Na današnji dan pre 75 godina oslobođen Beograd od nacista

Na današnji dan pre 75 godina oslobođen je Beograd od nacističkih okupatora. Posle višednevnih krvavih i teških borbi, pripadnici Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, uz pomoć sovjetskih saveznika, oslobodili su 20. oktobra 1944. glavni grad Srbije i Jugoslavije.

Bitka za oslobođenje Beograda, u kojoj je poginulo 20.000 ljudi, jedna je od najvećih i najznačajnijih bitaka na Balkanu u Drugom svetskom ratu.



Za 11 dana, koliko su borbe trajale, poginulo je 15.000 pripadnika nemačkih okupacionih snaga, dok je blizu 9.000 zarobljeno.

Prva armijska grupa NOVJ imala je oko 3.000 poginulih i 4.000 ranjenih, a četvrti korpus Crvene armije izgubio je 960 vojnika i oficira.



Dogovor o zajedničkoj ofanzivi sa Rusima postigao je vrhovni komandant NOVJ-a Josip Broz Tito, kada je shvatio da nema ništa od britanskog iskrcavanja na Jadranu i da u zemlju treba da uđe Crvena armija, koja je nezaustavljivo napredovala na svim frontovima.

U tajnosti, bez znanja Britanaca, Tito je u noći između 18. i 19. septembra odleteo u Rumuniju, a zatim i u Moskvu, gde je 21. septembra sklopio dogovor sa Staljinom o zajedničkim operacijama u Jugoslaviji.



Oko 80.000 pripadnika jugoslovesnke i sovjetske armije vodilo je teške borbe sa oko 55.000 pripadnika nemačke armijske grupe "Šumadija", kojom je komandovao general Hans Felber.

U završnim borbama, koje su počele 14. oktobra, poginule su četiri hiljade boraca, a nemačke snage su izgubile 20 hiljada ljudi.



Beogradskom operacijom okončana je 1.287 dana duga nemačka okupacija, stvorena velika oslobođena teritorija i onemogućeno povlačenje grupe "E" nemačke armije iz Grčke najkraćim pravcem, što je bilo od velikog značaja za dalje borbe u Jugoslaviji, ali i za južno krilo Crvene armije u daljim operacijama za slom Vermahta. Tako je okončana četvorogodišnja nemačka okupacija, tokom koje je stradao veliki broj Beograđana, a grad pretrpeo ogromna razaranja.



Na Groblju oslobodilaca Beograda počiva 961 borac Crvene armije i 2.994 pripadnika NOVJ-a, od toga većina (2.092) u zajedničkoj grobnici.

Ruski generali Ždanov i Birjuzov, koji su učestvovali u oslobađanju Beograda, poginuli su 20. oktobra 1964. godine, kada je njihov avion udario u Avalu, prilikom dolaska na proslavu godišnjice oslobođenja.

Kako je oslobođena Palata „Albanija”
 

Svedočenje o uzbudljivim događajima tokom oslobađanja Beograda na kraju Drugog svetskog rata - priredio dr Slobodan Ristanović za Politiku

U završnim borbama za oslobođenje Beograda, od 14. do 20. oktobra 1944. godine, Četvrti bataljon 6. crnogorske udarne brigade prodirao je Krunskom ulicom ka Starom dvoru i Skupštini, a potom Dečanskom, do tvrde zgrade škole „Kralja Aleksandra”. Istim pravcem, ispred Četvrtog bataljona nastupao je i Prvi bataljon 8. crnogorske. Oba bataljona su zastala u zgradi te škole, radi sređivanja i priprema za napad na jako nemačko utvrđenje u palati „Albanija”.

Nemci su se bili jako utvrdili u toj najvišoj zgradi (visokoj 53 metra, sa 13 spratova), izgrađenoj 1939. godine. U njoj je tokom okupacije 1941–1944. bilo sedište nemačke poluvojne građevinske Organizacije TOT, koja je, pored ostalog, upravljala i fašističkim logorom u Starom sajmištu, na Ušću.


Crvena armija u borbama za oslobođenje Beograda

Sa „Albanije”, od prizemlja do poslednjeg, trinaestog sprata, sa mnogih prozora zazidanih džakovima sa peskom, sve do ravnog krova, Nemci su žestokom vatrom iz mitraljeza i snajpera kontrolisali sve prilaze ovoj palati.

Sve vreme borbi na ovom pravcu jedinicama NOVJ pružali su podršku tenkovi Crvene armije od Terazija i iz Francuske ulice. U pripremi opšteg napada na palatu „Albanija”, jedan teški tenk Crvene armije, krećući se od Terazija, ispalio je u pokretu nekoliko granata „Albaniju” i zaustavio se na samoj raskrsnici Sremske, Knez Mihailove i Kolarčeve ulice. Nemački protivtenkovci sa „Albanije” otvorili su na njega vatru i jednom reaktivnom granatom ga zapalili. Posada tenka je bezuspešno pokušala da se, kroz gusti dim i plamen, spase iskakanjem. Izgorela je.



