Oslobođenje Beograda: Kako su nacisti najureni iz glavnog grada Jugoslavije

20.10.2019. god.

Nacisti su napali Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine. Nemačke trupe ušle su Zagreb 10. aprila, a u Beograd 12. aprila. 17. aprila potpisan je sporazum o primirju. U stvari, to je bila predaja jugoslovenske vojske, odnoso kapitulacija. Više od 350 hiljada vojnika i oficira je zarobljeno, a do 20. oktobra 1944. godine zemlju su okupirali nacisti.

Pobeđeni, ali ne i slomljeni

Zemlju su podelile Nemačka, Italija, Mađarska i Bugarska. Neki oficiri jugoslovenske vojske sakrili su se u šumama Srbije i istočne Bosne. Ovaj pokret vodio je Dragoliub (Draža) Mihajlović, bivši obaveštajni oficir Generalštaba Jugoslovenske vojske i vojni ataše u Pragu i Sofiji.

U isto vreme aktivira se antifašistički komunistički pokret koji je predvodio Josip Broz Tito. U leto 1941. godine, pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije, počeli su su organizovati partizani u Srbiji i Crnoj Gori, te su stvoreni narodnooslobodilački odbori.

21. decembra 1941. godine formirana je Prva proleterska brigada koja je postavila temelj za osnivanje Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ). Nakon toga, NOVJ će igrati važnu ulogu u oslobađanju zemlje.

Zahvaljujući aktivnom otporu jugoslovenskih partizana, fašistička komanda je bila primorana da u borbama sa njima upotrebi veliki broj divizija spremnih za borbu, koje su mogle da budu upućene na sovjetsko-nemački front.

Kolaboracionisti i partizani u Jugoslaviji

Na teritoriji okupirane Jugoslavije profašističke snage su takođe bile veoma jake.

Najokrutniji od njih su bili su ustaše - pripadnici hrvatske fašističke organizacije. Došavši na vlast pokrenuli su neviđeni genocid nad Srbima, Jevrejima i Ciganima. Tokom 1941 - 1945. godine, prema različitim izvorima, ubili su od 197.000 do 800 hiljada ljudi.

Pobeda Crvene armije kod Staljingrada inspirisala je stanovnike Jugoslavije, a mit o nepobedivoj Nemačkoj se raspadao. To je uticalo na intenziviranje saradnje između SSSR-a i Titovih partizana. Ukupno je tokom ratnih godina Sovjetski Savez isporučio Jugoslaviji oko 156 hiljada pušaka i automata, oko 39 hiljada mitraljeza, 5800 topova i minobacača, 69 tenkova, 491 avion.

21. septembra 1944. godine Tito je odleteo u Moskvu, gde se sastao sa Staljinom.

"Jedan od prvih problema o kome smo razgovarali bile su zajedničke operacije naše dve vojske ... Zamolio sam ga za jednu tenkovsku diviziju koja bi pomogla našim jedinicama u oslobađanju Beograda ... Staljin je rekao: "Valter (to je moje ime bilo u Moskvi), neću Vam dati tenkovsku diviziju, nego tenkovski korpus!“, prisetio se kasnije Tito.

Kao rezultat toga, postignut je dogovor o premeštanju velikih sovjetskih jedinica na teritoriju istočne Srbije radi oslobađanja Beograda.

Beogradska operacija

Za oslobađanje Beograda borili su se snage 2. i 3. Ukrajinskog fronta zajedno sa jugoslovenskim snagama. U savezu sovjetskih, jugoslovenskih i bugarskih snaga bilo je 660 hiljada ljudi, 4477 topova i minobacača, 421 tenk, uključujući samohodna artiljerijska sredstva i 1250 aviona.

U istočnim regionima Jugoslavije suprotivilo im se do 150 hiljada ljudi, 2130 topova i minobacača, 125 tenkova i drugih ofanzivnih sredstava, 352 aviona i 74 neprijateljska ratna broda.

28. septembra 1944. sovjetske i bugarske trupe pokrenule su masovni napad na okupatore. Aktivno ih je podržavala NOVJ, delujući iza neprijateljskih linija

Dana 14. oktobra, udarne korpusne jedinice sa desantom jugoslovenskih snaga stigle su do južne periferije Beograda.

Pokušali su da oslobode glavni grad Jugoslavije bez žrtava i razaranja, pa je napad na grad izvršen bez snažnih bombardovanja i artiljerijskih napada. Nacisti su odbranu postavili uglavnom za direktnu vatru, a građani Beograda su govorili vojnicima gde su smeštena nemačke snage.

Do 20. oktobra Beograd je i veći deo Srbije potpuno oslobođen.

28. oktobra 1944. godine maršal Tito je govoreći učesnicima parade jugoslovenskih snaga izjavio:

"U borbama za Beograd, vojnici slavne Crvene armije i naši vojnici ujedinili su se da zajedno ratuju protiv Nemaca. Beogradske ulice oblivene su krvlju sinova svih naroda Jugoslavije i krvlju heroja Crvene armije, sinova velikog Sovjetskog Saveza. Zato je borba za Beograd od izuzetnog istorijskog značaja."

Kao rezultat toga, sovjetske, jugoslovenske i bugarske trupe porazile su armijsku grupu "Srbija", te nanele ozbiljnu štetu drugim formacijama Grupe F, te oslobodile istočne i severoistočne delove Jugoslavije.

Neprijatelj je izgubio do 45 hiljada ljudi, što ubijenih, što zarobljenih.

Memoari očevidaca

„Spaljeni ruski tenkovi na beogradskim ulicama svedoče o herojstvu tankista koji nisu štedeli svoje živote da bi Beograd bio oslobođen sa najmanje razaranja. Ruski junaci su prolili svoju krv i zbog činjenice da u borbi za oslobođenje grada pogine što manje dece i žena. Beograđani su sve to razumeli i od srca se zahvalili svojim oslobodiocima", napisao je Rodoljub Čolaković.

Ratni dopisnik Pavel Luknicki, nakon oslobođenja Beograda, primetio je: „Mnogi beograđani u svojim razgovorima na ulicama govore da su, gajeći u sebi izdržljivost i snagu, uvek pred sobom videli primer Lenjingrada, o čijoj herojskoj odbrani su mnogo čuli od partizana, i potajno hvatajući radio poruke sovjetske radio stanice. Reči „Moskva“, „Lenjingrad“, „Staljingrad“ za Beograd su simboli velike hrabrosti i pobede.“

Prema njegovim rečima, Beograd je sovjetske vojnike smatrao "drage srcu, snažne, braćom i sestrama".

Vatromet u Moskvi

Zahvaljujući trupama koje su učestvovale u borbama za oslobođenje Beograda, u Moskvi je su odjeknuli plotuni u njihovu čast sa 24 artiljerijska salve iz 324 topa.

Mnogo godina kasnije, 20. oktobra, nad Moskvom će se ponovo oglasiti vatromet u čast oslobođenja Beograda.

Od 10. aprila 2019. godine u Moskvi, u parku pobede na Poklonoj gori, pali se vatromet u znak obeležavanja datuma oslobođenja sovjetskih i evropskih gradova od nacističkih osvajača.

Materijalj priredila RIA Novosti uz podršku Histori.rf