Nakon uspešno izvedene operacije “Krivaja 95” trebalo je sanirati sutuaciju u zoni odbrane Drinskog korpusa. Na tom zadatku angažovane su glavne snage Drinskog korpusa: Birčanska pešadijska brigada, Bratunačka pešadijska brigada i Zvornička pešadijska brigada, delovi Milićke pešadijske brigade, Vlaseničke pešadijske brigade i samostalni bataljon “Skelani”.
Komanda Drinskog korpusa je pratila sitauciju, pa je, pozivajući se na naređenje GŠ VRS, “u cilju zaštite srbskog stanovništva na pravcu kretanja muslimanskih grupa i presecanja prelaska na teritoriju pod kontrolom misliamana», izdato neređenje da: komande brigada u svojim zonama odgovornosti angažuju svo rasploživo vojno sposobno ljudstvo u otkrivanju, blokiranju, razoružavanju i zarobljavanju uočenih muslimanskih grupa, kao i njihovom sprečavanju prolaska na muslimansku teritoriju, a da duž cele komunkacije Bratunac – Konjević Polje – Milići – Vlasenica organizuju zasedna dejstva svih 24 sata; u srspkim selima, na pravcu kretanja grupa, organizovati obezbeđenje stanovništva i materijalnih dobara, u kom cilju angažovati sve one koji mogu da nose pušku...». U naređenju se posebno naglašava da se među naoružanim muslimanima u koloni, «nalaze i okoreli kriminalci i zlikovci, koji neće prezati ni od čega da bi izbegli zarobljavanje i izvukli se na teritoruju pod kontrolom muslimana».
Među zločincima, pripadnicima muslimanskih oružanih snaga Srednjeg Podrinja, nalaze se i ustaški zločinci iz drugog svetskog rata (Kamenica Bekto iz Jaglića, Salihović Avdo iz Bratunca...), ustaški potomci ( Mehmedović Amir), poslanici u Skupštini Bosne i Hecegovine ( Begić Sadik iz Srebrenice, Đozić Mustafa iz Bratunca, Mustafić Ibran iz Potočara), rukovodioci organa vlasti (Siručić Munib iz Bratunca...), članovi rukovodstva Saveza komunista Bosne i Hercegovine ( Dautbašić Ismet iz Bratunca, Kažić Ahmed iz Srebrenica, Selmanagić Rizo iz Srebrenice...), bivši pripadnici Jugoslovenske narodne armije (Bektić Nedžad iz Karačića, Omerović Adil iz Vlasenice, Rizvanović Nurif, Sinanović Zihnija iz Bjelovca...), policije (Orić Naser iz Potočara, Mahmutović Mesud iz Abdulića, Mustafić Sadik iz Šušnjara, Salihović Hamed iz Potočara, Hodžić Senad iz Bratunca, Turković Fadil iz Milića...), verski služenici (Ahmetović Munib iz Skugrića)... Među njima su i žene (Veseli Elfeta, Kiverić Esma – učiteljica iz Bjelovca, Sinanović Senada «Beba»...).
Neki od njih su obučavani u Hrvatskoj i učestvovali u sastavu hrvatskih formacija u borbama protiv Srba ( Bećirović Hasan iz sela Oparci, Karović Adnan iz Potočara, Memišević Nurija iz Sasa...).
Ove snage su sprečavale 28. pešadijsku diviziju u izvlačenju, odnosno proboju iz okruženja.. Do gonjenja je moralo doći jer je Komanda 28. pešadijske divizije odbila da se preda, tj. da vojnici predaju oružje i da se stave u status ratnih zarobljenika. Umesto predaje, Komanda 28. pešadijske divizije je izabrala po nju najgore rešenje – naređen je proboj ka Tuzli i Kladnju, i to po grupama i u borbenim kolonama. Pravac proboja bio je: Jaglići – Buljim – Pobuđe – Cerska – Snagovo – Crni Vrh – Križevići – Baljkovica – Nezuk .
