Komisija vlade RS za ispitivanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do. 19. jula 1995.

Na našem sajtu prenosimo u integralnom vidu referat Željka Vujadinovića koji je izgovoren na Međunarodnom skupu u Moskvi (22. i 23. april 2009). U poslednjem broju časopisa koji je posvećen Srebrenici, objavljena je skraćena verzija referata koju je redakcija “Dveri srpskih” uradila prema svome nahođenju.

Ovo je prvi rad u kojem su prikazani neki bitni momenti organizacije, načina i rezultata rada Komisije Vlade RS za ispitivanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995: razlozi formiranja, personalni sastav, mandat, uticaji spoljnih činilaca, rezultati, atmosfera i ambijent rada.

S obzirom na ograničeni prostor, veoma je teško cjelovito prikazati djelatnost Komisije Vlade Republike Srpske za ispitivanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995 (dalje: Komisija). Otežavajuću okolnost predstavlja činjenica da sam ja[1] za člana Komisije imenovan na samom kraju prvog dijela njenog rada, kada su već bili usvojeni Pravilnik o radu Komisije, formirane njene radne grupe i završen veliki dio empirijskog rada. Ipak, možda baš zbog toga mogu da budem objektivniji i kritičniji prema njenom radu i rezultatima. I do sada sam u više navrata kroz intervjue i autorske radove govorio i pisao o radu Komisije.

Postavljajući nekoliko pitanja za koja mislim da bi na ovoj Konferenciji bila interesantna, pokušaću da donekle osvijetlim neke segmente iz rada Komisije. O sopstvenom viđenju „slučaja Srebrenica“ upućujem na svoj tekst Fenomenologija Srebrenice.[2]

Formiranje Komisije

Formiranje Komisije bilo je motivisano obavezom Republike Srpske (RS) da odgovori na Odluku Doma za ljudska prava Bosne i Hercegovine[3] (BiH) od 3. marta 2003.[4] Odluka Doma odnosila se na 49 prijava koje su podnijeli najbliži rođaci lica prijavljenih kao nestala u julskim događajima u regiji Srebrenica 1995, o čijoj sudbini tada nije bilo pouzdanih saznanja. Kako Dom nije bio zadovoljan prvim odgovorom Vlade RS[5], uslijedila je reakcija OHR. U međuvremenu je pristiglo još 1 800 aplikacija. Dom je naredio RS da „po hitnom postupku“ objavi sve informacije koje posjeduje „a koje se odnose na sudbinu i mjesta gdje se nalaze nestali“, zatim – da otkrije „sve informacije … koje se odnose na lokacije pojedinačnih i masovnih primarnih i sekundarnih grobnica žrtava događaja u Srebrenici koje nisu ranije objelodanjene“, kao i da „sprovede potpunu, svrsishodnu, temeljnu i detaljnu istragu o događajima koji su doveli do utvrđenih kršenja ljudskih prava, kako bi … članovi porodica i javnost saznali za ulogu RS u masakru u Srebrenici jula 1995, za njene kasnije pokušaje da prikrije ove činjenice, te za sudbinu i mjesto gdje se nalaze lica nestala u Srebrenici u julu 1995“.[6] U odluci Doma nije precizirano da li se radi o licima iz apelacija ili o svim licima koja su prijavljena kao nestala.

Suočena sa brojnim pitanjima u vezi sa srebreničkim zbivanjima jula 1995. koja su bila bez odgovora (a postavljali su ih razne institucije, udruženja i organizacije), sredinom decembra 2003. Vlada RS bila je prinuđena da formira Komisiju, kao svoje privremeno radno tijelo.[7] U obraćanju Savjetu NATO 3. novembra 2004 (znači, poslije objavljivanja kompletnog Izvještaja Komisije) glavni tužilac ICTY Karla del Ponte zaključila je da je Komisiju „Republici Srpskoj nametnuo visoki predstavnik“[8]. Ostaje otvoreno pitanje da li su vlasti RS mogle i na druge načine da se bave ovim pitanjima; da li je nužno bilo formiranje Komisije. Jedno je sigurno – RS nije više mogla niti smjela da ignoriše to pitanje.

