RT: „Priča o zahvalnosti“: Beogradska operacija

19.10.2019. god.

Povodom 75. godišnjice oslobađanja Beograda od nacističkih osvajača, Ministarstvo odbrane Robjavilo je ranije klasifikovana dokumenta iz fondova Centralnog arhiva Ministarstva. Radi se o fotokopijama vojnih časopisa, političkim izveštajima, novinarskim publikacijama i odlikovanjima najuglednijih boraca tokom Beogradske operacije.

Rat i okupacija

Nakon Prvog svetskog rata, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca formirana je od malih balkanskih zemalja i delova teritorije Austro-Ugarske, koja je 1929. preimenovana u Jugoslaviju. U spoljnoj politici, zvanični Beograd je u početku bio orijentisan ka Parizu i Londonu, a posle izbijanja Drugog svetskog rata pokušao je da održi neutralnost.

Međutim, u proleće 1941. godine rukovodstvo nacističke Nemačke primoralo je premijera Jugoslavije Dragišu Cvetkovića da se pridruži Trojnom paktu. Ogorčeni stanovnici svrgnuli su Rajhu lojalnu vladu. Međutim, Hitler je to iskoristio kao formalni izgovor za invaziju na Jugoslaviju, koja je počela 6. aprila. Nedelju dana kasnije SS jedinice su zauzele Beograd.

„Jugoslavija koju je zauzela Nemačka i njeni saveznici bila je podeljena na okupacione zone i marionetske države. Na primer, Hrvatska, Bosna i Hercegovina činile su takozvanu Nezavisnu Državu Hrvatsku, u Crnoj Gori je stvorena proitalijanska marionetska vlada, a niz drugih regiona zemlje postao je direktno deo teritorija zemalja okupatora - Nemačke, Italije, Mađarske i Bugarske“, rekao je u intervju za RT Georgij Emeljanenko, saradnik naučnog i metodološkog odelenja Muzeja pobede.

Prema istoričaru, Srbija je izgubila niz pograničnih teritorija.

„Na preostaloj srbskoj teritoriji Nemci su stvorili Građanski komesarijat na čelu sa Milanom Aćimovićem i zatim marionetsku vladu nacionalnog spasa, koju je predvodio general Milan Nedić. Za razliku od susedne Hrvatske, koja se formalno smatrala nezavisnom državom, savezničkom s Nemačkom, Srbija je imala samo status okupirane teritorije pod vojnom kontrolom“, navodi Emeljanenko.

U Hrvatskoj su nacisti regrutovali više od 100 hiljada dobrovoljaca u Vermaht i SS, kao i nekoliko desetina hiljada vojnika po nalogu nemačke policije. Nacisti su zajedno sa hrvatskim nacionalistima započeli masakre nad Srbima, Jevrejima i drugim lokalnim stanovnicima koji su zastupali opozicione stavove. Naučnici procenjuju ukupan broj žrtava nacizma u Jugoslaviji na oko 1,7 miliona. Samo u koncentracionom logoru Jasenovac u Hrvatskoj, prema nekim izveštajima, ubijeno je do 700 hiljada ljudi.

Pod vojnom kontrolom Srbije, nacisti su stvorili čitav sistem koncentracionih logora. Na nekadašnjem poligonu u selu Jajinci kod Beograda, nacisti su izvršili masovna pogubljenja srbskih i jevrejskih civila. Ovde je ubijeno oko 80 hiljada ljudi.

„ Od oktobra do novembra 1941. godine, svi Jevreji koji su se tada našli, uhapšeni su u Beogradu i drugim gradovima Srbije. U leto 1942. godine većina njih je ubijena“, rekao je Emeljanenko.

Ministarstvo odbrane Ruske Federacije objavilo je svedočenje primljeno 1944. godine od ratnog zarobljenika 392. nemačke pešadijske divizije Karla Vajmana koji je izveštavao o zlostavljanju Srba od strane nacista u koncentracionom logoru u srbskom gradu Ruma.