O odluci 28. divizije da organizuje proboj prema Tuzli, govore podaci iz Dokumentalističkog preseka . U tom dokumentu, stoji: “Naši borci su samoinicijativno pokušali ponovo organizovati odbranu u rejonu naselja Pusmulići, u čemu nisu uspeli i u ranim večernjim satima 10.07.1995. godine povukli su se u sam grad Srebrenicu. Istog dana počelo je i povlačenje mještana okolnih sela prema centru grada. Oko 24.00 časa, 10.07.1995. godine, u zgradi pošte u Srebrenici održan je sastanak Komande 28. divizije, na kome je najvjerovatnije donešena odluka o napuštanju Srebrenice i organizovanog proboja prema slobodnim teritorijama” .
Posle proboja ka Kladnju i Tuzli, komande jedinica (njihova odelenja bezbednosti) su uzele dosta izjava od učesnika proboja. Sve do polovine avgusta one su pisane različito i mogu se, donekle, uzeti kao verodostojne i koristiti za analizu događaja. Međutim, 14. avgusta je Odelenje bezbednosti Komande 2. korpusa uputilo akt kojim određuje zadatke prilikom uzimanja izjava. U aktu se kaže:
«Izjave koje ste dostavili sadrže određena saznanja koja se u najvećem dijelu tiču prelaska grupe boraca i civila iz Srebrenice na slobodnu teritoriju, a veoma malo ili gotovo nikako ne sadrže činenice koje se tiču ratnih zloćina i zločina genocida. Po našim usmjeravajućim aktima koje ste dobili, kao i po uputsvima koja su vam data prilikom predavanja održanog 03.08.1995. godine u Domu boraca K-de 2.K., bilo je potrebno navedene izjave uzeti na okolnosti ratnih zločina i zločina genocida.
U materijalima koje ste dobili detaljno i na prikladan način stoji šta sve treba sadržavati izjava koja se odnosi na navedene okolnosti, počevši od podataka od lica od kojeg se izjava uzima do njenih drugih sastavnih i obaveznih elemenata. U vašim navedenim izjavama navedeno nije ispoštovano...
... U datom smislu je potrebno da navedene izjave uzmete u propisanom obliku, poštujući usmjerenja koja smo Vam dali u svom aktu...».
Posle ovog akta sve izjave su pisane po šablonu, svaki postupak pripadnika Vojske Republike Srpske okarakterisan je kao akt ratnog zločina i ratnog genocida, izjave pišu skoro nepisimeni ljudi sa sadržajem kao da su završili najviše vojno školovanje. Zbog toga treba pažljivo pristupiti korišćenju tih izjava.
Dakle, pre nego što su srpske snage i ušle u Srebrenicu, bile su u visini sela Pusmulići, Komanda 28. divizije je donela odluku da napusti Srebrenicu.
Zarobljeni pripadnici 28. divizije poručnik Nukić Mehmed i vojnik Behtić Enver su na informativnom razgovoru izjavili da je “u Srebrenici dana 11.07.1995. godine u Štabu 28. divizije, načelnik Štaba Ramiz Bećirević održao sastanak... Na sastanku je naređeno da se odbranom štiti izvlačenje pripadnika 28. divizije... da žene, deca i starci koji inače nisu pripadnici muslimanske vojske, da se smeste kod posmatrača Ujedinjenih nacija u s. Potočari. Svi vojno sposobni muškarci i vojnici iz sastava 28. divizije dobili su konkretne zadatke u vezi odbrane, a u vezi probijanja linija Vojske Republike Srpske i izvlačenja prema Tuzli. Posebno je naređeno da se Vojsci Republike Srpske ne sme predati nijedan pripadnik muslimanske vojske... Nakon zauzimanja položaja muslimanske vojske, a od strane Vojske Republiie Srpske, započelo se sa izvlačenjem iz s . Potočari, a prema s. Nezuk – Tuzla. Tom prilikom na čelu su bile ‘elitne jedinice’ i to izviđači i dobrobvoljci koji su imali zadatak probijanja odbrane Vojske Republike Srpske... Prilikom čestih granatiranja, izvestan broj pripadnika muslimanske vojske je poginuo, iste su ostavljali kao i ranjene”.
