Operacija „Iskra“: Ruski „Koridor života“

Krajem ratne 1942.godine opšta situacija na Lenjingradskom ratištu bila je izuzetno teška. Jedinice Lenjingradskog fronta i Baltičke flote bile su odsečene od sveta. Kopnena veza sa ostatkom slobodne teritorije nije postojala. Stanovništvo Lenjingrada se nalazilo na ivici fizičke egzistencije. U gradu je vladala totalna nestašica gotovo svih esencijalnih životnih namirnica. O gorivu i municiji da i ne govorimo. Tokom 1942.godine Crvena armija je pokušala da sa svim raspoloživim snagama koja je mogla da prikupi u tom trenutku dva puta deblokira grad. Međutim, obe operacije sa ciljem deblokade Lenjingrada („Lubanjska“ i „Sinjavinska“) završene su neuspešno. Područje između južnih obala Ladoškog jezera i naseljenog punkta Mga (ovo područje se još zove i šliselburgsko-sinjavinski plato) je predstavljao najuži nemački klin koji je fizički razdvajao opkoljene jedinice Lenjingradskog fronta, od jedinica Volhovskog fronta koje su se nalazile sa spoljne strane obruča. Širina ovog klina je iznosila 12-16km vazdušne linije, i njega su poput nekog kordona, gusto posele i utvrdile borbeno veoma iskusne jedinice 18.nemačke armije.

Operativna situacija na Lenjingradskom frontu krajem 1942 godine

Dejstva tenkovske brigade Lenjingradskog fronta opremljene oklopnim vozilima BA-10,  januar 1943. godina

Wikipedia

18. novembra 1942. godine, komanda Lenjingradskog fronta predstavila je Vrhovnom štabu Crvene armije svoj plan o pripremi nove napadne operacije za deblokadu ovog grada, i snaga koje su se nalazile u obruču. „Šliselburgska operacija“ je planirana za kraj decembra 1942. godine, a pored jedinica Lenjingradskog fronta, u njoj su trebale da učestvuju i jedinice Volhovskog fronta. Glavni cilj ove operacije je bio da se iz 2 strateška pravca, izvede silovit napad na nemački odbrambeni bedem koji se nalazio na šliselburgsko-sinjavinskom platou, u cilju njegove likvidacije, što bi dovelo do deblokade Lenjingrada. Osnovni zadatak ove operacije je bio da se osiguraju uslovi da se napravi železnička pruga duž Ladoškog jezera u cilju snabdevanja opkoljenog grada-heroja koji je umirao. Istovremeno, ovaj plan je obuhvatao i napadna dejstva Lenjingradskog fronta na zapadnom pravcu, u cilju spajanja sa opkoljenom enklavom oko grada Oranienbaum (sada g. Lomonosov), i povezivanja kako Lenjingradske, tako i Oranienbaumske odbrambene zone sa slobodnom teritorijom. Ovu enklavu su branile jedinice Baltičke flote, koje su zahvaljujući energičnim prodorima nemačkih oklopno-mehanizovanih jedinica, izmanevrisane i nabačene na samu morsku obalu.

Maršali Crvene armije Georgij Žukov i Kliment Vorošilov odobrili su plan „Iskra“

Slobodan Đukić/Wikipedia

Posle detaljnog proučavanja predloženog ratnog plana, Vrhovna komanda Crvene armije je odobrila početak priprema za izvođenje „Šliselburgske operacije“, dok se u tom času odustalo od deblokade opkoljene grupe Baltičke flote oko grada Oranienbaum. Plan je zvanično odobren direktivom Vrhovne komande br.170696, 2.decembra 1942.godine. Krajem 1942.godine, J.V.Staljin je ovoj operaciji dao i kodno ime„Iskra“. Sve pripreme za njeno izvođenje su trebale da budu završene do kraja 1942.godine. Njen početak je zakazan za 1.januar 1943.godine.

