Prva srbska dobrovoljna bolničarka

23.06.2019. god.

Natalija - Neti Munk, rođena Tajtačak

U Arhivu Jevrejskog istorijskog muzeja Saveza jevrejskih opština Srbije, čija građa iznosi blizu 1.000 dužnih metara, pažnju istraživača naše slavne prošlosti, Zorana Dokića i Jovana Mare, privukla je originalna fotografija bolničarke Natalije Munk koja na leđima iznosi bolesnika od tifusa iz kade.

Natalija je rođena 1864. godine u Beogradu, u porodici beogradskog zanatlije Natana i majke Rakile – Regine Tajtačak. Otac j bio prodavac pobožnim Jevrejima „pastilikos pita“ sa mesom pripremljenim na jevrejski način.

Natalija je bila inteligentna, ali siromašna i pored želje da ide u gimanziju to nije mogla pa je ostala samo sa osnovnom školom. Kasnije je izučila šivenje ženskog belog rublja i tako izdržavala svoje stare roditelje.Zapamtila je srbsko-turske ratove (1876-1878) i, izgleda, da je to uticalo da se opredeli za dobrovoljački rad.

Natalija se udala za krojača Gutmana Munka, koji je imao malu krojačku radnju u ulici Vuka Karadžića, gde su kod njega šili odela viđeniji beogradski trgovci.

Natalija Munk kao član Upravnog odbora Srbskog saveza dobrovoljaca. Foto: Arhiv Jevrejskkog istorijskog muzeja
Natalija je rodila sedmero dece: Reginu, Natana, Mošu, sina nepoznatog imena, Žanku, Saru i Bebu. Iako siromašni sa punom kućom dece, najviše Natalijinom zaslugom, kćeri su udate, a sinovi završili najmanje trgovačku akademiju.

Sinovi, kćeri, unuci, zetovi i snaje si likvidirani od fašista 1941. godine. Život su spasli sin dr Moša Munk, rezervni potpukovnik sanitetske službe, i sin Filip – Lanci, viši pravni referent u državnom savetu. Oba preživela sina živela su i umrla u Izraelu.

Kao dvadesetogodiplja devojka javila se kao dobrovoljna bočničarka u Beogradu za vreme srbsko-bugarskog rata 1885. godine i tako postala prva srbska dobrovoljna bolničarka. U bolnici u Donjem Gradu, u zgradi Prve muške gimnazije, negovala je ranjenike i bolesnike, pa je ubrzo postala glavna nadzornica.

U Balkanskim ratovima 1912-1913. godine u Četrnaestoj rezervnoj bolnici negovala je obolele od tifusa i kolere. I sama je obolela od tifusa. Čim je prezdravila počela je sa prikupljanjem ratnog sanitetskog materijala i nastavila rad dobrovoljne bolničarke,.

Godine 1914. ponovo se razbolela od tifusa, ali se nije predala. Preživela je i trbušni i pegavi tifus, koji je desetkovao srpsku vojsku. Već iduće godine, u vreme povlačenja srpske vojske, Natalija je bez ičije pomoći, sama prikupila sredstva i organizovala u Kruševcu vojnu bolnicu. U toj bolnici je pokušala da se zadrži do povratka srpske vojske. Zbog prismotre i anonimnih dojava privođena je i zatvarana s optužbom da leći srpske četnike.

Natalija iznosi na leđima bolesnika od tifusa iz kade, slika koja simbolizuje sve napore koje su bolničarke ulagale u borbi za život bolesnih i ranjenih, a njihov simbol je njihov predvodnik Natalija Munk. Foto: Arhiv Jevrejskog istorijskog muzeja).

Odlikovana je Ordenom Karađorđeve Zvezde sa mačevima, Zlatnom i srebrnom Medaljom kraljice Natalije, dva puta Ordenom Svetog Save, Spomenicom rata 1885, Spomenicom na rat 1912, Spomenicom na rat 1913, Spomenicom rata za oslobođenje i ujedinjenje (1914—1918) i Krstom milosrđa.

I po završetku Velikog rata Natalija je bila aktivan člna srbskog društva. Bila je aktivan član Upravnog odbora Saveza dobrovoljaca, Upravnog odbora Jevrejskog ženskog društva i srbskog Crvenog krsta. U svim društvima radila je neumorno sve do dana kad je pala u postelju. Zahvaljujući svom radu, Natalija je bez prethodne najave bila primana kod starog kralja Petra Prvog.

Umrla je 8. aprila 1924. godine, a povodom njene smrti „Politika“ je objavila: „... danas ( u deset časova( Natalija Munk mirno će leći u toplu grudu one zemlje koju je ona, ne samo ona, iskreno ljubila, već kojoj se u punoj meri odužila.. Kada je 8. aprila 1924. godine zaklopila svoje umorne oči, do njene večne kuće u Parceli palih ratnika, ispratili su je mnogobrojni preživeli ratnici koje je ona sestrinski lečila... istakli su njeno rodoljubivo požrtvovanje, izvanrednu skromnost i sve druge vrline koje su krasile ovu retko plemenitu veliku ženu. Njena sahrana bila je svečana, ispratili su je vojska i građani na lafetu, n posebnom jastučetu bils su svs njena odlikovanja,uz prisustvo člana kraljevske porodice. Prilikom spuštanja tela u raku, ispaljen je počasni plotun.

Spomenik jevrejskim ratnicima palim za slobodu Srbije, 1912-1918. godine (Sefardsko groblje u Beogradu).

Povodom njene smrti beogradske novine su pisale: „Ova naša blagorodna sestra Mojsijeve vere odužila se srbskom narodu kao retko koja žena. Ona je prva srbska dobrovoljna bolničarka... Ni časa nije mislila na sebe. Odbolovala je trbušni i pegavi tifus, jer je lečila tifusne i kolerične bolesnike.“

Neka joj je večna slava i hvala!

Priredo kontraadmiral u penziji Boško Antić

Literatura:

Natalija Munk, Vikipedija

Nikitović Miroslav, Neti Munk prva srbska dobrovoljna bolničarka, Politika 8. 9. 1991.

Jovanović Nebojša, Pregled istorije beogradskih Jevreja do sticanja građanske ravnopravnosti, Zbornik. Beograd: Savez jevrejskih opština Jugoslavije: Jevrejski istorijski muzej 6. 1962.

Novi OMANUT: Prilog židovskoj povijesti i kulturi. Godina XXI. br. 4 (124), str. 5. Zagreb.

Priča o strasti - srpska superheroina Natalija Munk | Ko je bio...

https://www.011info.com/ko-je-bio/prica-o-strasti-srpska-superheroina-natalija-munk

Munk Neti - EL MUNDO SEFARAD elmundosefarad.wikidot.com/munk-neti.

Dr David Tajtačak, Beogradski Jevreji i njihova zanimanja (od kraja 19. veka do II svetskog rata), Beograd, 1971, str 27-28 i 133.