Dan kada je pucanj Gavrila Principa otvorio put slobodi

Na današnji dan prije 105 godina Gavrilo Princip je pucao na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu, što je Beču poslužio kao izgovor za vojnu invaziju na Srbiju, što je bio povod za Prvi svjetski rat, koji se, pored ostalog, okončao nestankom Austro-ugarskog carstva.

Princip je rođen je u julu 1894. godine u okolini Grahova. Njegovo zdravlje od najranijeg detinjstva bilo je narušeno. U Sarajevu je pohađao Trgovačku školu, a potom i gimnaziju iz koje je izbačen pošto je otkriveno da je član jedne antiaustrijske organizacije.

Zbog atentata na Franca Ferdinanda pred sud je 12. oktobra 1914. godine izvedeno 25 mladih ljudi.

Od šest atentatora pet je bilo mlađih od 21 godine, što ih je, prema tadašnjem zakonu, činilo maloljetnim. Osuđeni su 29. oktobra na dugogodišnje zatvorske kazne i smrt vješanjem. Gavrilo, koji je bio maloljetan, osuđen je na 20 godina zatvora.


Pištolj Gavrila Principa

U zatvoru u tvrđavi Terezijan, u današnjoj Češkoj, odsječene ruke, mučen poodmaklom tuberkulozom, umro je 28. aprila 1918. godine Gavrilo Princip.

Gavrilo Princip je umro sedam mjeseci i tri dana prije nego što je mogao da vidi kako se njegov san ostvario – kako se 1. decembra 1918. godine stvorila zemlja za koju je i uzeo i žrtvovao život: Jugoslavija.

Na zidu ćelije u Terezinu Princip je napisao: „Naše će sjene lutati po Beču, hodati po dvoru, plašiti gospodu…“.

Borac za slobodu

Državne vlasti Kraljevine SHS prenijele su 1921. godine tijela 25 osuđenih u Sarajevo, gdje su sahranjeni u zajedničku grobnicu, kapelu vidovdanskih heroja.

Most u Sarajevu, nedaleko od mjesta atentata, dobio je 1918. godine spomen- ploču i naziv po Gavrilu Principu. Vlasti Federacije BiH, koje ovaj čin ne smatraju istorijskim, promijenile su naziv mosta u Latinska ćuprija, a ploču uklonile.

Rodna kuća Gavrila Principa, zapaljena je u Drugom svjetskom ratu, a obnovljena 1964. godine kao muzej koji je čuvao uspomenu na junaka sa Tromeđe, sve do rata 1992-95. godine, kada je ponovo zapaljena.

Život Gavrila Principa trebalo bi da nas podsjeti da je sloboda vrhovna i jedina nezamenljiva vrijednost.

Tajna sarajevskog atentata - ruski dokumentarni film
 

Erik Hobsbaum, vjerovatno najznačajniji istoričar prošlog vijeka, napisao je u knjizi „Skraćena istorija 20. vijeka, od Prvog svjetskog rata do hladnog rata“ da je to vrijeme „proteklo u znaku Gavrila Principa.

Na Principovom primeru istorija se pokazala kao sila koja svoje ostvarenje pronalazi tamo gdje je savremenici ne prepoznaju, a i ne traže.



Gavrilo Princip, baš kao ni narod kome pripada, nije izazvao Prvi svjetski rat, baš kao što ni uspomena na Principa, baš kao što ni narod kome Princip pripada, nijesu izazvali ratove u SFRJ ili bombardovanje NATO-a.

Ubijeni nadvojvoda Franc Ferdinand, poznat po svojoj izrazito antisrbskoj i antijužnoslovenskoj politici, odgajivač ruža i strastveni lovac, a po mišljenju njegovog oca, cara Franje Josifa, „sasvim nesposoban i bez ikakvih državničkih vrijednosti“, nije bio ni izbliza toliko važan da bi se zbog njega svijet našao u ratu.

Atentat nije bio ni povod ni uzrok rata, a još manje je bio nešto nečuveno, nešto strašno i sasvim nerazumljivo. U to vrijeme Evropa je navikla na atentate. Sav kontinent je već nekoliko decenija buktao od nemira, strijepnje i čežnje za uskraćenom i skoro doživljenom promjenom.

U Evropi tog vremena, Evropi koja zna da hoće da sruši sebe samu, da izmijeni svoju sliku, patetično okamenjenu carstvima i feudalnim odnosima koji su postali prepreka i teret nekom drugom svetu, atentat je bio prirodno, skoro pa i legitimno sredstvo borbe.

Reviziju istorije prvo su počeli njemački vojnici koji su 1941. godine uklonili spomen-ploču Gavrilu Principu i ponijeli je na dar Adolfu Hitleru. Spomen ploču ponovo su 1992. godine uklonile vlasti u Sarajevu.

Nažalost, reviziji istorije i stavovima Hitlera i Alije Izetbegovića pridružila se i zvanična Crna Gora u liku premijera Mila Đukanovića, koji je Gavrila Principa svrstao u „teroriste“.

IN4S, Iskra