Dečani i Rusija

Ovog leta premijer-ministar Rusije, Vladimir Putin, potpisao je odluku o davanju dobrovoljnog priloga za UNESKO u iznosu od 2 miliona američkih dolara za finansiranje radova na obnavljanju pravoslavnih srpskih svetinja na teritoriji Kosova. Ovaj korak predstavlja nastavak davnašnje tradicije pokroviteljstva Rusije prema pravoslavnom sprskom narodu. Sačuvali su se istorijski podaci o tome da su srpski monasi dobijali različitu pomoć još u vreme Ivana Groznog. Mnogi srpski manastiri su se u najtežim godinama svog postojanja uzdali upravo u zaštitu Rusije. Između ostalih, i manastir Dečani. Ovu obitelj je 1327. godine osnovao sveti kralj Stefan Dečanski. Svetom Stefanu je posvećen poseban moleban, koji se i danas čuje među manastirskim zidinama.


Od samog osnivanja, bez obzira na osmanski jaram i dva svetska rata, duhovni život u Dečanima praktično nikad nije prestajao. Međutim, do sredine XIX veka manastir je postepeno degradiran. Kad je 1857. godine Dečane posetio ruski konzul u Bosni i Hercegovini Aleksandar Fjodorovič Hilferding, oni su bili u žalosnom stanju: brojčano stanje bratije bilo je svega 15 ljudi, a u okolini su živeli pretežno Albanci, koji su se bavili pljačkom. Parohijani obitelji bili su samo nekoliko srpskih porodica, zbog toga su monasi živeli jedino od milostinje, koja se prikupljala u srpskoj kneževini. Nakon posete Aleksandra Hilferdinga sveštenstvo Dečana odlučilo je da pribegne pomoći Rusije, koja je više puta pomagala Srpskoj Crkvi. Zato su krajem 50-ih godina 19. veka u Rusiju za prikupljanje milostinje bili poslati dečanski jeromonasi Agatangel i Kirilo sa svetom relikvijom: naprestonim krstom svetog cara Dušana s česticom Životvornog Krsta. Oni su nekoliko godina prikupljali milostinju. 1862. godine u Arhangelsku su od priloga, sakupljenih u celoj Rusiji, za Dečane izlivena 4 zvona, a naredne godine ruske fregate „Dimitrije Donski" i „Osljabja" dopremile su ih u crnogorsku luku Bar.
 

Pred kraj XIX veka odnosi između Rusije i Srbije bili su veoma hladni, pošto je za vreme vladavine kralja Milana Obrenovića austrijski uticaj postao dominantan. Međutim, manastir su mogli da spasu samo Rusi, stoga se mitropolit Raško-Prizrenski Nikifor (Perić) 1902. godine obratio jeroshimonahu Kirilu (Abramovu) iz atonske kelije svetitelja Jovana Zlatousta s molbom da se ruski monasi nastane u Dečanima. Sledeće godine, uz pristanak stanovnika opština Prizrena, Peći i Đakovice, obitelj je predata u nadležnost ruskih monaha, a nastojatelj je postao Kirilo (Abramov). Manastir je uzet pod posebno pokroviteljstvo ruskog konzula u Prizrenu.

Od tada počinje pravi preporod obitelji: za 28 ruskih monaha sagrađen je novi bratski konak, otvorena je škola za decu iz sela i bolnica. 4. februara 1905. godine car Nikolaj II potpisao je dekret o tome da se svake godine Dečanima isplaćuje po 10 hiljada rubalja, što je bilo veoma značajna suma u ono vreme, i dozvolio je da se prikupljaju prilozi u Rusiji, zbog čega je u Odesi s radom započelo stalno predstavništvo obitelji. U to vreme u Rusiji se pojavljuje mnogo knjiga posvećenih narodima i pravoslavnim svetinjama Balkana, a 1908. godine na ruskom jeziku đakon Nikolaj Mahrov u Sankt-Peterburgu objavio je Dečanski letopis. Iste godine obitelj je posetio poznati istoričar-vizantolog, direktor Ruskog arheološkog instituta u Konstantinopolju, Fjodor Ivanovič Uspenski, koji je napravio plan ekspedicije za proučavanje fresaka, danas poznatih u celom svetu.
 

Međutim, političke igre u samoj Srbiji dovele su do toga da je 1910. godine ruski car Nikolaj II bio prinuđen da povuče ruske monahe iz Dečana. Godinu dana nakon toga mitropolit Raško-Prizrenski Nikifor bio je primoran da podnese ostavku. I to nije bilo poslednje iskušenje koje je zadesilo manastir. Za vreme Prvog svetskog rata on je bio razrušen, bogosluženja su prestala da se obavljaju na neko vreme. I tada je važnu ulogu u obnavljanju duhovnog života odigrao ruski klir, koji je u Srbiju emigrirao posle Građanskog rata. Tako je episkop Sumski Mitrofan (Abramov) postao nastojatelj Dečana, a zatim je bio na čelu mnogobrojne manastirske bogoslovske škole. U obitelji se ponovo čulo rusko crkveno pojanje.
 

U godinama Drugog svetskog rata među dečanskim monasima bilo je i nekoliko Rusa: između ostalih, arhimandrit Teodosije (Meljnik) i monah Gerasim. Za vreme fašista, kad je manastir posetio vice-kralj Albanije, Đakomini, koji je govorio ruski, oni su mu ispričali istoriju obitelji i saopštili o pretnjama od strane Albanaca. Đakomini je uslišio molbe arhimandrita Teodosija i zabranio je Albancima da pričinjavaju bilo kakvu štetu obitelji.
 

Tako su Dečani sačuvani i sve do svoje smrti 1957. godine iguman manastira je bio ruski arhimandrit Teodosije (Meljnik).
 

Pravi preporod manastira počeo je 90-ih godina HH veka, kad je u njemu počeo da se povećava broj monaha i stanovnika, oko Dečana su se doseljavale srpske porodice, koje su za vreme bombardovanja našle utočište i zaštitu u obitelji. 2004. godine manastir je upisan u spisak objekata svetske baštine UNESKO. Danas u obitelji živi tridesetak monaha i stanovnika, a mnoštvo hodočasnika iz Srbije, Crne Gore i Rusije redovno posećuje manastir.