Brzi „moravac“ sa Krfa

25.08.2018. god.

Posle dugog čekanja, glavnina srpske vojske prebačena iz Albanije na Krf, i to zahvaljujući demaršu ruskog cara zapadnim saveznicima. Srpske trupe bile su izložene gladovanju, nevremenu i šikaniranju

Po dolasku na jadransko primorje, Srbi nisu našli ništa od onoga što su im saveznici obećavali: ni hranu, ni oružje, ni municiju, ni savezničke trupe koje bi ih štitile dok se oni oporave i reorganizuju. Vrhovnoj komandi bilo je jasno da njena iscrpljena vojska, izložena gladovanju, nevremenu i boleštinama, a bez oružja i municije, neće moći da se sama zaštiti i reorganizuje u Albaniji, pa je već 11. decembra zatražila od saveznika da se sve trupe odmah evakuišu iz Albanije u Solun ili neko drugo bezbedno mesto za oporavak.

Francuska vlada se najviše založila da se hrabroj srbskoj vojsci pruže efikasna pomoć i zaštita. Međutim, vlade Italije i Velike Britanije nisu bile raspoložene da bez rezerve sarađuju u toj akciji. Italijanska vlada je u srbskoj vojsci gledala prepreku za ostvarivanje svojih osvajačkih pretenzija na jugoslovenske zemlje, koje su im obećane Londonskim ugovorom, a Britanci su je videli kao smetnju da se oslobode balkanskog ratišta. Zbog toga je i izgubljen čitav mesec dok su se saveznici najzad sporazumeli da se Srbi prebace na Krf.

Pa ipak, prošlo je još više od mesec dana dok je glavnina srpske vojske, i to tek posle jednog vrlo oštrog demarša Rusije vladama zapadnih saveznika, prebačena iz Albanije na Krf. Za ta dva i po meseca (od sredine decembra do kraja februara) boravka na albanskom primorju, srpske trupe su bile izložene gladovanju, nevremenu i najgrubljem šikaniranju. U svemu tome najnezahvalniju ulogu odigrale su italijanske vlasti. Francuska je dopremala znatne količine hrane u Brindizi, ali su Italijani, koji su od saveznika bili zaduženi za prevoz hrane u Albaniju, sabotirali njen prevoz u albanske luke. Italijanski komandanti su čak pretili oružjem srbskim trupama ako pređu reku Škumbu, odakle je počinjala "njihova" zona u Albaniji.

Usled produženih patnji, broj nastradalih srbskih vojnika dostigao je stravične 143.000. Ostaci srpske vojske najzad su prevezeni na Krf, i to između 18. januara i 23. februara 1916. - izuzev 9.000 vojnika koji su prevezeni u Bizertu i 13.068 vojnika (sa 10.144 konja) koji su do aprila ostali u oblasti Valone. Ukupno je spaseno 158.000 srbskih vojnika. Mnogi su, međutim, bili toliko iscrpljeni da se nisu mogli oporaviti. Tako je za kratko vreme na Krfu i u Bizerti umrlo više od 7.750 iznemoglih srbskih vojnika. Događalo se da je samo u toku jedne noći na Krfu umiralo više od 500 ljudi.

Pošto nije bilo moguće toliki broj leševa zakopati, najveći broj preminulih vojnika čamcima je odvožen sa ostrva Vida, nedaleko od Krfa, gde su bili smešteni najteži bolesnici, pa su spuštani u more, koje je postalo njihova kolektivna "plava" grobnica. Preživeli vojnici polako su se oporavljali. Blagodareći ishrani i nezi koju su im saveznici pružali, blagoj mediteranskoj klimi na Krfu i širokoj morskoj pučini koja ih je štitila od nasrtaja neprijatelja, njihovim oronulim telima ponovo je prostrujao život, a iz njihovih logora počeli su da odjekuju pesma i brzi "moravac". To su bili prvi znaci da je srbska vojska još uvek živa i da nije kazala svoju poslednju reč.

Posle povlačenja srpske vojske sa Kosova na primorje, francuski ekspedicioni korpus (oko 50.000 ljudi), izložen jakom pritisku bugarskih i nemačkih divizija u južnoj Makedoniji, takođe je otpočeo povlačenje prema Solunu. Posle niza zaštitnih borbi na srednjem Vardaru, francuske trupe su, zajedno sa jednim srbskim odredom (oko 8.000 ljudi) i britanskom 10. divizijom, 11. i 12. decembra prešle na grčku teritoriju i povukle se prema Solunu, gde su obrazovale utvrđeni logor.

