Berlin i Beč na kolenima

29.09.2018. god.

Udarac zadat Centralnim silama na balkanskom ratištu, koje su u dugotrajnoj borbi već bile iscrple svoje snage, ubrzao je njihov pad. Srbska 1. armija je bila prva jedinica koja je prešla na teritoriju carevine

Posle proboja Solunskog fronta, Italijani su pravili velike komplikacije oko Crne Gore. Da bi se izbeglo trvenje sa njima, francuska vlada je preporučila da se odustane od slanja srbskih odreda u Crnu Goru preko Albanije, odnosno da se upute obilaznim putem. Srpske trupe su ipak, marširajući preko Metohije, stigle u Crnu Goru pre Italijana. Zahvaljujući crnogorskim ustanicima, koji su praktično sami oslobodili svoju zemlju od Austrijanaca, nanevši velike gubitke njihovim trupama koje su se povlačile iz Albanije, 2. jugoslovenski puk ("Jadranske trupe") već 30. oktobra je izbio pod Skadar, razbio austrougarsku 47. diviziju, zarobio više od 4.000 vojnika, i na kraju poseo Skadar.

Francuska vlada se postarala da spreči odlazak kralja Nikole iz Francuske u Italiju, a generalu D"Epereu je naredila da ne pušta Italijane u Crnu Goru, čime je olakšala njeno ujedinjenje sa Srbijom. Da bi se mogla suprotstaviti eventualnom nasilnom ulasku italijanskih trupa u Crnu Goru, srbska Vrhovna komanda je na Kosovu zadržala celu Jugoslovensku diviziju. Suočeni sa odlučnom podrškom Francuske Srbiji, prisustvom srbskih trupa u Crnoj Gori i rešenošću crnogorskog naroda da se ujedini sa Srbijom, Italijani su odustali od svojih namera, zadovoljivši se simboličnim prisustvom svojih malih odreda u mešovitim savezničkim garnizonima u Skadru i Ulcinju.

Austrougarska se nalazila u potpunom raspadanju. U njoj je još od kraja 1917. godine, pod uticajem velike Oktobarske revolucije, počelo revolucionarno vrenje, koje se manifestovalo i u pobunama mornara u Boki Kotorskoj i Puli, i u otkazivanju poslušnosti i masovnom bežanju iz vojske pripadnika slovenskih narodnosti. Kriza je dostigla svoj vrhunac posle sloma fronta na Balkanu. Analizirajući odjek tih događaja, londonska štampa je opisivala napredovanje Srba prema Dunavu kao posmrtno zvono za Austrougarsku imperiju. Poslednji Habzburgovac, car Karlo, pokušavao je da, proklamacijom o trijalističkom preuređenju Monarhije, spreči odvajanje jugoslovenskih pokrajina u kojima je jačao pokret za stvaranje zajedničke države sa Srbijom.

Habzburška monarhija najpre počinje da puca na glavnom šavu: mađarska buržoazija, zaplašena od srbskih armija koje su brzo nadirale prema Dunavu, traži od vrhovne komande da sve mađarske trupe vrati u zemlju da bi branile južne granice kraljevine. General Arc izdao je odgovarajuću naredbu vojsci za izdvajanje mađarskih pukova sa italijanskog fronta radi upotrebe na dunavskom frontu.

Brz prodor srpske 1. armije prema Dunavu nije ostavio vremena da se njihov plan ostvari. To je samo izazvalo rastrojstvo i u onim austrougarskim armijama koje su još čvrsto držale front na Pijavi. Uvidevši da nemaju vremena za realizaciju toga plana, Mađari su obrazovali novu vladu, koja je objavila prekid veza sa Austrijom i naredila svim mađarskim vojnicima, ma gde se nalazili, da bace oružje, nadajući se da će time zadobiti simpatije Antante. To je samo olakšalo italijanskim trupama da, posle dugih oklevanja, pređu Pijavu.

U austrougarskoj vojsci izbijaju pobune. Usledilo je odvajanje Čehoslovačke i jugoslovenskih pokrajina. Beč je, svestan da je sve izgubljeno, poslao parlamentarce u Padovu, gde su sa Italijanima, kao predstavnicima Antante, potpisali akt o kapitulaciji 4. novembra. No, Italijani su ipak ostali bez toliko željenih lovorovih venaca: napadajući suviše oprezno rastrojenu austrougarsku vojsku, koja se već raspadala, oni nisu uspeli da se iskupe za poraz kod Kobarida oktobra 1917.