Slab otpor 28. divizije iznenadio je Vojsku Republike Srpske. O tom govori i Rupert Smit, bivši komandant UNPROFOR-a u Bpsni i Hercegovini, u informativnom razgovoru sa Brentonom Randalom, istražiteljem Haškog tribunala, koji je obavljen 8. novembra 2002. godine. On kaže: “Na osnovu podataka koje imam, smatram da je Vojska Republikie Srpske bila jednako toliko iznenađena onim što se dogodilo koliko i mi, drugim rečima, nisu očekivali da će enklava pasti, pa su se uspaničili... Ove bosanske snage u njihovoj pozadini i oni napadaju Srbe... Vojska Republike Srpske nema dovoljno snaga da pokrije teren. Odjednom se Vojsci Republike srpske javlja da imaju jednu nekontrolisanu neprijateljsku diviziju u svojoj pozadini ”.
U toku 11. jula 1995. godine, prema “Dokumentalističkom presjeku...” (str. 3 – 4), u selu Šušnjari, na oko 15 kilometara od Srebrenice, “okupilo se oko 7.000 boraca i 6.000 – 7.000 civila. Oko 22.00 časa Komanda divizije je donijela odluku da se najkraćim putem nastavi kretanje prema asfaltnom putu Nova Kasaba – Konjević Polje...”.
U ovom dokumentu, na str. 4, tvrdi se da su “tokom čitavog dana 12.07.1995. godine četnici su artiljerijom, te PAM – ovima (prtiavavionski mitraljez) i PAT – ovima (protivavionski top) pucali po nezaštićenom narodu...”. Samo tri reda niže se kaže da je “čeono obezbeđenje obezbedilo dio putne komunikacije Nova Kasaba – Konjević Polje” . Ranije je rečeno da su otvorili prolaze kroz minska polja .
Proboj snaga 28. divizije iz Srebrenice
Dakle, Komanda 28. divizije je pre ovih sastanaka, sigurno u toku prvog, a pre drugog sastanka, donela odluku da se probije na “slobodnu teritoriju”. Kolona je već oko 23.00 časa, 11. jula 1995. godine, krenala iz Šušnjara. Tada je počeo drugi sastanak u Bratuncu.
Na osnovu ovih podataka (14.000-15.000 vojnika i civila u koloni ide u proboj i tvrdnje da se u Potočarima nalazi 30.000 ljudi (tu su se okupili, prema ovom dokumentu – str. 3, već oko 15.00 časova 11.07.1995. godine), jasno je da su srpske snage ušle u prazan grad.
O kretanju ove kolone može se vidjeti u”Dokumentalističkom presjeku podataka i saznanja o razmjerama zločina nad Bošnjcima nakon pada Srebrenice” :
“...Naši borci su samoinicijativno pokušali ponovo organizovati odbranu u rejonu naselja Pusmulići, u čemu nisu uspjeli i u ranim večernjim satima 10.07-1995. godine povukli su se u sam grad Srebrenicu. Istog dana počelo je i povlačenje mještana okolnih sela prema centru garda. Oko 24.00 časa, 10.07.1995. godine, u zgradi pošte u Srebrenici, održan je sastanak Komande 28. divizije, na kome je najvjerovatnije donesena odluka o napuštanju Srebrenice i orgainzovanju proboja prema slobodnim teritorijama.
U 01.00 čas 11.07.1995. godine borci 284. bbr su se okupili u rejonu Kutlića rijeke, odakle su se uputili u rejon Viogora radi spajanja sa drugim jedinicama 28. divizije i dogovora oko proboja do slobodnih teritorija. U rejon Viogora borci 281, 283. i 284. brigade formirali su liniju odbrane, a komande ovih brigada su se dogovorile i donijele odluku o proboju. Pored boraca iz ove tri brigade, u rejon Viogora je pristiglo i nekoliko hiljada civila koji su odlučili da se zajedno s vojskom probiju do slobodnih teritorija. U isto vrijeme borci i narod su se okupljali u rejonu Sućeska, 5 km jugozapadno od Srebrenice, u rejonu sela Ćumavići, 5 km sjeverozapadno od Srebrenice. Sa ova tri mjesta su se u kolonama kretali ka selu Šušnjari koje je locirano 15 km od Srebrenice. Pored toga, formirane su manje grupe vojnosposobnih muškaraca koje su samostalno po sopstvenom planu, pokušavale pronaći najkraće i najbezbjednije puteve do slobodnih teritorija. U selu Šušnjari se već izmjestila Komanda divizije, a u toku dana u selu se okupilo oko 7.000 boraca i 6.000 – 7.000 civila. Oko 22.00 časa Komanda divizije je donijela odluku da se najkraćim putem nastavi kretanje prema asfaltnom putu Nova Kasaba – Konjević Polje, odredivši pritom jednu četu najiskusnijih biraca za izvidnicu i čeono obezbjeđenje kolone, dok je zadatak bočnog obezbjeđenja pripao komandantu 284. brigade i jedinicama iz sastava te brigade. Izvidnica se kretala ka sjeveru prema selu Jaglići, a zatim sjeverozaadno preko Buljima ka selu Šiljkovići...