Prethodni pokušaji RS odgovori na pitanje šta se dešavalo u Srebrenici jula 1995

Još 2002. urađen je Izvještaj o slučaju „Srebrenica“ (1. dio) Biroa Vlade RS za odnose sa ICTY i Dokumentacionog centra RS[9]. Zbog osude OHR i pritiska međunarodnih činilaca, ovaj Izvještaj Vlada RS nija razmatrala i nije predstavljao njen zvaničan dokument. Izvještaj je osudio tadašnji visoki predstavnik Pedi Ešdaun. U „izjavi za javnost“ Ešdaun je naglasio da je „Izvještaj koji je danas objavljen toliko daleko od istine da skoro i nije vrijedan komentara. To je tendeciozan, apsurdan i huškački izvještaj i nadam se da nijedan odgovoran političar ne bi dozvolio da se uz takav Izvještaj veže njegovo ime, posebno pred održavanje izbora koji bi trebalo da budu usmjereni na budućnost Bosne i Hercegovine, a ne na prekrajanje njene prošlosti“.[10] Šta se to „tendenciozno, apsurdno i huškačko“ prema ocjeni gospodina Ešdauna nalazilo u Izvještaju? Možda to što je u njemu konstatovano da je u „navodnom masakru“ oko 2 000 „muslimanskih vojnika“ stradalo u borbama a „vjerovatno“ oko 100 likvidirano iz „lične osvete ili jednostavno nepoznavanja međunarodnog prava“.[11] Izvještaj je pružio širok pregled događaja; nije bio fokusiran na zbivanja koja su bila predmet prijava pred Domom za ljudska prava.[12]

Sastav Komisije i kriterijumi izbora njenih članova

Komisija je imala sedam članova. Pet članova imenovala je Vlada RS, a dvojicu OHR, odnosno visoki predstavnik. Razumljivo, dominirali su pravnici, stručnjaci za krivično pravo. Za predsjednika Komisije imenovan je Marko Arsović (sudija i advokat); za članove: Đorđe Stojaković (sudija i advokat, imenovan za potpredsjednika), Milorad Ivošević (sudija), Gojko Vukotić (sudija i advokat), Milan Bogdanić (šef Kancelarije Vlade RS za traženje nestalih). U Komisiju je visoki predstavnik imenovao i istoričara Smaila Čekića (imenovan za potpredsjednika) u ime porodica koje su podnijele apelacije i Gordona Bejkona (koliko mi je poznato – policijskog službenika po profesiji) kao predstavnika Međunarodne komisije za nestala lica (ICMP). Pri samom kraju rada Komisije (17. maja, operativno od 25. maja 2004) Vlada RS imenovala je mene za člana Komisije, na upražnjeno mjesto otvoreno odlaskom Marka Arsovića.[13] Svi članovi Komisije prošli su neku vrstu provjere[14] i nadležnih institucija RS i OHR.

U RS bilo je više nego teško pronaći adekvatne ljude koji bi se prihvatili obeveze rada u Komisiji. Izuzev M. Bogdanića, niko od članova Komisije iz RS ranije se nije bavio proučavanjem događaja u Srebrenici, pa ni proteklog građanskog rata uopšte. S druge strane, njima su se bavili S. Čekić[15] i G. Bejkon, radeći u ICMP. Institucije u kojima su oni radili bile su sastavile i spiskove nestalih lica iz srebreničke regije jula 1995.

U radu Komisije, u svojstvu posmatrača, stalno su bili prisutni predstavnici OHR i Tužilaštva Haškog tribunala.

Mandat Komisije

Mandat Komisije bio je određen Odlukom Vlade o formiranju Komisije. Komisiji je zadato da transparentno za širu javnost, sa punim ovlašćenjima „preduzme sve istražne i druge radnje u cilju utvrđivanja pune istine …“ Takođe, naloženo je MUP RS, Ministarstvu pravde RS, Ministarstvu odbrane RS, Generalštabu VRS i Republičkom sekretarijatu za odnose sa ICTY da „u potpunosti podrže rad Komisije“.