Generalnim planom je predviđeno da jedinice Lenjingradskog i Volhovskog fronta, unište neprijateljski raspored koji je oslonjen na naseljene punktove Lipka, Gajtlovo, Moskovska Dubrovka, Šliselburg, i na taj način izvrše deblokadu Lenjingrada. Završetak aktivne faze napadne operacije „Iskra“ je određen izbijanjem sovjetskih jedinica na liniju: reka Mojka-Mihajlovskij-Tortolovo. Pored toga, razmatrana je i aktivacija „Mgijske“ operacije („Iskra-2“) koje bi bila koncentrisana na usko područje oko naseljenog punkta Mgu i koja bi zahvatila dobar deo Kirovske železničke pruge koje je presečena nemačkim klinom. Ova operacija bi usledila kao prirodni nastavak „operacije Iskra“, tačnije njena druga faza, a njen početak je planiran za februar 1943.godine. Njen osnovni cilj je bila dalja eksploatacija postignutog uspeha, koju je trebala da ostvari „Iskra-1“, uz značajno proširenje koridora i deblokade pruge koja je povezivala Lenjingrad sa slobodnom teritorijom SSSR-a. Njen završetak je planiran izbijanjem napadnih snaga Crvene armije na liniju Vornovo-Siglovo-Vojtolovo-Voskresensko.

Priprema operacije „Iskra“

Za pripremu operacije određen je vremenski period od gotovo mesec dana. Posebna pažnja je usmerena ka organizaciji sadejstva između udarnih grupa dva fronta. U tom smislu njihovi štabovi su usaglasili planove, odredili tačne granice svojih napadnih zona, sa posebnim akcentom na delove operacije koje su podrazumevali međusobno sadejstvo u cilju spajanja na tačno određenim lokacijama u dubini neprijateljskog fronta. Dogovoreno je da ukoliko neka od udarnih grupa uspe prva da stigne do zadate tačke, odmah i bez zaustavljanja produži dalje, u susret napadnoj grupi koja je dolazila sa suprotne strane.

Kako sovjetske trupe nisu imale dovoljno iskustva u borbi protiv duboko ešalonirane odbrane neprijatelja, koja je na močvarnom zemljištu gusto posednuta i utvrđena, organizovani su specijalni taktički poligoni koji su imali zadatak da koliko-toliko pripreme sovjetskog vojnika za izvođenje ovako kompleksnog zadatka. Komandant Lenjingradskog fronta, general-pukovnik Govorov, je vršio čestu rotaciju svojih snaga na frontu, kako bi praktično sve operativne jedinice prošle metodiku obuke na ovim poligonima. Jedinice 67.armije su u gradskim uslovima uvežbavale nasilno forsiranje reke Neve koja je bila zaleđena, uz obezbeđivanje prelaza za bezbedan prolaz teške artiljerije i tenkova.

Komandant Lenjingradskog fronta, general-pukovnik Leonid Govorov i komandant Volhovskog fronta general Kiril Mereckov

Slobodan Đukić/Wikipedia

Predstojeća operacija je ocenjena kao veoma teška i složena. Jedinice Lenjingradskog fronta su morale da savladaju široku vodenu prepreku, da bi uopšte došli na jurišno odstojanje od prvih vatrenih tačaka neprijatelja. Potom su morali da vode veoma tešku i iscrpljujuću bitku u cilju slamanja pozicione odbrane neprijatelja, koja je uređivana gotovo 16 meseci. Zahvaljujući teškom zemljištu, i uskim koridorima napada, nije bilo nikakvog prostora za manevar. Praktično, Lenjingradski i Volgogradski front su morali frontalnim udarom da slome odbrambene pozicije neprijatelja. Zato je od izuzetnog značaja bila što kvalitetnija priprema napada, posebno u fazi forsiranja vodene prepreke i prelaska u juriš.

Pored organizacije udarnih borbenih sastava komandant Lenjingradskog fronta, razvio je metode i principe efikasne upotrebe artiljerije u predstojećoj operaciji. U tom smislu su obrazovane artiljerijske grupe naoružane oruđima velikog dometa, zatim artiljerijske grupe posebne namene, kao i artiljerijske grupe za kontrabatiranje. U mešovite artiljerijske grupe posebne namene, pridodate su gardijske minobacačke baterije.