„Na velikom otvorenom prostoru, u blatu je bilo više od 40 hiljada ljudi. Na sredini trga nalazio se toranj sa zvučnikom, kroz koji su imena celog dana objavljivana. To su bili popisi Srba koji su trebali biti streljani narednog dana (od 800 do 1000 ljudi dnevno). Pored svakodnevnih pogubljenja, policija specijalnih snaga noću se zabavljala na taj način što je pucala na logoraše kroz bodljikavu žicu. Mnogo je Srba poginulo, a često ih je smrt zadesila u snu“, navodi se u dokumentu.

Pored toga, kako je rekao Emeljanenko, nacisti su praktikovali hvatanje i ubijanje talaca kao odgovor na akcije partizana i sabotera.

Patrioti, čiji su najaktivniji deo bili jugoslovenski komunisti pod vođstvom Josipa Broza Tita, od 4. jula 1941. prešli su na aktivnu borbu protiv okupatora. U jesen te godine, prema nekim podacima, oko dve trećine teritorije Srbije prešlo je pod kontrolu Užičke republike koju su stvorili partizani. Kako bi nacisti svrgli pobunjenike iz jednog regiona, stanovnici drugih naselja bi se pobunili. Međutim, nacisti su se osećali dovoljno samouverenim u velikim gradovima, koje su pretvorili u prave tvrđave.

Prema rečima stručnjaka analitičkog centra Platforma za javnu diplomatiju Srbije, političkog analitičara Jekaterine Zotove, u pozadini borbe protiv okupatora, došlo je i do raskola među samim Srbima. Partizani koji su podržavali komuniste došli su u sukob s četničkim pobunjenicima, koji su bili nacionalističkog i monarhističkog uverenja.

„Jasna ocena ovih događaja u Srbiji se još uvek ne može“, pimećuje Zotova.

Beogradska operacija

„U jesen 1944. sovjetske trupe pokrenule su ofanzivu na jugoistoku Evrope, a 8. septembra, trupe 3. Ukrajinskog fronta ušle su u Bugarsku. Bugarska vojska nije pružala otpor, a u Sofiji se u noći između 8. i 9. septembra desio ustanak tokom koga je na vlast došla vlada Patriotskog fronta, objavivši rat Nemačkoj. Tako su, prolazeći kroz teritoriju Bugarske bez otpora, sovjetske trupe stigle do granice okupirane Jugoslavije“, navodi Emeljanenko.

Prema njegovim rečima, 28. septembra, jedinice 3. Ukrajinskog fronta, prema dogovoru sa predsednikom Komiteta za narodno oslobođenje, maršalom Titom, ušle su na teritoriju Jugoslavije, započinjući Beogradsku operaciju. Zajedno sa sovjetskim trupama, delovale su ne samo jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, već i bugarske formacije.

"14. oktobra sovjetske trupe i jedinice NOVJ (Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije) počele su sa direktnim borbama za Beograd" nastavlja Emeljanenko.

Na ulicama grada izgrađeni su bunkeri, a svaka kuća je imala dobro utvrđenu odbrambenu strukturu. Jugoslovensku prestonicu branio je garnizon, u kome je bilo preko 20 hiljada vojnika, 40 tenkova i oko 170 topova i minobacača. Teške borbe na ulicama grada opisane su u vojnom časopisu 3. Ukrajinskog fronta i u telegrafskom izveštaju.

„Borbe za grad bile su veoma žestoke. Borbe su se proširile na svaku ulicu, kuću, sprat“, navodi se u dokumentu.

Ovu sliku događaja dopunjuju materijali časopisa „Borbene epizode artiljerije 57. armije“.

„Neprijatelj je unapred stvorio snažnu, dugoročnu odbranu u gradu. Na trgovima i raskrsnicama ulica izgrađeni su armirano-betonski bunkeri, a cigle su bile postavljene u zgradama“, navodi sej u tekstu.