Prema Odluci, mandat Komisije trajao je šest mjeseci od dana konstituisanja. Komisija je bila dužna da Vladi podnosi mjesečne izvještaje, a najkasnije tri dana prije prestanka sa radom – i Završni izvještaj sa utvrđenim činjenicama.[16]

Praktično, zadatak Komisije bio je da prikupljanje odgovarajuće činjeničnu građu na osnovu koje bi se mogli „ispitati navedeni zločini“, utvrđivanje naredbodavaca i izvršilaca. Pored toga, trebalo je prikupiti odgovarajuće informacije i o akciji uspostavljanja kontrole VRS nad Srebrenicom, pokušaju evakuacije stanovništva, humanitarnoj krizi, stanju u Potočarima, situaciji u „mješovitoj koloni“, sudbini i mjestima nestalih lica, lokacijama pojedinačnih i masovnih grobnica, identifikaciji žrtava. Jedan od prioriteta rada Komisije bilo je sastavljanje što je moguće tačnijeg spiska nestalih lica, s akcentom na utvrđivanje sudbine lica navedenih u Odluci Doma za ljudska prava od 3. marta 2003.[17]

Limitirajući činioci u radu Komisije

Više činilaca limitiralo je rad Komisije. Prvo, Komisija nije bila sudski organ i nije imala mandat da se bavi pravnim pitanjima, što je nadležnost odgovarajućih sudova. Komisija nije imala mandat da obavlja ekshumacije i identifikacije posmrtnih ostataka. Lokacije masovnih grobnica (o kojima su informacije dobijene na razne načine) označene su kao potencijalne. Znači, Komisija nije mogla da utvrdi ukupan broj stradalih, zatim uzrok, način i vrijeme smrti za one koji su ranijim ispitivanjima tako zavedeni, kao ni da razluči ko je od njih stradao kao žrtva zločina a ko na razne druge načine prilikom klasičnog proboja iz okruženja 28. muslimanske divizije iz Srebrenice. Takođe, Komisija je raspolagala građom koju je skoro svu već posjedovalo Tužilaštvo ICTY. S druge strane, Komisiji je bila nedostupna veoma značajna građa, prije svega izvještaji stranih obavještajnih službi. Tužilaštvo ICTY i pojedine institucije iz Federacije BiH, posebno Federalna komisija za nestala lica i Ministarstvo odbrane Federacije BiH, nijesu dostavili svu relevantnu građu. U suštini, Komisija nije raspolagala instrumentima za provjeru vjerodostojnosti dobijenih informacija. Uz navedeno, Komisiji je određeno izuzetno kratko vrijeme za rad, svega šest mjeseci, do 11. juna 2004. Uz odobrenje OHR, kasnije je ovaj rok produžen do 15. oktobra 2004. za posao sređivanja spiskova. Limitirajući činilac predstavljali su i međusobni odnosi članova Komisije, odnosno uzajamno nepovjerenje između „srpskih“ članova i članova koje je imenovao visoki predstavnik.

Redefinisanja mandata Komisije

O razlozima redefinisanja mandata Komisije moguće je preciznije odgovoriti na osnovu Prvog preliminarnog izvještaja Komisije od 14. aprila 2004.[18] Tadašnji predsjednik Marko Arsović duže vrijeme nije dolazio u sjedište Komisije, pa su Preliminarni izvještaj potpisali potpredsjednici – Čekić i Stojaković. Može se sa sigurnošću reći da je njegov autor bio Smail Čekić.[19] Prema mojim saznanjima, Preliminarni izvještaj razmatran je na sjednici Komisije.

U Preliminarnom izvještaju, pored ostalog, navedeno je da institucije RS, prije svih Generalštab VRS i Sekretarijat za odnose sa ICTY, ne sarađuju sa Komisijom, odnosno da svjesno opstruišu njen rad.[20] Još prije pisanja ovog Izvještaja, u dva navrata intervenisao je visoki predstavnik[21], a nakon njegovog objavljivanja – smijenio je čelne ljude tih institucija, te insistirao kod Vlade RS i na smjeni predsjednika Komisije. Rad Komisije ograničio je na dva pitanja: otkrivanje lokacija masovnih grobnica i sređivanje spiskova nestalih lica. Zaprijetio je i urušavanjem institucija RS i uspjeh rada Komisije uslovio prihvatanjem njenog Izvještaja od strane Doma za ljudska prava Ustavnog suda BiH. RS je tada zaista bila institucionalno ugrožena.[22]

