RT: „Konačno promenila tok rata“: Kakvu je ulogu odigrala Beogradska operacija u oslobađanju Balkana i Mađarske

29.09.2019. god.

28. septembra 1944. sovjetske i bugarske trupe pokrenule su masovni napad na snage nacističke Nemačke koja je okupirala teritoriju Jugoslavije. Akcije saveznika tokom beogradske operacije aktivno je podržavala Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije, koja je delovala u stražnjem delu neprijatelja.

Tokom borbi, sovjetske, jugoslovenske i bugarske trupe porazile su armijsku grupu "Srbija", nanele značajnu štetu drugim jedinicama Armije grupe "F", oslobodile severoistočne delove Jugoslavije i stvorile povoljne uslove za napad na budimpeštanski pravac.

Okupacija Jugoslavije

Po završetku Prvog svetskog rata i propasti Austro-Ugarske na Balkanu nastala je jedinstvena država - Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je 1929. godine preimenovana u Jugoslaviju. Vlasti balkanske države tradicionalno su simpatizovale Veliku Britaniju i Francusku, ali bile morala je da uzme u obzir vezu s Hitlerovom Nemačkom koja je za Jugoslaviju bila ključni spoljno-ekonomski partner, nakon što je nacistička Nemačka anektirala Austriju, njenog suseda.

Posle izbijanja Drugog svetskog rata, Beograd je pokušao da održi politiku neutralnosti. Međutim, 25. marta 1941. premijer Jugoslavije Dragiša Cvetković je pod pritiskom Berlina potpisao sporazum o pristupanju zemlje Trojnom paktu. To je dovelo do početka velikih uličnih protesta. Dva dana kasnije, grupa jugoslovenskih oficira izvršila je državni udar. Novu vladu vodio je vođa pobunjenika Dušan Simović, a 17-godišnji Petar II proglašen je kraljem.

Te večeri Adolf Hitler potpisao je direktivu o početku rata protiv Jugoslavije. Zemlje osovine (Nemačka, Italija i Mađarska) napale su Jugoslaviju u noći 6. aprila 1941. Vlasti Rumunije i Bugarske obezbedile su svoju teritoriju za razmeštanje vojnog kontingenta.

Hitler i njegovi saveznici oslanjali su se i na petu kolonu koja je delovala u Jugoslaviji, pre svega na hrvatske i slovenačke nacionaliste, kao i na etničke Nemce koji žive u kraljevini. 12. i 13. aprila, jedinice SS-a okupirale su Beograd, nakon čega su kralj i većina članova jugoslovenske vlade napustili zemlju. Preostali članovi kabineta i predstavnici komande vojske potpisali su akt o bezuslovnoj predaji. Međutim, Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije pozvao je narod da se odupe okupatorima.

„Već nakon završetka Prvog svetskog rata na Balkanu su započeli žestoki teritorijalni sporovi. Komšije su imale mnogo pritužbi na Jugoslaviju. Većina njih bila je na strani Hitlera tokom Drugog svetskog rata, a Rajh je pokušao da zadovolji njihove apetite“, rekao je za RT vojni istoričar Jurij Knutov.

Nakon početka okupacije, južna Slovenija i Dalmacija su se pripojile Italiji, veliki deo Makedonije i istočne Srbije Bugarskoj, Kosovo i Metohija, zajedno sa zapadnom Makedonijom Albaniji, Vojvodina i istočna Slavenija Mađarskoj. Hitler je severnu Sloveniju pripojio Nemačkoj. Na preostaloj teritoriji Jugoslavije nacisti su formirali tri marionetske države pod kontrolom Berlina i Rima: Kraljevinu Crnu Goru, Republiku Srbiju i Nezavisnu Državu Hrvatsku, koja je obuhvatala i Bosnu.

Heroji i izdajnici

Prema Knutovu, u Hrvatskoj su nacisti primili u svoje redove oko 113 hiljada dobrovoljaca za služenje u Vermahtu i SS-u. Nacisti su takođe imali veliku ulogu u hrvatsko-nemačkoj policiji, koja je brojala oko 32 hiljade ljudi. Vojni istoričari, hrvatske vojne i policijske jedinice smatraju jednom od najefikasnijih nacističkih formacija koja se borila na strani Rajha. Korišteni su kako na Istočnom frontu, tako i tokom kažnjavanja protiv jugoslovenskih partizana.

Nakon podele Jugoslavije, na njenoj teritoriji su počeli masakri nad Srbima, Jevrejima i Romima. Njima su prisustvovale i nemačke okupacijske snage i hrvatski nacisti (ustaše). Svi Srbi su bili podložni asimilaciji i fizičkom uništavanju. Istoričari procenjuju ukupan broj žrtava od strane nacista i Hitlerovih kolaboracionista u Jugoslaviji na oko 1,7 miliona.

Hrvati su zatočili Srbe, Rome i Jevreje u logore smrti, od kojih je najveći bio Jasenovac. Do danas su utvrđena imena 83 hiljade ljudi ubijenih u ovom koncentracionom logoru. Međutim, njihov ukupni broj, prema proračunima istoričara, mogao bi dostići 700 hiljada.

U Srbiji su Nemci uzimali ljude kao taoce i ubijali ih kao odgovor na akcije partizana. Prema Knutovu, nacisti su do 1944. godine pogubili oko 80 hiljada ljudi u Srbiji.

Jugoslovenski partizani, čije su jezgro bili lokalni komunisti na čelu sa Josipom Brozom Titom, prešli su na masovnu gerilsku borbu protiv nacista 4. jula 1941. godine. Njen obim je bio toliko veliki da su nacisti uskoro izgubili kontrolu nad znatnim delom teritorije Jugoslavije.