Nacisti nisu mogli da realizuju svoje planove za potpuno uništenje Beograda jer su se sovjetske trupe istovremeno sa borbama bavile razminiranjem. Dnevnik operacija 11. Odvojene jurišne inženjerske i borbene brigade odražava epizode napada i čišćenja najvažnijih objekata u Beogradu - hotela Albanije i tvrđave Kalemegdan.

Dokument takođe sadrži jedinstvene crteže i fotografije koji izražavaju emocije i učesnike u borbama za grad.

Politički izveštaj 57. Armije 3. Ukrajinskog fronta opisuje kako su radosno stanovnici glavnog grada Jugoslavije dočekali Crvenu armiju.

„Stanovnici su čete dočekali s parolama u čast Crvene armije. Bacali su cveće, dočekali vojnike i komandante hranom, te ih pozivali svojim kućama. Žene su bacale cveće, te ukrašavale vojna vozila. Sve ulice bile su prepune ljudi koji su pozdravljali Crvenu armiju“, navodi se u dokumentu.

Beograđani su ukrasili sovjetski tenk cvećem i na njemu napisali: "Živio maršal Staljin, živio maršal Tito!"

U opisima podviga vojnika Crvene armije navode se i odlikovanja koje je objavilo Ministarstvo odbrane. Tako je poručnik medicinske službe 42. Odvojene borbeno-tenkovske artiljerijske brigade RGK Nikolaj Kravcov, koji je bio u sastavu jurišne grupe za zauzimanje beogradske pošte i telefonske centrale, u kritičnom trenutku bitke pojurio na bunker, žrtvujući svoj život porazom neprijatelja. Za herojstvo mu je posthumno dodeljeno zvanje Heroja Sovjetskog Saveza.

16. oktobra, tokom borbe na prilazima Beogradu, pomoćnik komandanta 3. Puškomitraljeskog bataljona 309. gardijskog puka 109. divizije, viši narednik Ivan Adamenko, videvši da dva neprijateljska mitraljeza nisu dozvolila da četa napadne, puzao je prema bunkeru te ubacio granatu u njih, a zatim je pred drugi stao kako bi svojim telom zagradio njegov otvor. Posthumno je nagrađen Zlatnom zvezdom heroja Sovjetskog Saveza.

U borbama za oslobađanje Beograda poginulo je više od 2900 vojnika Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i oko hiljadu vojnika Crvene armije. 20. oktobra 1944. glavni grad Jugoslavije je potpuno oslobođen.

„Danas, 20. oktobra, u 22 časa, glavni grad naše domovine, Moskva, u ime Domovine pozdravlja odvažne trupe 3. Ukrajinskog fronta i Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, koji su oslobodili Beograd, glavni grad Jugoslavije, sa 24 artiljerijske salve iz 324 topa“, navodi se u saopštenju Naredbe Vrhovnog komandanta br. 201 od 20. oktobra 1944. godine.

Prema Emeljanenku, nakon završetka Beogradske operacije, snage NOVJ-a počele su da deluju ne kao partizanski odredi, već kao redovne snage.

„Oslobođenje Beograda je konačno promenilo prirodu rata u Jugoslaviji. Iako su se borbe nastavile, to više nije bila partizanska borba, već akcije redovnih jedinica NOVJ-a. Jugoslovenska komanda je smeštena Beograd. Sovjetske trupe nastavile su ofanzivu sa teritorije Srbije prema Mađarskoj ”, naglasio je istoričar.

Napomenuo je da gubitak glavnog grada Jugoslavije i put Solun-Beograd nisu dozvolili nacistima da brzo evakuišu svoje trupe sa juga Balkana i prebace ih da učestvuju u borbama u Mađarskoj i drugim istočnoevropskim državama.

„Priča o oslobađanju Beograda je priča o zahvalnosti Crvenoj armiji i njenim pobedama, potvrda legende o spasenju Srbije, koja uvek dolazi iz Rusije“, rezimirala je Ekaterina Zotova.

Izvor: Vostok / RT