Sužavanje mandata Komisije

Komisija je dalji rad ograničila isključivo na ispitivanje sudbine muslimana Bošnjaka, odnosno na traženje informacija o lokacijama masovnih grobnica i – primarno u drugom dijelu svog rada (od juna do oktobra 2004) – na sređivanje spiskova nestalih lica. Prilikom posjete pojedinih članova Komisije Tužilaštvu ICTY, sugerisano im je da Komisija prihvati „istorijski kontekst i činjenično stanje“ iz prvostepene presude generalu Krstiću od 2. avgusta 2001.[23] Komisija je sugestiju prihvatila, navela je u svom Završnom izvještaju[24], iako sama formulacija nije tačna. Nakon redefinisanja mandata, Komisija se uopšte nije bavila „istorijskim kontekstom“, a teško se u tom okviru može govoriti i o „prihvatanju činjeničnog stanja“, pogotovo onih navoda koji ni u prvostepenoj Krstićevoj presudi nisu dokazani kao neosporni. Važno je naglasiti da je i Odluka Doma za ljudska prava od 3. marta 2003. preuzela istorijski kontekst i same činjenice koje se odnose na događaje u i oko Srebrenice u julu 1995, a koje su sadržane u prvostepenoj presudi ICTY „Tužilac protiv Radislava Krstića“, od 2. avgusta 2001.[25]

Dotadašnji predsjednik Komisije Marko Arsović podnio je ostavku. Vlada RS je za novog predsjednika Komisije imenovala dotadašnjeg člana Milana Bogdanića.

Organizacioni rad Komidije

Komisija je formirala tri tima od po dva člana, koji su se bavili pojedinim specifičnim pitanjima. Dešavanjima u „mješovitoj koloni“ bavili su se Čekić i Stojaković; u Potočarima Ivošević i Vukotić a potencijalnim lokacijama masovnih grobnica Bogdanić i Bejkon.[26] Građu koju su dostavili MO RS i Generalštab VRS pregledali su načelno Čekić i Stojaković, a onu iz MUP RS Ivošević i Vukotić. Tu ipak nije bilo neke stroge podjele, jer su svi članovi Komisije imali uvid u sve materijale.

Prema ovome principu napisan je i prvi dio Izvještaja iz juna 2004. Članovi radnih timova napisali su pojedine dijelove Izvještaja, koji su dorađivani i usaglašavani na sjednicama Komisije.[27] U drugom dijelu svog rada (od juna do oktobra 2004), Komisija se primarno bavila veoma zahtjevnim poslom analiziranja raznih spiskova. Radi realizacije tog posla, kao njeno tijelo formirana je bila posebna Radna grupa.[28]

Ambijent i atmosfera rada Komisije

Članovi Komisije iz RS stalno su bili opterećeni imperativom uspjeha Izvještaja, odnosno njegovim usvajanjem od strane Doma za ljudska prava Ustavnog suda BiH. OHR je jasno poručio da bi u slučaju neusvajanja Izvještaja, RS demonstrirala nesposobnost da odgovori svojim obavezama, što bi prouzrokovalo teške institucionalne (a ne samo personalne) posljedice po nju. Komisija je radila i u ambijentu stalne i stresne trke sa vremenom.

Radnu atmosferu upotpunjavala su i stalna neslaganja, a ponekad oštra suprotstavljanja između S. Čekića i mene.

[1] Zbog karaktera teksta i pojedinih eksplikacija, ponegdje je u izražavanju bila neophodna upotreba prvog lica jednine, inače rijetko prisutna u naučnim tekstovima.

[2] Željko VUJADINOVIĆ, Fenomenologija Srebrenice, „Istorija 20. veka“, broj 2, Beograd 2006, 147–163. Neznatno dopunjen, pod istim naslovom rad je objavljen i u časopisu Radovi Filozofskog fakulteta, broj 10, Banja Luka 2007, 293–315, kao i na sajtu www.srebrenica-project.com

[3] Dom za ljudska prava je sudsko tijelo, uspostavljeno prema aneksu 6 Dejtonskog mirovnog sporazuma. Pošto mu je mandat istekao 31. decembra 2003, njegove nadležnosti naslijedila je Komisija za ljudska prava pri Ustavnom sudu BiH.

[4] Dom za ljudska prava za Bosnu i Hercegovinu, „Predmeti Srebrenica“, CH/01/8365 et al. Selimović i 48 drugih protiv Republike Srpske, Sarajevo, 3. mart 2003.