„...U tom trenutku jedan proleter, nije se saznalo njegovo ime, iskočio je iz zgrade današnje kafane „Dušanov grad” i pokušao da s nakvašenim ćebetom ugasi tenk koji je goreo. Dotrčao je do tenka, bacio preko njega mokro ćebe, ali je plamen zahvatio i njega, pa je i on, zapaljen pao kraj tenka. Kao živa buktinja pokušao je da se valjanjem po zemlji ugasi i spase. Nije uspeo. Nemački fašisti su ga dotukli mitraljeskim rafalom sa „Albanije”, zapisao je, po sećanju oslobodilaca i građana iz susednih zgrada, Petar Višnjić, u svojoj knjizi „Beogradski oktobar 1944”.

Borbe za osvajanje utvrđenja u palati „Albanija” počele su pred veče, 19. oktobra, kada je nekoliko tenkova Crvene armije, uz podršku delova 1 . proleterske brigade i jedinica 73. gardijske divizije Crvene armije sa pravca Terazija, otvorilo jaku vatru na prozore palate „Albanija”, nekoliko boračkih udarnih grupa, jedna za drugom, upadale su u palatu „Albanija” kroz ulaze iz Knez Mihailove i Kolarčeve ulice i od Kneževog spomenika.

Među prvim grupama, pred početak sumraka, 19. oktobra 1944. godine, na zgradu „Albanija” jurnule su grupe boraca 2. čete, 4. bataljona, 8. crnogorske udarne brigade Prve proleterske divizije. Prvu grupu kroz ulaz iz Knez Mihailove ulice poveo je komandir 2. čete Momo Jakić, sa desetarima Milanom Božovićem i Mladenom Cimbaljevićem, na čelu, a drugu grupu od šest boraca kroz ulaz iz Kolarčeve vodio je puškomitraljezac Miladin S. Petrović, rođen 1922. godine, u selu Nepričava, nedaleko od Lajkovca, stolarski radnik, član SKOJ-a, koji je u 6. crnogorsku stupio dobrovoljno početkom septembra 1944. godine, neposredno pre oslobođenja Valjeva.



Još u vreme uličnih borbi u rejonu Slavije 14. oktobra, iz jedne kapije istrčala je mlada devojka, hitro prišla puškomitraljescu Miladinu i iz nedara izvadila svilenu trobojku, sa petokrakom zvezdom na sredini, rekavši mu:

„Ova zastava je moj rad, a od sada ona je poklon grupe devojaka Beograda vama, oslobodiocima našeg grada, sa željom da je istaknete na nekoj od njegovih najviših...”

Poljubila ga i otrčala kroz još otvorenu kapiju u svoje dvorište. A Miladin, malo zbunjen ovim iznenadnim susretom, savio je zastavu i stavio u svoju torbu.

U naredna dva-tri dana Miladin je iskoristio priliku da se pohvali majoru Savi Maškoviću, komandantu 8. crnogorske brigade da u torbi nosi zastavu i objasnio gde ju je i od koga dobio.



Major Mašković, i sam obradovan, rekao je Miladinu:

Čuvaj zastavu u torbi kao glavu na ramenima, sve do palate „Albanija” najviše zgrade u Beogradu. Naša Brigada upravo nastupa preko Terazija ka toj najvišoj zgradi. Ako tvoja četa dobije zadatak da osvaja „Albaniju”, prijavi se kao dobrovoljac u jednu od prvih udarnih grupa koje će u nju upasti. I uspeš li da se probiješ do samog vrha, na njemu istakni tu zastavu...

I evo, sada je došao i taj trenutak.

Na samom prilazu zgradi „Albanija” trojica boraca iz Miladinove grupe budu pogođeni vatrom Nemaca i izbačeni iz stroja. U samoj zgradi je nastala ogorčena borba bombama i bliskim rafalima na stepeništima i kroz sobe, od sprata do sprata. Borbene grupe su stepeništima, preko nemačkih leševa, grabile ka vrhu zgrade.

„...Miladin i dva druga, krčeći sebi put rafalima iz automata i ručnim bombama, uspeli su se sve do sedmog sprata. Odatle, pa do trinaestog sprata, puškomitraljezac Miladin se nepokolebljivo probijao sam -– njegovi drugovi su zaostali, ranjeni. Pucao je i borio se, napredujući korak po korak. Najzad, izbio je na sam krov „Albanije” i bombama ućutkao nemačke mitraljesce. Tada je i on ranjen, ali je smogao onoliko snage koliko je bilo potrebno da na samom vrhu „Albanije”, na najvišem telefonskom stubu, istakne pobedonosnu zastavu, koja se vijorila na vetru, počev od 21 časa.



Kada je konačno osvojena „Albanija” borci 2. čete Četvrtog bataljona ušli su u ovu zgradu da pokupe svoje mrtve i ranjene drugove i na samom vrhu, ispod zastave, našli su ranjenog Miladina.

Miladin se posle brzog oporavka od zadobijene rane vratio u svoju jedinicu i nastavio borbu protiv Nemaca na Sremskom frontu, do svoje pogibije kod Kajiševca, sela između Soltina i Grabrova, jurišajući hrabro na nemačke bunkere, 18. decembra 1944. godine.



Na Sremskom frontu, iste godine kad i Miladin, poginuo je i njegov tri godine stariji brat Jordan. A Miladinov najmlađi brat, Milan, rođen 1925. godine, kao borac Prve proleterske brigade, učestvovao je u oslobađanju Beograda, oktobra 1944. godine.