Saopštenje Ministarstva spoljnih poslova Rusije o glorifikaciji nacizma u BiH

13.06.2020. god.

Ministarstvo spoljnih poslova je izdalo saopštenje o glofrifikaciji nacizma u mnogim zemljama, pa je tako analizirana i situacija vezana za glorifikaciju nacizma, širenjem neonacizma i drugim praksama koje doprinose eskalaciji modernih oblika rasizma, rasne diskriminacije, ksenofobije i srodne netolerancije u Bosni i Hercegovini

Bosna i Hercegovina (u daljnjem tekstu BiH) generalno prepoznaje ključni značaj Pobede nad nacizmom, koja je dala narodu Evrope slobodu. U celoj zemlji se redovno održavaju komemorativni događaji vezani za borbu jugoslovenskog naroda protiv okupatora, obeležavaju se značajni datumi, naročito Bitka na Sutjesci (15. maj - 15. jun 1943.), Bitka na Neretvi (16. februara - 15. marta 1943), Igmanski marš (januar 1942), oslobađanje Sarajeva i Banja Luke, Oslobađanje koncentracionog logora Jasenovac (april 1945), itd.

Činjenica da antinacistička osećanja preovlađuju u lokalnom društvu i rukovodstvu svedoči i podrška zemlje rezoluciji Generalne skupštine UN-a usvojenoj u decembru 2019. na inicijativu Rusije pod nazivom "Borba protiv veličanja nacizma, neonacizma i drugih praksi koje doprinose eskalaciji modernih oblika rasizma, rasne diskriminacije, ksenofobije i sličnih netrpeljivosti".

Ipak, narodi koji žive u BiH (Srbi, Hrvati i muslimani) imaju razlike u proceni ishoda Drugog svetskog rata. Tako predstavnici muslimanske političke elite promovišu tezu o borbi protiv okupatora i „spoljnoj agresiji“ i tokom 1941-1945 i tokom 1992-1995, naglašavajući da su u oba slučaja muslimani uspeli da odbrane „jedno i nedeljivo“ - Bosnu i Hercegovinu.

Srbi se sećaju žrtava koncentracionih logora profašističkog državnog uređenja na području današnje Hrvatske i BiH - takozvane Nezavisne države Hrvatske (NDH) (1941-1945), ističući odlučujući doprinos srbskog naroda u borbi protiv fašista, ali često napominjući predstavnike druga dva naroda u taboru nacista.

Predstavnici hrvatskog naroda skloni su potcenjivanju broja žrtava među Srbima i Jevrejima tokom rata. Oni su zastupaju tezu da se treba sećati svih poginulih Hrvata, i onih koji su se tokom Drugog svetskog rata borili u redovima partizana i ustaša. U isto vreme, „krvavi režim Josipa Broza Tita" kritikovan je zbog pogubljenja ustaša NDH nakon rata. Vođe lokalnih Hrvata redovno učestvuju u komemorativnim događajima (uključujući u gradu Blajburgu, Austrija).

Danas na državnom nivou u BiH nema heroizacije nacističkog pokreta i neonacizma. Ipak, neonacističke manifestacije u zemlji se osećaju. Konkretno, u Muslimansko-hrvatskoj federaciji BiH (FBiH) postoje pokušaji „rehibiltacije“ nacističkih saučesnika. Brojne ulice u gradovima, kao što su Mostar, Široki Brijeg, Čapljina preimenovane su imenima ustaških zločinca, kao što su Mile Budak, Jure Fracetić, Ante Vokić, Ivo Zelenika, Đuro Spužević i drugih. U gradu u Sarajevu su takođe preimenovane pojavile ulice sa imena ideologa panislamskog muslimanskog pokreta „Mladi muslimani“, kao što su Mustafa Busuladžić, kao i komandanta dela jedinica NDH tokom okupacije Sandžaka (Srbija) i Sarajeva Sulejmana Pačariza. U junu 2016. godine, srednja škola u Goraždu (FBiH) dobila je naziv po imenu Huseina Đoze, koji je bio pripadnik SS Handžar divizije, koja je bila formirana uglavnom od muslimana iz Bosne, a koja je bila poznata po svojim zločinima tokom Drugog svetskog rata. Sve gore navedene osobe nakon rata su osuđene na smrt od strane vojnih sudova Jugoslavije.