Srbska 1. armija i 2. grupa francuskih divizija su držale liniju Dunava sa manjim srbskim odredima na austrougarskoj teritoriji. To su, ujedno, bile prve savezničke trupe koje su prešle na teritoriju centralnih carevina.

Nemačka se još držala. Njene trupe su se nalazile duboko na francuskoj i belgijskoj teritoriji. Pošto je nemačka vrhovna komanda uslove o primirju koje su postavili saveznici smatrala ponižavajućim za nemačku vojsku, ona je odbila mir i operacije su nastavljene svom žestinom.

Savezničke armije na Zapadnom frontu prešle su u opšte nastupanje. Klemanso naređuje generalu D'Epereu da se usmeri protiv Nemačke i zarobi Makenzenovu grupu armija u Rumuniji. Srbska 1. armija i 2. grupa francuskih divizija upućene su prema Pešti da preseku odstupnicu Makenzenu, a zatim da se usmere prema Drezdenu. Brzo nastupanje srpske 1. armije kroz Vojvodinu, koja se 11. novembra čelom približila pruzi Oršava - Temišvar na 50 kilometara, dovelo je u tešku situaciju Makenzenovu grupu armija u Rumuniji.

Nemačka je najzad 11. novembra kapitulirala. Nadiranje srbskih trupa prema Temišvaru, Subotici i Baji otreznilo je nove mađarske upravljače, te su bili primorani da upute parlamentarce u Beograd, gde su 13. novembra potpisali primirje pod teškim uslovima koje su im, u ime saveznika, diktirali vojvoda Mišić i general Anri. U to vreme je armija vojvode Bojovića izbila na liniju Temišvar - Subotica - Baja, kako bi obeležila severnu granicu zemlje.

Najkrvaviji rat u dotadašnjoj istoriji čovečanstva bio je završen. Evropa je, obrazovanjem država, otpočela svoje novo nacionalno i političko prestrojavanje.

Udarac zadat Centralnim silama na balkanskom ratištu, koje su u dugotrajnoj borbi već bile iscrple svoje snage, ubrzao je njihov pad, a čovečanstvo je time spaseno daljeg prolivanja krvi.

Završetak rata u novembru 1918. došao je gotovo neočekivano, pošto su vodeći generali u oba zaraćena tabora predviđali da će se borba nastaviti i naredne godine. Pokazalo se da je preokret nastao pod uticajem pobeda savezničkih armija na balkanskom ratištu, jer je, prema rečima Lojda Džordža, slom Bugara ubrzao predaju Nemaca i učinio nepotrebnom još jednu godinu ratovanja.

Govoreći o neuspehu na Zapadnom frontu 8. avgusta 1918, koji je nazvan crnim petkom nemačke vojske, Erih Ludendorf, nemački general i vojni teoretičar, naveo je: "Nisam preživeo mučnije časove od događaja koji su se odigrali na bugarskom frontu, počev od 15. septembra, koji su zapečatili sudbinu Četvornih sila."

Gotovo istovetno mišljenje izneo je feldmaršal Paul fon Hindenburg: "Cenio sam, sredinom avgusta, da još nije došao trenutak da se posumnja u zadovoljavajući ishod rata. Krajem septembra naš Zapadni front nije bio probijen. On je bio uzdrman, ali se nije srušio. Međutim, napravila se velika breša na borbenom frontu Četvornih sila: Bugarska se ruši."

Posle toga rat je krenuo ka svome završetku, koji je, normalno, vodio porazu Centralnih sila. Istražna komisija Rajhstaga, koja je ispitivala uzroke vojnog sloma Nemačke 1918. godine, utvrdila je da je rat u vojnom smislu bio izgubljen kada je slom Bugarske, za kojim je došao slom Austrougarske za vreme povlačenja Nemaca na Zapadnom frontu u septembru 1918, konačno izmenio kompletnu situaciju nemačke vojske na bojnom polju.

HITLEROVA ISKUSTVA IZ VELIKOG RATA

Sve analize koje su u Nemačkoj vršene između dva rata potvrdile su zaključke da je rat izgubljen na balkanskom ratištu, zahvaljujući srbskoj vojsci. Na njima je Hitler zasnivao svoju pretnju u martu 1941. godine, da će protiv Jugoslavije, ako pokuša da mu se odupre, baciti 50 pa čak i 100 divizija da bi je porazio i sprečio da se ponovo obrazuje Solunski front, gde je, kako je rekao ", počeo slom nemačkih snaga u Prvom svetskom ratu.

Petar Opačić, Novosti