[5] Dom za ljudska prava za Bosnu i Hercegovinu, „Predmeti Srebrenica“, CH/01/8365 et al. Selimović i 48 drugih protiv Republike Srpske. U paragrafima 84–97 rezimiran je Izvještaj o slučaju Srebrenica iz septembra 2002, koji su objavili Dokumentacioni centar i Biro Vlade RS za odnose sa MKS u Hagu. Međutim, kako „tužena strana“ (tj. Republika Srpska) taj Izvještaj nije podnijela Domu, „Dom nema namjeru da prihvati ili komentariše tačnost navoda sadržanih u njemu. Umjesto toga, Dom smatra da su postojanje i sadržaj Izvještaja o Srebrenici Republike Srpske činjenice relevantne za žalbe podnosilaca prijava“ (paragraf 84). Srpska i engleska verzija ovog Izvještaja nijesu identične.

[6] Dom za ljudska prava za Bosnu i Hercegovinu, „Predmeti Srebrenica“, CH/01/8365 et al. Selimović i 48 drugih protiv Republike Srpske, Poglavlje IX („Zaključci“), paragrafi 211, 212, 214, 220, tačke 1–13; v. i „Sažetak Odluke“, str. 1–2. Umjesto pojedinačnih iznosa kompenzacija, Dom je naredio RS da „za kolektivnu dobrobit svih podnosilaca prijava“ jednokratno uplati dva miliona konvertibilnih maraka Fondaciji Srebrenica-Potočari spomen-obilježje i mezarje, kao i još dva miliona konvertibilnih maraka u četiri godišnje rate. Na kraju, „Dom je zaključio da je Republika Srpska diskriminisala podnosioce prijava na osnovu njihove bošnjačke nacionalnosti“.

[7] Vlada RS, Odluka o obrazovanju Komisije za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, broj: 02/1-020-1378/03, od 15. 12. 2003.

[8] Office of the Prosecutor, Den Haag, 3. 11. 2004, Saopštenje za javnost, JP/P.I.S./907-t.

[9]Biro Vlade RS za odnose sa MKS – Dokumentacioni centar RS, Izvještaj o slučaju „Srebrenica“ (1 dio), Banja Luka, septembar 2002, priredio Darko Trifunović.

[10] Ova „Izjava za javnost“ objavljena je već 3. septembra 2002.

[11] Izvještaj o slučaju Srebrenica, 35.

[12] U Uvodu (Izvještaj o slučaju „Srebrenica“, strana 6) navedeno je: „Za zločine koji su počinjeni u periodu od 1992. do 1995. čije su žrtve mahom bili civili pripadnici srpske nacionalnosti, postoji tačna informacija ko su žrtve i ko su izvršioci… Ako se na vremenskoj skali zločina počinjenih u Srebrenici izostave određeni dijelovi, ne može se doći do pune istine šta se zapravo dešavalo. Za zločine za koje se smatra da su počinjeni od 11. jula 1995. ne postoji puna informacija o imenima žrtava, načinu na koji su stradali, vremenu u kojem su stradali, kao i informacija o neposrednim izvršiocima zločina“.

[13] Komisija za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, Događaji u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, Banja Luka, jun 2004, 2–3.

[14] Ne znam koji su sve aspekti bili obuhvaćeni tim provjerama.

[15] I u svojim javnim nastupima i u tekstovima o srebreničkim događanjima u julu 1995. i uopšte o građanskom ratu 1992–1995, Čekić je „zapostavljao“ postulate stroge nauke. Njegova knjiga Agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu, I–II, Sarajevo 2004, objavljena je iste godine kada je radila Komisija Vlade RS za Srebrenicu i predstavljala je jednu vrstu sinteze dotadašnjih Čekićevih „razmatranja“ ratnih zbivanja 1992–1995. Kao „agresore“ na BiH Čekić je apostrofirao Srbiju (i Crnu Goru) i Hrvatsku, uz naznaku da je „sadržaj proporcionalan angažovanju država u agresiji“ (str. 9). Prvih sedam poglavlja posvećeno je „velikosrpskom agresoru“ (str. 15–932), dok se osmo poglavlje odnosi na „uključivanje Republike Hrvatske u agresiju“ (935–1115). Organe vlasti i Oružane snage RS Čekić je okarakterisao kao „velikosrpsku petu kolonu u BiH“. I pored pokušaja stvaranja značajne heurističke podloge, Čekićevu knjigu karakteriše jednostran i angažovan pristup, a često i jezik primjereniji političkom pamfletu nego naučnoj studiji. Samo se kao naučni promašaj može posmatrati.poslije Presude Međunarodnog suda pravde (februar 2007) u vezi sa tužbom BiH protiv Srbije (i Crne Gore) za genocid.