Pored toga, Hrvati imaju planove za izgradnju spomen kompleksa u predgrađa Mostaru, Bili, "Memorijal mira", gde je planirano da se postavi nekoliko hiljada krstova sa imenima Hrvata iz Hercegovine koji su poginuli tokom Drugog svetskog rata, uključujući i iz redova NDH.

Republika Srbska i srbsko stanovništvo u BiH aktivno promovišu ideje antifašizma. U Republici Srbskoj se akcije "Besmrtni puk" i "Svetog Đorđa" svake godine sve više dobijaju na značaju. Na inicijativu Vlade Republike Srpske, u obrazovne programe od školske 2018/2019 godine uključena su i lekcije o zločinima i genocidu nad Srbima i holokaustu u NDH. 2019. godine, na inicijativu srbskih vlasti, formirano je društvo „7. februar 1942.“, čija je svrha prikupljanje informacija o zločinima ustaša nad civilnim srbskim stanovništvom u selima Drakulić, Šargovac i rudniku Rakovac, kada je naročitom okrutnošću ubijeno više od 2300 ljudi.

U isto vreme, Srbe karakteriše posebna percepcija uloge Srbije u Drugom svetskom ratu, naročito vlade u egzilu i njenih oružanih snaga na Balkanu. U junu 2019. godine u Bileći je postavljen spomenik vođi četničkog pokreta Draži Mihajloviću, koji je učestvovao u ratu ne samo protiv nacističkih osvajača, već i protiv partizana Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) tokom ratnih godina na teritoriji Jugoslavije. Pored toga, svake godine, na dan hapšenja Draže Mihajloviča (10. marta 1946.), pristalice četničkog pokreta organizuju komemorativne događaje u gradu Višegradu.

Aktivnosti udruženja učesnika Drugog svetskog rata u BiH zasnivaju se na tradiciji postojanja u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji. Naslednik Jugoslovenskog SUBNOR-a Socijalističke Republike BiH (Savez društava veterana narodnooslobodilačkog rata) SUBNOR BiH (Savez društava antifašista i veterana narodnooslobodilačkog rata) i SUBNOR RS - nakon oružanog sukoba u BiH 1992-1995. objedinio je sve primarne veteranske organizacije i ima široku mrežu predstavništava širom zemlje, delujući gotovo na dobrovoljnoj osnovi.

Postoje slučajevi vandalizma nad partizanskim grobljima u Mostaru (hrvatski dio). U novembru 2019. (uoči "dana državnosti" BiH koji se obleežava u muslimansko-hrvatskom delu zemlje) i u aprilu 2020. (uoči godišnjice stvaranja Nacionalnog muzeja), neonacisti su na restauriranom groblju priredili pogrome, usljed čega su mnogi nadgrobni spomenici uništeni ili obojeni nacističkim simbolima.

U februaru 2020. godine grupa ultranacionalista iz redova lokalnih hrvatskih navijača napala je marš povodom godišnjice oslobađanja grada od nacističkih osvajača u Mostaru.

Organizovanje aktivnosti nacionalističkih ili ultradesničarskih grupa u BiH je učestalo, a neke od njih funkcionišu na društvenim mrežama, kao što je, na primer, "Bosanski pokret nacionalnog ponosna", osnovan 2010. godine.

Isto se odnosi na retoriku mržnje prema pripadnicima etničkih i verskih manjina. To se, pre svega izražava u negativnim komentarima ispod materijala na internet portalima bosanskih medija (na primer, informativnim portalima kliks.ba i faktor.ba koji deluju u FBiH).