... Čeono obezbjeđenje kolone (prethodnica) je u rejonu Buljima, sjeverozapadno od sela Šušnjari, prošlo kroz četničko minsko polje površine 500 – 600 m2 i kroz taj rejon obezbjedila prolazak koloni prema selu Šiljkovići. Iako je čelo kolone oko 23.00 časa 11.07.1995. godine pošlo iz Šušnara u 01.00 čas u Šušnjarima je bilo još nekoliko hiljada ljudi koji još nisu bili ni krenuli, a kolona se nije nigdje prekidala. Prema izjavama većeg broja lica, u koloni je bilo između 13 i 15 hiljada lica, a bila je duga oko 10 km, s tim da je vremenska razlika od čela kolone do začelja bila oko 2,5 km. Čelo kolone je u ranim jutarnjim satima 12.07.1995. godine došlo u rejon između sela Šiljkovići i Kamenica da bi se potom rasporedilo duž Kameničkog brda kao bočno obezbjeđenje kolone od srbskih sela Mratinje i Dolovi. Međutim, po naređenju načelnika Štaba 28. divizije Ramiza Bećirovića, jedinica koja je vršila čeono obezbjeđenje je produžila dalje sa zadatkom da izvidi i pronađe, a potom i obezbjedi najpovoljnije mjesto za prelaz kolone preko asfaltnog puta između Nove Kasabe i Konjević Polja. Ostatak kolone koji se nalazio u rejonu Potoci ispod Buljima i dalje prema Šiljkovićima, četnici su otkrili u ranim jutarnjim satima 12.07.1995. godine i otvorili artiljerijsku vatru po koloni. Kao posljedica tog granatiranja, prema izjavama svjedoka, bilo je mnogo poginulih i ranjenih . Neki od svjedoka su navodeći precizna mjesta gdje su izginuli Bošnjaci identifikovali 44 Bošnjaka koji su poginuli i 6 ranjenih, ističuči da je i poginulih i ranjenh bilo znatno više. Čeono obezebjeđenje u jutarnjim satima je nastavilo put prema selu Burnica, koje se nalazi na brdu Pobuđe, čije se padine spuštaju na komunikacije koje od Konjević Polja vode na istok prema Bratuncu, a na jug prema Novoj Kasabi i Milićima. Tokom čitavog dana 12.07.1995. godine četnici su artilljerijom, te PAM-ovima i PAT-ovima pucali po nezaštićenom narodu u koloni koja se protezala na dužini od 10 km od podnožja Buljima preko sela Šiljkovići i Kamenica do Burnice na Pobuđu. U ranim večernjim satima toga dana čeono obezbjeđenje je u rejonu Lješina obezbjedilo dio putne komunikacije Nova Kasaba – Konjević Polje, gdje je u grupama od po 100 ljudi počelo prebacivanje preko putne komunikacije, zatim preko rijeke Jadar u Ceransku rijeku i dalje prema planini Udrč. Međutim, upravo tada dolazi do veoma jakog artiljerijskog i pješadijskog napada na kolonu koja se u tom momentu protezala od asfaltnog puta Konjević Polje – Nova Kasaba do šuma iznad sela Šiljkovići. Četnici su uz počinjene stravične masakre, negdje oko 18.30 časova uspjeli presjeći kolonu na prelazu preko asfaltnog puta N. Kasaba – Konjević Polje.