[16] Vlada RS, Odluka o obrazovanju Komisije za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, broj: 02/1-020-1378/03, od 15. decembra 2003.

[17] Komisija za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, Događaji u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, jun 2004, 3–4. Ovakav pristup bitno je uticao na prvobitni koncep rada Komisije. Zamišljen je obuhvatan naučni pristup proučavanju navedenih pitanja, detaljniji prikaz geneze događaja, pri čemu bi se primjenjivala stroža metodologija utvrđivanja činjenica i izvođenja dokaza.

[18] Ovaj Prvi preliminarni izvještaj Komisije od 14. aprila 2004. do sada nije objavljen, niti uopšte komentarisan i razmatran u nekoj publikaciji koja se bavila radom Komisije.

[19] Na više mjesta korišćena je sintagma „sigurna zona“. Od članova Komisije, tu sintagmu upotrebljavao je samo Čekić. Ostali članovi Komisije koristili su konstrukciju „zaštićena zona“.

[20] Preliminarni izvještaj Komisije za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995 (12. januar–12. april 2004), Banja Luka, 14. april 2004, 9–11.

[21] Tadašnji visoki predstavnik Pedi Ešdaun je 11. marta i 8. aprila 2004. zahtijevao brzo okončanje istrage i koncentraciju rada Komisije na „sudbinu, lokacije posmrtnih ostataka, broj i identitet žrtava“; v: Preliminarni izvještaj Komisije za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995 (12. januar–12. april 2004), Banja Luka, 14. april 2004, 12.

[22] Na „institucionalnu ugroženost“ Republike Srpske upozorio je i novi predsjednik Komisije M. Bogdanić. U jednom kasnijem razgovoru, par mjeseci prije pisanja ovog rada, rekao mi je da ga je na to svojevremeno upozorio tadašnji predsjednik Republike Srpske Dragan Čavić. Tumačeno je da institucije RS nijesu dorasle svojim obavezama. Ostaje otvoreno pitanje modaliteta i stvarne djelotvornost eventualnih poteza tadašnjeg visokog predstavnika.

[23] Preliminarni izvještaj Komisije za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995 (12. januar–12. april 2004), Banja Luka, 14. april 2004, 8. Članovi Komisije razgovarali su sa glavnim tužiocem ICTY Karlom del Ponte, njenim zamjenikom Grejemom Bluitom i glavnim tužiocem za Srebrenicu Peterom Mekkloskijem. Pored ostalog, ukazano je da će istraživanje Komisije „biti manjkavo bez arhive Glavnog štaba VRS, Predsjedništva RS, video materijala TV SRNA i Drinskog korpusa, te elektronskog izviđanja VRS“ (str. 8).

[24] Komisija za istraživanje događaja u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, Događaji u i oko Srebrenice od 10. do 19. jula 1995, jun 2004, 5.

[25] Dom za ljudska prava za Bosnu i Hercegovinu, „Predmeti Srebrenica“, CH/01/8365 et al. Selimović i 48 drugih protiv Republike Srpske, Sarajevo, 3. mart 2003, paragrafi 15–16. U vrijeme usvajanja ove Odluke, u toku je bio žalbeni postupak odbrane na prvostepenu presudu ICTY generalu Krstiću (od 2. avgusta 2001, predmet IT-98-33-T). Međutim, strategija odbrane nije se zasnivala na osporavanju činjeničnih navoda i istorijskog konteksta iznesenih u Presudi, već na osporavanje krivice generala Krstića i ukazivanje na kršenje Krstićevog prava na pravičnu raspravu. I u Odluci Doma je konstatovano da se prigovori „ne odnose na istorijski kontekst niti na činjenice vezane za događaje u Srebrenici, kako su utvrđene u presudi Krstić“ (paragraf 15).

[26] Iz Preliminarnog izvještaja (od 14. aprila 2004) vidi se da je Komisija grupisala događaje prema ovim tematskim cjelinama prije tog vremena (str. 5).

[27] S obzirom na to da sam kasno imenovan za člana Komisije, nisam imao striktno konkretnih zaduženja prilikom pisanja prvog dijela Izvještaja. Ipak, veoma aktivno sam učestvovao u redigovanju ili odbacivanju pojedinih predloga.

[28] Radna grupa je upoređivala i analizirala oko 35 raznih spiskova, za šta je izradila i poseban program.