Pored sve većeg broja rasističkih saopštenja mržnje u medijima, pažnju međunarodnih tela za ljudska prava, posebno Komiteta za suzbijanje rasne diskriminacije i Odbora za ljudska prava, privukao je porast broja antisemitskog govora mržnje u sportu, kao i rasprostranjenost mržnje nad Romima.

Romska zajednica i dalje je najviše marginalizirana među nacionalnim manjinama u BiH. Uprkos aktivnostima organizacija za zaštitu ljudskih prava i pomoći međunarodne zajednice, uključujući Misiju OSCE-a u BiH, romsku zajednicu je teško integrisati u obrazovni proces. Učešće romske dece u predškolskom i srednjoškolskom obrazovanjem je marginalizovan. Maloletnici su često uskraćeni za mogućnost obrazovanja zbog siromaštva i ekonomskih teškoća, što je posledica visoke stope nezaposlenosti ovog dela stanovništva i njihovog nedostatka pristupa odgovarajućem smeštaju. U ovoj fazi, u zemlji ne postoje mogućnosti da se Romima pruži podučavanje na maternjem jeziku, te nisu pronađeni efikasni mehanizmi za socijalnu integraciju Roma. Pored toga, romska deca su često žrtve prakse ugovaeanja braka.

U mnogim oblastima sa mešovitom populacijom, proces učenja je komplikovan razdvajanjem dece prema etničkoj pripadnosti, stvaranjem "dve škole pod jednim krovom". Ovakva praksa ozbiljno zabrinjava Savet Evrope i OSCE, koji od bosanskih vlasti zahtevaju da se prekine segregacija u školama.

Zbog specifičnosti Ustava BiH, koji je dio Dejtonskog mirovnog sporazuma iz 1995. godine i koji je fokusiran na rešenje odnosa između tri naroda koja formiraju državu, predstavnici drugih etničkih grupa, ujedinjeni u kategoriji "ostali građani Bosne i Hercegovine", ne mogu biti izabrani u najviši organ državne vlasti (koju čine tri člana Predsjedništva) i gornji dom Parlamentarne skupštine BiH.

Javna ličnost D. Sejdić (Rom po nacionalnosti) i lider Jevrejske zajednice J.Finci su 2006. godine podneli su tužbu Evropskom sudu za ljudska prava protiv Bosne i Hercegovine kako bi se ukinula diskriminacija i osiguralo pasivno biračko pravo preostalim građanima Bosne i Hercegovine za Predsedništvo i Dom naroda Parlamentarne skupštine BiH.

U decembru 2009. godine ESLJP je presudio u njihovu korist, naređujući BiH da osigura mehanizam za učešće nacionalnih manjina u gore navedenim državnim strukturama uvođenjem odgovarajućih izmena Ustava i izbornog zakona. Proces sprovođenja presude EKLJP-a još nije dao rezultate zbog nepostojanja saglasnosti vodećih političkih snaga u vezi s tim pitanjem.

Prema predstavnicima hrvatske zajednice, muslimanska većina i dalje diskriminiše legitimna prava hrvatskog naroda u BiH. Primećuje se da prema rezultatima opštih izbora u BiH koji su održani u jesen 2018. godine, Hrvati ponovo nisu dobili svog legitimnog predstavnika u Predsedništvu. Potencijalno je opasna i situacija oko neusvajanja opštinskih izbora u gradu Mostaru čije stanovništvo nije u mogućnosti da iskoristi svoja legitimna glasačka prava od 2008. godine.

U telima koja donose odluke i na javnim funkcijama na nivou entiteta, grupe nacionalnih manjina, posebno Romi, takođe su veoma ograničeni.

S tim u vezi, Odbor za suzbijanje rasne diskriminacije preporučio je BiH da preduzme konkretne mere s ciljem postizanja više integrisanog društva zasnovanog na vrednostima jednakosti i nediskriminacije u kojem bi učestvovali svi građani, bez obzira na njihovo etničko i versko ili nacionalno poreklo.