Prema svjedočenju Krdžić Behadije, četnici su u rejonu sjeverno od sela Kamenica u predvečerje opkolili grupu boraca i civila i iz svih vrsta vatrenog oružja otvorili vatru po njima. Nakon stravičnog meteža i gužve, neki iz ove grupe su se razbježali po obližnjim šumama i tako ss privremeno uspjeli spasiti. Ovaj svjedok je sutradan došao na isto mjesto i zatekao masu ubijenih i zaklanih, među kojima je prepoznao 7 lica. Po njegovoj procjeni u ovom masakru je ukupno poubijano oko 2.000 Bošnjaka. Istom događaju prisustvovao je i Delić Redžo, koji je međutim prije nego je uspio pobjeći vidio oko 170 mrtvih i ranjenih. I Mujić Kemal u svom svjedočenju procjenjuje da je na jednoj kosi kod Kamenice vidio oko 2.000 poubjanih Bošnjaka, a nešto dalje je video i 20 ranjenika koje su četnici hladnokrvno poubijali. Mujić je bježeći iz rejona sela Kamenice naišao na Dževada Topića s kojim je pokušao pronaći zaobilazni put do prelaza preko asfalta na putu Kasaba – Konjević Polje i kod naselja Džugum su, sa još 15 ljudi, vidjeli oko 1.000 poubijanih Bošnjaka kraj samog asfalta. Kasnije, nakon 20 dana, Mujić je na tom mjestu vidio svježe iskopanu masovnu grobnicu koja nije bila dobro zagrnuta pa se osjećao neprijatan miris. U svjedočenju Mehmedović Muje, koji se u momentu napada četnika u popodnevnim časovima (18.30) 12.07.1995. godine nalazio sa jednom grupom iz sastava kolone, u šumi ispod sela Šiljkovići, navodi se da su na tom mjestu četnici granatama i drugim vatrenim oružjem poubijali oko 1.000 Bošnjaka, među kojima je prepoznao 5 lica. Hasanović Džemal je u svom svjedočenju naveo da je u neposrednoj blizini Konjević Polja bio očevidac kada su četnici sa veoma male udaljenosti iz tenka ispaljivali granate po koloni i, po njegovoj procjeni, tom prilikom su na taj način poubijali preko 500 Bošnjaka, čije su leševe kamionima čitavu noć vozili u njemu nepoznatom pravcu.
Nakon ovako žestokog napada četnika i stravičnih zločina, kolona se razbila u više manjih i većih grupa koje su se tokom noći 12.07.1995. godine pokušavale konsolidovati i pronaći put i način da pređu asfaltni put Kasaba – Konjević Polje...
... Čeono obezbjeđenje prvog dijela kolone je u prvim jutarnjim satima 13.07.1995. godine došlo na planinu Udrč, a nakon 1 čas i 30 minuta na Udrč je stiglo i čelo prvog dijela kolone. Na Udrču se prvi dio kolone odmarao čitavo prijepodne, a neki borci su pokrenuli inicijativu da se grupa od 500 vojnika vrati i pokuša obezbjediti prelaz preko asfalta grupama koje su ostale u rejonu Kamenice, a koje četnici nisu poubijali ili pohapsili jer se raspolagalo inforamcijama da takvih grupa ima i da isti ne smiju da pređu asfalt. Međutim, načelnik Ramiz Bećirović je u prvi mah to bio odobrio i izdao naređenje da se odabere 500 boraca za izvršenje tog zadatka, a zatim je odustao od te ideje i naredio da se krene dalje. Kolona je sa Udrča tokom 13.07.1995. godine prešla put ka sjeveru preko Glođanskih brda do Gornje Kamenice, tačnije do sela Redžići, gdje je kolona prenoćila...
Dakle, u aktu najvišeg organa odbrane se decidirano navodi da je napuštanje Srebrenice bilo planirano, da ga je naredila Komanda 28. divizije koja se prva izvukla iz grada, da je u koloni bilo 7.000 boraca (među njima i pripadnici 281, 283, i 285, brigade), da su ove snage Srebrenicu napustile pre odlučujućih borbi 11.05.1995. godine, da je proboj vršen pod jedinstvenom komandom na čelu sa zastupnikom komandanta 28. divizije Ramizom Bećirovićem, da je kolona za proboj organizivana po svim načelima za izvođenje ovakvog borbenog dejstva.