Stvorena od strane partizana u septembru 1941. godine, Užička republika je kontrolisala oko dve trećine teritorije moderne Srbije. U borbi s partizanima, nacisti i njihovi saveznici uništili su stotine naselja. 1943. godine oko 20 hiljada jugoslovenskih partizana u trajanju od pet meseci je zadržalo 197 hiljada Nemaca, Talijana i saradnika u šumama na reci Sutjeska.

"Jedan od najvećih pokreta otpora u Evropi delovao je u Jugoslaviji", rekao je Georgije Emelijanenko u intervjuu za RT, sa Naučno-metodološkog odelenja Muzeja pobede.

Beogradska operacija

Govoreći o toku operacije za oslobađanje balkanske kraljevine, Jurij Knutov je primetio da snage narodnog otpora u proterivanju okupatora sa jugoslovenske teritorije nisu bile dovoljne.

„Uprkos hrabrosti partizana, nacisti su zadržali kontrolu nad ključnim komunikacijama i gradovima u Jugoslaviji. Oni su velike gradove, poput Beograda, pretvorili u prave tvrđave “, rekao je istoričar.

Tokom 8. i 9. septembra 1944. godine bugarska vojska zajedno s komunistima je izvršila državni udar u Sofiji i svrgla pro-nacističku vladu, a Bugarska je potom bila u ratu s Nemačkom na strani SSSR-a. U međuvremenu, rukovodstvo Sovjetskog Saveza složilo se sa komandom Jugoslovenske narodnooslobodilačke vojske koja je formirana od partizana o zajedničkim akcijama protiv nacista.

Ukupan broj sovjetskih, jugoslovenskih i bugarskih trupa koji su trebali da napadnu Hitlerove snage u istočnoj Jugoslaviji dostigao je 660 hiljada. Imali su 4477 artiljerijskih oruža, 421 tenk i samohodne haubice, kao i 1250 aviona.

„Sovjetskim trupama i njihovim saveznicima u istočnoj Jugoslaviji suprotstavilo se oko 150 000 nemačkih snaga koje su se oslanjale na više hiljada hiljada kolaboracionista. Nacisti su bili u dobro pripremljenim položajima“, rekao je Knutov.

28. septembra, jedinice sovjetske 57. armije u saradnji sa 13. i 14. korpusom NOV-a probile su odbrambenu liniju okupatora na istoku Jugoslavije. Istovremeno, 2. bugarska armija pokrenula je ofanzivu jugozapadno od grada Pirota. Dva dana kasnije Bugari su zajedno sa partizanima oslobodili Vlasotince na teritoriji Jugoslavije.

U oktobru su sovjetske trupe stigle do Morave i zauzele mostove na njenoj desnoj obali, a tenkovi Crvene armije potpuno su blokirali južne prilaze Beogradu. Jugoistočno od prestonice Jugoslavije bilo je okruženo 13 hiljada nacista, od kojih je osam hiljada položilo oružje, a ostali su uništeni.

„14. oktobra sovjetske trupe i jedinice NOV-a počele su sa direktnim borbama za Beograd, a šest dana kasnije oslobodile su grad. Tokom Beogradske operacije poražen je glavni deo Grupe F i deo Grupe E", rekao je Emelianenko.

Prema njegovim rečima, ovo je „konačno promenilo prirodu rata u Jugoslaviji“, jedinice NOV-a sada su delovale, ne kao partizanske odredi, već kao punopravna regularna vojska.

Nakon oslobađanja prestonice, sovjetska komanda je naredila Crvenoj armiji da krene u odbranu na liniji Beograd - Batočina - Paraćin - Knjaževec. Jugoslovenske jedinice trebalo je da igraju ključnu ulogu u oslobađanju ostatka zemlje.

"Pored toga, izuzetno važna misija sovjetskih snaga i njihovih saveznika bila je blokiranje nemačkih trupa na jugu Balkana", naglasio je Knutov.

Emelianenko je zauzvrat primetio da je početkom oktobra neprijatelj odlučio da povuče svoje snage sa teritorije Grčke, Albanije i Makedonije. Tako su sovjetske trupe prinudila naciste da dobrovoljno napuste pripremljene položaje na velikoj teritoriji jugoistočne Evrope. Ali u isto vreme, bilo je od suštinskog značaja da se spreči brzo prebacivanje jedinica Vermahta sa južnog Balkana u Mađarsku, gde se pripremala nova velika ofanziva Crvene armije.

Prema Knutovu, "sovjetska avijacija je uništila značajan deo puteva i mostova koji vode sa južnog Balkana na sever".

„Nacisti nisu imali drugog izbora osim da pokušaju da se probiju planinskim stazama. Ovde su se pretvorili u lak plen za partizane, morali su da ostavljaju vojnu opremu. Uprkos svim naporima, Hitler nije uspeo da na vreme ojača svoj položaj u Mađarskoj“, rekao je Knutov.

Tokom Beogradske operacije, nacisti su izgubili oko 45 hiljada ljudi, što ubijenih, što zarobljenih, te su bili primorani da se povuku 200 kilometara i izgube kontrolu nad južnim i istočnim delovima Balkanskog poluostrva. Gubici sovjetskih trupa iznosili su 4350 ljudi.

„Beogradska operacija je igrala važnu stratešku ulogu u ratu. Stvorila je uslove za oslobađanje Mađarske i Balkana, a takođe približila konačnu pobedu nad nacizmom“, zaključio je Knutov.

„„Beogradska operacija je igrala važnu stratešku ulogu u ratu. Stvorila je uslove za oslobađanje Mađarske i Balkana, a takođe približila konačnu pobedu nad nacizmom“, zaključio je Knutov.

Izvor: Vostok / RT