusije „da je srbski narod sada u krajnjoj pogibelji i da Turci seku, vešaju, na kolje nabijaju, robe i haraju“. Trebalo je samo jedna varnica pa da bukne novi ustanak. Tako je i bilo. Hadži Prodanova buna protiv turskog terora počela je 27.09. 1814. godine. Na čelu bune je bio Hadži Prodan Gligorijević.

Hadži Prodan je razvio zastavu i pozvao narod na ustanak. Sakupilo se nekoliko hiljada boraca. Kao grom iz vedra neba ustanike je porazila vest da knez Miloš ne želi sa njima, nego u dogovoru sa Sulejman pašom Skopljakom iz Beograda kreće protiv njih „da narod stiša“. Prvi i jedini boj ustanici iz pobunjenih nahija (kragujevačke, jagodinske i požeške) imali su kod Knića u Gruži, sa Turcima i Miloševim ljudima (koji nije verovao u uspeh pobune jer je zima bila na pragu). Posle celog dana borbe ustanici su pobedili. Ali ne videvši dalji smisao borbe, pod okriljem noći Hadži Prodanovi ljudi su se razišli svojim kućama, a samo najodaniji su ostali sa njim te se uputili prema Ostružnici i prešli preko Save u Srem. Hadži Prodan je izbegao iz Srbije.

Buna se završila pobedom Turaka, a veliku ulogu u njenom gušenju je imao Miloš Obrenović, potonji vođa Drugog srbskog ustanka i knez Srbije.

Posle smirenja bune nije poštovano vezirovo obećanje dato Milošu Obrenoviću; iz pobunjenih nahija pokupljeno je oko 300 istaknutih ljudi i u sindžirima odvedeno u Beograd gde su pogubljeni ili nabijeni na kolac. Na kolac je nabijen i začetnik ustanka, iguman Pajsije.

U to vreme Karađorđe i vojvode su sa porodicama krenule iz Novog Sada, preko Temišvara i Erdelja za Rusiju. U besarabijski grad Hotin stigli su 26. oktobra 1814. godine. Karađorđu i vojvodama se pridružio i vođa bune u Srbiji 1814. godine Hadži Prodan Gligorijević. Heterija je obnovila rad 1814. godine, inspirisana herojskom borbom srbskog naroda u Prvom srbskom ustanku. Heterija je iste godine obnovljena i u Atini i Odesi.

Vožd Karađorđe je došao u dodir sa vođstvom Heterije 1816. godine, dok se nalazio u Petrogradu, u audijenciji kod cara Aleksandra I. Ovde ga je sa idejama Heterije upoznao grof Joanis Kapodistrijas, ruski ministar spoljnih poslova.

Realizujući dogovor sa vođstvom Heterije, Karađorđe je sa ruskim pasošem, aprila 1817. godine, prešao u Još u Moldaviji. Posle dužih zadržavanja u ovom gradu i u Bukureštu, jula 1817. godine je prešao u Srbiju.

Sa rumunskim ustanicima za oslobođenje Vlaške i Moldavije 1821. godine borili su se i mnogi Srbi. Među njima se posebno isticao Hadži Prodan Gligorijević, vođa bune u Srbiji 1814. godine. U ustaničkoj vojsci je bio pandurski kapetan.