Ovde je neophodno navesti da se za iseljavanje stanovništva iz Srebrenice založio i specijalni izaslanik generalnog sekretara Ujedinjenih nacija Jasuši Akaši i 11.07.1995. godine, dan pre nego što je evakuacija otpočela. To praktično znači da je iseljavanje plan Ujedinjenih nacija, a ne Vojske Republike Srpske ili možda političkog rukovodstva Republike Srpske. Akaši je 11.07.1995. uputio telegram u Ujedinjene nacije i u njemu izložio sopstvene predloge za iseljavanje: (1) postići dogovor sa Vojskom Republike Srpske da odobri stanovništvu da ode u Tuzlu; (2) da konvoje za Tuzlu prati osoblje UN .
Ako se ima u vidu to Akašijevo nastojanje i obraćanje Ujedinjenim nacijama, tada se teško može tvrditi da je Vojska Republike Srpske planirano i organizovano izvela iseljavanje stanovništva iz Srebrenice u okviru navodnog sveobuhvatnog etničkog čišćenja.
Prema aktu “Pad Srebrenice”, koga je 28.08.1995. godine uputilo Odeljenje službe vojne bezbednosti 2. korpusa Upravi bezbednosti Generalštaba A R BIH, “na čelu kolone je bila 284. brigada, jer je najbolje poznavala teren, a iza nje je išla 280. brigada, u čijem sastavu je išao i vršilac dužnosti komandanta, dok je na začelju bio brdski bataljon... U toku odmora, došlo je do sukoba između vršioca dužnosti komandanta 28. divizije Kopnene vojske i komandanta 282.brigade Dudić Ibre, koji ga je optužio, u prisustvu komandanta 281. brigade Tursunović Zulfe, da priprema njegovo ubistvo, te mu je zaprijetio, ako se njemu nešto desi da je zadužio deset ljudi, od kojih će barem jedan doći na slobodnu teritoriju, da ga ubije”.
Komanda 28. divizije je namerno, zajedno sa naoružnim vojnicima povela u proboj, kao borbeno dejstvo, i civile. Time je povredila odredbe čl. 28 “Ženevske konvencije o zaštiti građanskih lica za vreme rata” od 12. avgusta 1949. godine i čl. 51, tačka 7. “Dopunskog protokola uz ženevske konvencije od 12.avgusta 1949. godine o zaštiti žrtava međunarodnih oružanih sukoba” (Protokol I).
«Snage 28. pešadijske divizije armije Bosne i Hercegovine, umesto da predaju oružje i da pređu na status ratnih zarobljenika, oni su se grupisali na jedno 10 km severozapadno od Srebrenice u rejonu Šušnjari, u nameri da se probijaju ka Tuzli. Odlučili su da idu u proboj iz okruženja. Ni njihova Vrhovna komanda iz Sarajeva, niti komanda Drugog muslimanskog korpusa sa sedištem u Tuzli, ništa nisu učinili da podrže tu njihovu operaciju, iako znamo, a ja nemam pravo da to ne znam, šta znači proboj iz okruženja kao borbena radnja, u stanju u kakvom je bila 28. pešadijska divizija, sa vojno sposobnim muškarcima u civilu. Ja zaključujem da je ta divizija u stvari žrtvovana. To je klasično žrtvovanje snaga. Zamislite da jedna slabo naoružana vojska, uz jednu, možda, polovinu civila, ide kroz teritoriju, kroz borbeni raspored svojih neprijatelja na dužini od oko 100 km. Pa to je praktično žrtvovanje. Pravo je čudo kako se dogodilo, da se, kroz taj poredak probije preko 5.000 pripadnika te kolone. To su podaci muslimanske strane, da se 17. jula na teritoriji Tuzle našlo oko pet i po hiljada pripadnika te kolone. Za mene je to pravo čudo. Da je mene neko tog dana pitao kako će se provesti ta kolona, ja bih rekao da će ona sva biti uništena. Verujem da je njihova Vrhovna komanda to očekivala, da će se to dogoditi i kolona je bila, praktično, žrtvovana.”
NASTAVAK >>>>