Do početka operacije, zahvaljujući obaveštajnim naporima, sovjetska komanda je imala prilično detaljan uvid o organizaciji i strukturi neprijateljske odbrane, a zahvaljujući veoma visokoj bezbedonosnoj kulturi svog oficirskog kadra, i dobro organizovanim kontraobaveštajnim merama, u potpunosti zatvorila svaki oblik „curenja“ informacija o predstojećoj operaciji i njenim najvažnijim segmentima.

Krajem decembra, usled odmrzavanja, led na Nevi nije bio dovoljno jak za bezbedan prelaz pešadije i lakše borbene tehnike, a močvarno zemljište je postalo praktično neprohodno. Ovo je u velikoj meri zakomplikovalo celu situaciju, tako da se saglasno predlogu komandanta Lenjingradskog fronta, početak operacije odgodio za 12. januar 1943. godine.

Angažovane snage u operaciji „Iskra“

Crvena armija

Lenjingradski front je u svom sastavu imao 3 armije (67.A, 55.A i 13. vazduhoplovnu armiju). Komandant svih ovih snaga je bio general-pukovnik Govorov. Volhovski front je u svom sastavu imao 4 armije (2.udarnu armiju, 54.A, 8.A i 14.vazduhoplovnu armiju). Glavnokomandujući ovim snagama bio je general armije Mercekov. Koordinaciju u napadu Lenjingradskog i Volgogradskog fronta neposredno je pratila Vrhovna komadna na čelu sa maršalom Žukovom i Vorošilovom.

Operaciju „Iskra“ je podržavala artiljerija Baltičke flote i Ladoške flotile.

Nemačke jedinice

Grupa armija „Sever“, u čijem sastavu se nalazila 18.armija neposredno je bila odgovorna za ovaj sektor, kao i 1.vazduhoplovna flota za vazdušnu podršku. Ove jedinice su bile potčinjene fedmaršalu Georg fon Kihleru.

Glavni zadaci i struktura udarnih grupa Crvene armije 

Jedinice Lenjingradskog fronta pred početak operacije „Iskra“

Alamy Stock Photo

Za neposredno izvođenje operacije obrazovane su udarne grupe od jedinica Lenjingradskog i Volhovskog fronta, koje su značajno ojačane artiljerijskim, tenkovskim i inžinjerijskim sastavima, kao i rezervom koja je bila pod direktnim patronatom Vrhovne komande. Lenjingradskom frontu je pridodata 1pd, 4 pbr i jedan art.div. Volhovski front je ojačan sa 5pd, 3 pbr i 1 smučarskom brigadom, kao i jednom inžinjerijskom brigadom.

Ukupne snage oba fronta su procenjene na 302,800 vojnika i oficira, koje je podržavalo 4,900 artiljerijskih oruđa različitih kalibara, više od 600 tenkova i 809 aviona.

Pravilnom koncentracijom svojih snaga, Sovjeti su uspeli da stvore osetnu brojčanu prednost u odnosu na neprijatelja, koja je bila u odnosu 4,5:1. Takođe, uspostavljene su i stabilne linije logistike za snabdevanje prednjih krajeva fronta: municijom, gorivom, vodom, hranom i ostalim potrebštinama.

Udarna grupa Lenjingradskog fronta

Osnovna udarna grupa Lenjingradskog fronta je formirana na bazi 67.armije, i činila su je 2 ešelona. Prvi ešelon se sastojao od 45.gpd, 268, 136 i 86.pd, 61.tbr, 86. i 118. samostalnog tenkovskog bataljona. Drugi ešelon se sastojao od 13. i 123.pd, zatim 102, 123 i 142.pbr, dok je armijska rezerva raspolagala sa 152. i 220. tbr, 46 pd, 11, 55, i 138. pbr, 34. i 35. smučarskom brigadom. Vatrenu podršku udarnoj grupi Lenjingradskog fronta trebali su da obezbede artiljerijski divizioni u sklopu armija, fronta kao i oruđa Baltičke flote. Ove snage su raspolagale sa više od 1,800 artiljerijskih cevi, dok je 13.vazduhoplovna armija raspolagala sa 414 aviona.

