Zavirite u tajni grad kralja Aleksandra

Tajni podzemni grad gde je u slučaju rata trebalo da boravi državni i vojni vrh Kraljevine Jugoslavije sa elitnim gardijskim jedinicama počeo je da se gradi 1931. godine u pećinama kraj Malog Zvornika. Pristup planu podzemnog kompleksa koji je nosio šifrovano ime “Kamena devojka” imalo je svega petoro ljudi u Kraljevini. Podzemni lavirint su kopali i betonirali robijaši, dovođeni i odvođeni noću, tako da nisu znali ni gde se nalaze, ni šta grade.

Radovi započeti u vreme donošenja “oktroisanog ustava” i usvajanja “integralnog jugoslovenstva” kao državne ideologije obustavljeni su 1934. posle ubistva kralja Aleksandra u Marselju. Do tada je izgrađeno 75 prostorija i nekoliko kilometara saobraćajnica koje ih povezuju, kao i sistem za vodosnabdevanje. Da je kompleks trebalo da se prostire na mnogo većoj površini, ukazuje jedan od hodnika duži od 20 kilometara.

Podzemni grad je sve donedavno bio tajna, čak i za žitelje Malog Zvornika. Lokalna vlast procenila je da je reč o vrhunskoj turističkoj senzaciji i investirala novac u osvetljenje. Trenutno je oko kilometar i po hodnika podzemnog utvrđenja dostupno posetiocima, koji u njega ulaze kroz jedna od 12 čeličnih vrata lavirinta ukopanog u planinu Boranju.

Hodnici okrenuti ka Drini relativno su uski da bi u slučaju potrebe mogli da se lako zatvore i brane, ali u dubini planine oni se šire i pretvaraju u saobraćajnice s platoima koje su mogle da služe kao zborna mesta jedinica stacioniranih u skloništu i prostor za skladištenje oružja i borbenih kompleta municije. Ipak, tačna namena i plan korišćenja ostali su do danas nepoznanica, jer dokumenti o ovom tajnom projektu dosad još nisu otkriveni.

Podzemni grad je upotrebljen samo jednom, tokom Aprilskog rata 1941, kada je ovde tokom dva dana boravio mladi kralj Petar Drugi. Od 7. do 9. aprila 1941, ovde se i praktično raspala poslednja nada o odbrani Jugoslavije. Posle sednice vlade u podzemnom gradu, hrvatski političar Vlatko Maček otišao je u Zagreb i 10. aprila, kad je proglašena NDH, putem radija pozvao Hrvate na lojalnost Trećem rajhu i Anti Paveliću.

Gosti posećuju prostoriju u kojoj je održana sudbinska sednica jugoslovenske vlade. Posle nje je državni vrh nepostojeće zemlje nastavio put ka Han Pijesku, Palama i Nikšiću, odakle je avionima pobegao u emigraciju.



Ni u sali za sednice, ni u drugim prostorijama nema nameštaja, jer je opljačkan tokom i posle Drugog svetskog rata. Pokradeno je sve što se moglo odneti, uključujući električne i vodovodne instalacije i tri masivne ukrasne “kraljeve česme” koje su po nekim tvrdnjama bile pozlaćene.

Mitovi o blagu koje je za sobom ovde ostavio dvor bili su izazov za tragače za blagom koji su iskopali otvore na zidovima mnogih prostorija. Najveći su oni u podzemnoj vojničkoj crkvi, koja se prepoznaje po skromnom ornamentu duž zidova i prostoru predviđenom za oltar.

Duž hodnika su na čeličnim gredama ostali ventilatori iz predratnog vremena čija je namena bila da obezbede ravnomernu cirkulaciju vazduha iz skrivenih otvora u steni. Ventilacioni sistem nikad nije uključivan, pa je voda koja se proceđuje kroz stene napravila minijaturne stalaktite i stalagmite. Podzemni grad je jedinstveno mesto na kome se može videti kako bukvalno raste pećinski nakit kojeg je najviše u prostorijama koje su napuštene pre podziđivanja armiranim betonom.

U opštini Mali Zvornik kažu da atraktivni lavirint u stenama privlači posetioce, ali ih uskoro očekuju i na vrhu brda Orlovina iznad grada.

- Arheološka ekipa dr Dejana Radičevića je na Orlovini otkrila ogromnu vizantijsku tvrđavu iz 6. veka i srbski grad iz 9. veka - kaže Zoran Jevtić, predsednik opštine. - Na brdu već postoje dobre pešačke staze koje ćemo dodatno urediti i obezbediti vidikovce s kojih se pruža fantastičan pogled na klisuru Drine. Arheolozi iskopavaju monumentalne objekte, kao što je crkva duža od 30 i šira od 20 metara.

Uži gradski prostor zaštićen bedemima koji su se s Orlovine spuštali do Drine (gde se nalazila i luka) obuhvata oko 14 hektara. To ovaj grad čini jednim od najvećih koje je Vizantija podigla na teritoriji današnje Srbije.



Tvrđava na Orlovini, kao i niz sličnih, zapustela je krajem 6. i početkom 7. veka, kada je nastupio prekid života do ranog srednjovekovlja.

- Materijal koji je pronađen u ovogodišnjoj kampanji pokazuje da su ovde u 9. i 10. veku živeli Srbi - kaže dr Radičević. - U Letopisu Popa Dukljanina zapisano je da je srbski vladar Časlav imao sukob s Mađarima u Drinskoj županiji. Može se pretpostaviti da se ovde nalazio Časlavljev grad.

ZABRANJENA ODBRANA SRBIJE

Do danas nije pronađen dokument na osnovu kojeg je zaustavljena izgradnja podzemnog grada posle atentata na kralja Aleksandra u Marselju. Vojni istoričari tumače stopiranje projekta pritiskom hrvatskih političara koji su se protivili da se komandno mesto nalazi na teritoriji Srbije, uz Drinu. Aprilski rat 1941. verovatno bi se odvijao drugačije da je podzemni grad bio dovršen i popunjen predviđenim brojem srbskih vojnika. U tom slučaju NDH ne bi mogla odmah da se proširi na Podrinje, niti bi vojnici iz Srbije ostali odsečeni u neprijateljskom okruženju.

Boris Subašić,