Razrešenje balkanskog čvora

26.08.2018. god.

Srbska vlada i Vrhovna komanda najupornije su se borile da se kod Soluna obrazuje snažna armija svih savezničkih vojnika za preduzimanje odlučnih operacija za oslobođenje Balkana

Saveznici su krajem 1915. i početkom 1916. godine održali niz konferencija na kojima su usklađivali oprečne stavove prema balkanskom ratištu i o daljoj upotrebi srpske vojske. Najveće teškoće je činila Vlada Velike Britanije, koja se neprekidno zalagala da se napusti Balkan, da bi svoje trupe upotrebila u Egiptu za zaštitu Sueckog kanala, predlažući da se ostale savezničke snage, uključujući i srpsku vojsku, prebace na Zapadni front. Međutim, suočena sa čvrstim stavom vlada Francuske i Rusije, u čemu je izuzetno značajnu ulogu odigrao novi predsednik francuske vlade Aristid Brijan, Velika Britanija se na anglofrancuskoj konferenciji u Londonu, 21. januara 1916, saglasila da se zadrži Solun i da se u povoljnim okolnostima na drugim frontovima "trenutna defanziva pretvori u ofanzivu". Britanci su se stalno nosili mišlju da političkim sredstvima, a pre svega pridobijanjem Bugarske, razreše balkanski čvor. Ali u želji da se očuva sloga među saveznicima, britanska vlada se saglasila da se održi Solunski front.

Ta odluka je imala ogroman značaj, jer bez obzira na sve pomenute britanske rezerve i ograde, bez saglasnosti britanske vlade i učešća njenih trupa u solunskoj ekspediciji, Solunski front nikad ne bi bio obrazovan niti bi se mogao održati. Osim toga, ona je solidarno sa Francuskom učestvovala u materijalnom i finansijskom snabdevanju srpske države i vojske za sve vreme postojanja Solunskog fronta, a britanske trupe su učestvovale u svim većim bitkama na tom frontu i podnele velike žrtve.

Francuska i Rusija, koje su se snažno zalagale za opstanak Solunskog fronta, imale su različite poglede na njegov značaj i ulogu. Ruska vrhovna komanda se zalagala za to da zapadni saveznici upute nekoliko korpusa u Solun i, koristeći srpsku vojsku, preduzmu snažnu ofanzivu vardarsko-moravskom dolinom i dalje, preko Panonske nizije, u pozadinu Centralnih sila. Predstavnici ruske vrhovne komande su tvrdili da bi istovremena ofanziva savezničkih trupa preko Balkana sa ofanzivom ruskih armija preko Karpata u pravcu Budimpešte, koja je pripremana za proleće 1916, bila od velikog uticaja na brz i pobedonosni završetak rata.

Francuska vrhovna komanda, tražeći kompromis između oprečnog britanskog i ruskog stava, trudila se najpre da ubedi britanske vojne i političke faktore, da bi zatim Rusima dokazivala da balkansko ratište nije glavno. U francuskoj vrhovnoj komandi takođe su bili uvereni da se konačna pobeda može izvojevati samo na Zapadnom frontu, ali su se zalagali da se održi Solunski front kao znak savezničkog prisustva na Balkanu i iz solidarnosti sa Srbijom, koja je sve svoje nade dovodila u vezu upravo s nastavkom borbe saveznika na balkanskom ratištu.

Francuski vodeći vojni faktori su cenili da bi se trupe na Balkanu mogle iskoristiti za eksploatisanje uspeha postignutih na glavnim ratištima i, eventualno, savlađivanje Bugarske i pridobijanje Rumunije. Njihove procene o ograničenim rezultatima eventualne ofanzive iz pravca Soluna bile su realne, jer su se zasnivale na činjenici da nijedna saveznička vlada tada nije bila spremna da angažuje krupnije snage u operacijama na Balkanu. Italijanska vlada je priželjkivala da savezničke trupe ostanu na balkanskom ratištu radi veće bezbednosti njihovog korpusa kod Valone u Albaniji. Oni su, međutim, bili protiv ofanzivnih operacija na Balkanu u kojima bi učestvovala srbska vojska, jer su strahovali da rasplet političkih događaja, u slučaju vojnog uspeha, ne dovede u pitanje realizaciju njihovih zavojevačkih planova na istočnoj obali Jadranskog mora.