Glavni zadatak udarne grupe 67.A, bio je da forsira 12km dugačku deltu reke Neva, i pod borbom obrazuje mostobrane na liniji Šliserburg-Arbuzovo. Po prelasku reke, ova udarna grupa je trebala da energično izađe na jurišno odstojanje, i da uz pomoć tenkova i avijacije probije front neprijatelja, sa koncentracijom glavnog udara ka naseljenom punktu Sinjavino i Radničkom naselju br.05, koji su određeni kao glavne tačke spajanja sa udarnom grupom Volhovskog fronta koja je nadirala sa istoka.

Udarna grupa Volhovskog fronta

Ova napadna grupa je obrazovana od jedinica 2.udarne armije, i delova 8. armije. U okviru 2.udarne armije u prvom ešelonu su se nalazile 128, 372, 256, 327, 314, i 376.pd, 122.tbr, 32.gardijski tenkovski puk i 4 samostalna tenkovska bataljona. Drugi ešelon je u svim sastavu imao 18, 191, 71, 11, i 239.pd, kao i  16, 98 i 185. tbr. U armijskoj rezervi su bile 22. i 147.pd, i 11, 12. i 13. smučarska brigada. Na levom krilu napada nastupala je 8.A koja se sastojala od 80. i 364.pd, 73. brigade mornaričke pešadije, 25. samostalnog tenkovskog puka, i 2 samostalna tenkovska bataljona. Vatrenu podršku je davala frontovska i armijska artiljerija, sa 2,885 artiljerijskih cevi, kao i 14.vazduhoplovna armija sa 395 aviona.

Glavni zadatak 2.udarne armije je bio da na frontu širine 12km, izrši proboj neprijateljske odbrane na odseku Lipka-Gajtolovo, ovlada ovim naseljenim mestima i energično nastavi prodor ka Sinjavinu i Radničkom naselju br 05. Posle spajanja sa prednjim delovima Lenjingradskog fronta, ova udarna grupa je imala zadatak da svoje nastupanje razvije i na levom krilu svog napada, u cilju zauzimanja Radničkog naselja br.02 i br.06. Jedinice 8.armije koje su se nalazile na levom krilu napada, imale su zadatak da probiju neprijateljsku odbranu na odseku Gajtolovo-Miškino i nastave sa napadnim dejstvima u cilju izbijanja na liniju Tortolovo-Mihajlovski.

Nemačke snage na odbrambenom šliserburgsko-sinjavinskom  bedemu

Nemački grenadiri i tenk Pz.Kpfw.IV Ausf.F2 na prilazima Lenjingradu

Alamy Stock Photo

Nemački klin su branile jedinice 26.armijskog korpusa i delovi 54.armijskog korpusa koji se nalaze u sastavu 18.nemačke armije.

Bez obzira na značajnu prednost sovjetske armije u živoj sili i tehnici, nemačka komanda je procenila da će moći da održi svoje položaje, pre svega zahvaljujući čvrstini svog odbrambenog bedema, ali i borbenoj vrednosti angažovanih jedinica koje su predstavljale elitu Vermahta. Sva naseljena mesta na ovom području su bila dodatno utvrđena i pretvorena u uporišne tačke. Prednji delovi fronta, kao i njegova dubina, masovno su zaprečena minskim poljima, žičanim preprekama i osigurana bunkerima. Braniocima je osetnu prednost davalo i teško prohodno zemljište sastavljeno od tresetišta, koje je praktično paralisalo širu upotrebu oklopne borbene tehnike.

Ka reci Nevi tj.jedinicama 67.A Lenjingradskog fronta, nalazile su se ukopane 227. i 170. pd, i delovi 5.brdske divizije. Ove jedinice su organizovale odbranu u 2 pojasa sa osloncem na objekte koji su dominirali bojištem, uz sva naseljena mesta koja su se nalazila u sistemu odbrane. Na pravcu napada 2.udA i 8.A, nalazila se 1.pd i glavnina 227.pd, kao i delovi 207. i 223.pd. Ove jedinice su organizovale odbranu sa osloncem na naseljeni punkt Lipka, Radničko selo br.08, sela Gajtlovo i Tortolovo i pošumljeni kompleks Kruglaja.