Neprijatelj ih nije gonio, jer su se, na zahtev nemačke vrhovne komande, bugarske trupe, koje su ih gonile, zaustavile na dva kilometra severno od srbsko-grčke granice. Međutim, zbog pretećeg držanja grčke vlade, koja je još 2. novembra upozorila savezničke vlade da će razoružati srpske, francuske i britanske snage ako budu odbačene sa srpske na grčku teritoriju, položaj savezničkih snaga kod Soluna bio je izuzetno težak.

Pošto je u rejonu Soluna u to vreme bilo pet grčkih divizija, tri istočno od Strume, jedna u Lerinu, a Prvi i Drugi armijski korpus su dobili naređenje da iz Patrasa i Pireja krenu na sever, opasnost za sudbinu savezničke vojske nije bila mala, jer bi eventualna akcija kralja Konstantina, koji je bio zet Vilhelma II, i njegovog germanofilskog generalštaba protiv savezničkih trupa podstakla i Nemce da zajedno sa Bugarima produže nastupanje prema Solunu.

Takvo držanje grčke vlade prisililo je saveznike da izvrše jak diplomatski pritisak u Atini i da flotom blokiraju grčke luke. Suočena sa odlučnošću saveznika da je silom prinude na korektno držanje, grčka vlada je pristala da svoje trupe povuče iz oblasti Soluna, da francusko-engleskom osoblju prepusti slobodno raspolaganje grčkim železnicama koje od Soluna idu prema severnoj granici, da savezničke trupe mogu podizati utvrđenja oko Soluna, kao i da mornarica može pretresati brodove u grčkim teritorijalnim vodama i goniti neprijateljske podmornice u priobalnom području Grčke. Time je znatno olakšan položaj savezničkih trupa kod Soluna, ali sudbina savezničke Istočne armije još nije bila rešena.

U vreme kada su udružene armije Centralnih sila zagospodarile moravsko-nišavskom komunikacijom, nemačka vrhovna komanda je smatrala da je time postignut osnovni cilj ofanzive protiv Srbije. Posle odbacivanja srpske vojske u Albaniju i Crnu Goru, Nemci su bili uvereni da je ona u operativno-strategijskom smislu uništena, pa su, da bi poštedeli svoje snage, obustavili njeno dalje gonjenje.

Austrougarska vrhovna komanda se energično usprotivila odluci svog saveznika, insistirajući na tome da se srbska vojska potpuno uništi, a Antantine snage proteraju iz Makedonije i Soluna. U protivnom, isticao je general Konrad, kada nemačke i austrougarske snage odu na druga ratišta i na balkanskom ratištu ostanu samo bugarske snage, Antanta će ponovo, uz pomoć srpske i crnogorske vojske, obnoviti svoj uticaj i dominaciju na Balkanu sa nesagledivim posledicama po ishod rata u celini.

Falkenhajn je ostao gluv na ta upozorenja svog austrijskog kolege. Njihova razilaženja u oceni strategijske situacije na Balkanu proizlazila su iz različitih političkih ciljeva njihovih zemalja: za Nemačku je Balkan bio samo most prema drugim velikim ciljevima, dok je za Austrougarsku to bio njen krajnji, najznačajniji domet. Nemajući dovoljno snaga da sama reši ključna balkanska pitanja u skladu sa svojim zavojevačkim planovima, Austrougarska je težila tome da iskoristi Nemačku da bi učvrstila svoj položaj na Balkanu, upravo nauštrb nemačkih interesa.

PLAN ZA PODELU SRBIJE

Vojni krugovi Austrougarske su težili tome da anektiraju Srbiju, Crnu Goru i Albaniju, s tim da nikako ne dopuste obnovu Srbije ni u najužim granicama, čak ni sa vladarem "iz nemačkog kneževskog roda", jer bi ona, prema rečima generala Konrada, "uvek stvarala žarište" za borbu koja bi dovela u pitanje integritet Monarhije. Nemačka, razume se, nije htela da podrži providne planove svoje saveznice.

Nemačka diplomatija je pripremila austrougarsko-bugarski sporazum o podeli okupirane Srbije, ali je za sebe rezervisala upravu nad glavnim srbskim železnicama i eksploataciju rudnika, i uz to otvoreno upozorila Beč i Sofiju da time nisu iscrpljeni njeni interesi na Balkanu i da će ih ona formulisati na kraju rata.

Petar Opačić, Novosti