Srbska vlada i Vrhovna komanda najupornije su se borile da se kod Soluna obrazuje snažna armija od milion savezničkih vojnika za preduzimanje odlučnih operacija na Balkanu. Prema tom projektu, ta armija bi najpre potukla neprijateljsku vojsku na Balkanu, čiji se broj procenjivao na oko 750.000 vojnika. Zatim bi manji deo bio upućen preko Čataldže da zauzme Carigrad, a veći deo da nadire prema Budimpešti. Sama pojava i prvi uspesi te armije na balkanskom ratištu podstakli bi vlade Grčke i Rumunije da se sa oko 500.000 vojnika pridruže Antanti, što bi imalo odlučujući uticaj na razvoj događaja na ostalim frontovima i na tok rata u celini. Time bi se otvorio put ka pobedi i okončale velike patnje i stradanja srbskog i drugih naroda uvučenih u vrtlog ovog užasnog rata.

Najzad, posle višemesečnih pregovaranja i ubeđivanja, na međusavezničkoj konferenciji u Šantijeu, sredinom marta 1916, prihvaćeno je jedno kompromisno rešenje.

Prema tom rešenju, savezničke snage koje su ostale kod Soluna posle napuštanja Srbije i Galipolja, kao i gubitka Crne Gore, trebalo je da spreče dalje opadanje Antantinog ugleda na Balkanu i Bliskom istoku. One bi neprijateljske snage na balkanskom ratištu držale pod pretnjom ofanzive i "vezivale" ih daleko od velikih ratišta. U isto vreme donesena je odluka da se srbska vojska, posle oporavka i reorganizacije na Krfu, prebaci u Solun i da joj se dodeli poseban deo fronta.

Još u vreme kada su u svetu očekivane vesti o kapitulaciji srpske vojske na Kosovu, 21. novembra 1915, Velika Britanija je pokrenula diplomatsku akciju da se pod pokroviteljstvom Italije obrazuje velika Albanija, u koju bi bili uključeni i delovi srpske teritorije, s motivacijom da bi to, tobože, podstaklo italijansku vladu da olakša snabdevanje srpske vojske i izbeglica preko albanskih luka.

Ruska i francuska vlada su se energično usprotivile da se teritorijama savezničke Srbije, koja nastavlja borbu, zadovoljavaju neobuzdane ambicije italijanske vlade, kojoj su Londonskim ugovorom od aprila 1915. obećane suviše široke kompenzacije. Nemački kancelar Betmen-Holveg, u svom govoru u Rajhstagu 9. decembra 1915, izjavio je da je sa Srbijom svršeno i da su vlade Antante u tajnim pregovorima nudile Bugarskoj, da bi je pridobile na svoju stranu, čak i teritorije savezničke Srbije. Srbska vlada je zatražila od vlada Francuske, Rusije i Velike Britanije da u odgovoru na istupanje nemačkog kancelara istaknu nenarušivost integriteta Srbije.

Francuskavlada je odmah predložila tekst zajedničke izjave, u kojoj se kaže da je odbrana integriteta Srbije jedan od glavnih ratnih ciljeva saveznika. Britanska vlada je, međutim, smatrala da ne treba ići tako daleko i da je dovoljno da se kaže da će saveznici nastaviti da pomažu srpsku vojsku i da će braniti nacionalnu nezavisnost Srbije.

Ruska vlada je, ne sačekavši da se završe diplomatske konsultacije o kolektivnoj izjavi, obavestila srpsku vladu da su saveznici čvrsto rešeni ne samo da ponovo uspostave Srbiju u ranijim granicama, već i da se ostvare obećanja teritorijalnih povećanja koja su joj data. S obzirom na svu složenost situacije u kojoj se nalazila Srbija, vlade zapadnih saveznika nisu pravile pitanje o sadržaju izjave ruske vlade, kojom su, praktično, anulirana obećanja teritorijalnih kompenzacija Bugarskoj na račun Srbije data u leto 1915. godine.

OSTVARENJE RATNIH CILJEVA

Blagodareći činjenici da je sačuvala svoju vojsku s kojom su saveznici i dalje ozbiljno računali pri razradi operacijskih planova, srbska vlada je mogla postepeno da nastavi rad na afirmaciji Niške deklaracije i realizaciji svojih ratnih ciljeva, jer je time postavljena osnova za dalje angažovanje na oslobođenju Srbije i stvaranju zajedničke jugoslovenske države.

Petar Opačić, Novosti

Izvor
foto: Poslanici Narodne skupšine i članovi Vlade na Krfu / Foto: Dokumentacija "Novosti" i Foto-arhiv "Borba"/ vostok.rs