Ukupna jačina 26.armijskog korpusa iznosila je oko 60,000 vojnika i oficira raspoređenih u 4 pešadijske divizije (svaka po 15,000 ljudi). U rezervi se nalazila glavnina 5.brdske divizije i kompletna 96.pd. Pored ovih jedinica tu se nalazio i elitni 502.teški tenkovski bataljon „Mamuti“, u čijem sastavu je služio i čuveni nemački tenkovski as Oto Karius koji je komandovao tč. „Schwere Panzer-Abteilung 502“ je u svom sastavu imao ukupno 27 tenkova PzKpfw III. Međutim, krajem 1942.godine 502.ttb postaje prva nemačka oklopna formacija koja dobija četu teških tenkova Pz.Kpfw.VI „Tigar“ (9 komada), koji su tada po prvi put borbeno upotrebljeni.

Nemački teški tenk Pz.Kpfw.VI „Tigar“

Wikipedia

Dakle, ukupna koncentracija nemačkih snaga na šliselburgsko-sinjavinskom pravcu procenjena je na 6pd (oko 90,000 ljudi) koju je podržavalo oko 700 artiljerijskih oruđa i 27 tenkova.

Vazduhoplovnu podršku 18.A, kao i celokupnoj Grupi armija „Sever“, organizovala je 1.vazduhoplovna flota koja je u svom sastavu imala oko 200 aviona. Prema podacima drugih autora u operacijama koja je izvodila Grupa armija „Sever“ 1.vflot je angažovala između 400-450 aviona.

Prvi dan operacije Iskra

Dejstva 67.A Lenjingradskog fronta

U ranim jutarnjim časovima 12.januara, sovjetski bombarderi iz sastava 13. i 14. V.A izveli su masovno bombardovanje neprijateljskih odbrambenih linija sa posebnim fokusom na tačke na kojima se očekivao proboj. Na meti napada su bili i nemački aerodromi kao i železničke stanice u dubini neprijateljskog fronta.

Tačno u 9:30č započela je višečasovna artiljerijska priprema na oba kraja neprijateljske odbrane. Negde oko 11:50č, pod snažnom artiljerijskom kanonadom prva u napad kreće 4.pd/67.A koja započinje nasilno forsiranje r.Neve. Svaka divizija je ojačana sa 4-5 artiljerijskih i minobacačkih pukova, protivtenkovskim pukom, i sa 1-2 inženjerijska bataljona za rušenje prepreka i za obrazovanje prelaza za težu tehniku. Napad je neposredno podržavala 61.tbr koja je u svom sastavu imala 147 lakih tenkova t-60 i oklopnih automobila BA-10, koji su mogli da pređu preko zaleđene ploče koja je okovala r.Nevu.

 

Slobodan Đukić

Prvog dana operacije „Iskra“ najveći uspeh je postignut na centralnom delu prelaza, zahvaljujući izuzetno snažnoj i preciznoj artiljerijskog vatri 38.gardijskog minobacačkog puka. Uvođenjem u borbu 268.pd i 86.samostalnog tb, kao i 136.pd koja je ojačana tenkovskim bataljonom 61.tbr, obrazovani su manji mostobrani u rejonu naseljenog punkta Marino. Do kraja dana, sovjetske jedinice su uspele da slome otpor nemačke 170.pd i da obrazuju kompaktan mostobran površine 15-18 km2. Istvoremeno, inžinjerijske jedinice su započele sa izradom prelaza za srednju i tešku oklopnu tehniku u rejonu naseljenog mesta Marino.

Za razliku od centralnog pravca, bokovi 67.A nisu imali toliki uspeh. Na desnom krilu se nalazila 45. gpd i 118. samostalni tb.opremljen tenkovima T-26 i BT-5. Jedan puk 45.gpd je uspeo da pređe reku severno od naseljenog punkta Abrazovo, gde je u žestokoj borbi uspeo da napreduje svega 500-600 metara u dubinu neprijateljskog fronta, gde je usled osetnih gubitaka i snažne neprijateljske vatre zaustavljen. Borci 45.gpd su uspeli nekako da zauzmu prvu liniju nemačkih rovova, ali nikako nisu mogli dalje. Preostala dva puka ove divizije su pokušala da forsiraju Nevu nešto severnije u rejonu naseljenog punkta Kirov, ali bezuspešno. Tom prilikom vatrom iz neprijateljskih bunkera i pozicija gde su se nalazili ukopani nemački at-topovi i tenkovi, uništen je praktično ceo 118.tb, a oba pešadijska puka 45.gpd su takođe pretrpela teške gubitke.

Na levom krilu 67.A u rejonu grada Šliselburga, napadala je 86.pd koja je u samom začetku prelaska preko r.Neve zaustavljena žestokom vatrom neprijatelja sa njene suprotne obale. Uvidevši efekte neprijateljske vatre, kao i organizaciju njegove odbrane na ovom pravcu, komanda 67.A je odlučila da zatvori ovaj pravac i da diviziju preusmeri na odsek 136.pd koja je uspešno razvijala svoja dejstva u rejonu sela Marino. Ova divizija je imala zadatak da sa centralnog dela fronta, duž istočne obale r.Neve napreduje na sever, i sa te strane ugrozi grad Šliselburg.

Dejstva 2.udA i 8.A Volhovskog fronta

U 11:15č otpočela je svoje nastupanje i 2.udarna armija, a 15 minuta kasnije i jedinice 8.A. Uprkos snažnoj artiljerijskoj kanonadi, odbrambeni front neprijatelja je i dalje bio živ i veoma aktivan. Posebno otežavajuću okolnost je predstavljao i teško prohodan teren koji se sastojao od ogromnih polja močvarnih tresetišta.

Na desnom armijskom krilu razvile su se 3pd (128, 372 i 256) koje su uspele da probiju prednji kraj odbrane nemačke 227.pd, i ukline se 2-3 km u dubinu njenog odbrambenog rasporeda. Uprkos velikog želji boraca ove tri divizije, da ovladaju naseljenim mestima Lipka i Radničkim naseljem br 08, otpor nemačkih jedinica je bio izuzetno žilav.

Na levom krilu armijskog rasporeda, najveći uspeh je napravila 327.pd koja je uz podršku teških tenkova Kv-1 uspela da zauzme najveći deo pošumljenog kompleksa Kruglaja, i da sa južne strane podiđe Radničkom naselju br 08 čija se posada našla u opasnosti od opkoljavanja. Ostale jedinice 2.udA i 8.A na krajnjem levom krilu uprkos velikom zalaganju boraca nisu uspele da slome odbranu iskusne nemačke 1.pd koja je zahvaljujući velikom broju ubitačnih  antitenkovskih oruđa Flugzeugabwehrkanone Flak-18 u kal.88mm, veoma umešno branila utvrđeni odsek Gajtanovska Lipka-Gajtanovo-Torolovo.

Već prvog dana operacije „Iskra“, komanda nemačkog 26.aK je odlučila da ojača najkritičnije delove fronta uvođenjem u borbu svojih rezervi. Na front su interventno upućene jedinice 96.pd i 5.brdske divizije, kao i borbena grupa „Hihner“ jačine dva pešadijska puka 61.pd.

Borbena dejstva u periodu 13-17. januar

U ovom vremenskom periodu, bitka ulazi u fazu svoje kulminacije. Borbe se vode neobično velikom žestinom i traju danonoćno. Neprijatelj se na svim sektorima fronta veoma organizovano i uporno brani, masovno koristeći dobro uređen sistem ešalonirane odbrane. Sovjetska komanda odlučuje da u borbu uvede i drugi napadni ešelon, u cilju konačnog slamanja odbrane neprijatelja.

 

Slobodan Đukić

Na pravcu napada 67.A najveći uspeh ima 136.pd koja lomi nemačku odbranu u pravcu Radničkog naselja br 05. Ovoj diviziji asistira glavnina 61. tbr. Za obezbeđenje njenog levog boka, uvodi se u borbu 123.pbr koja napada u pravcu Radničkog naselja br.03, a nešto kasnije na njenom desnom boku se uvodi kompletna 123.pd i 152. tbr opremljena tenkovima T-34, koji vrše pritisak na neprijatelja koji je raspoređen na odseku Radničko naselje br.06-Sinjavino. Posle nekoliko dana izuzetno teških i iscrpljujućih borbi, 123.pbr uspeva da zauzme Radničko naselje br.03 i da izbije u rejon Radničkog naselja br.01 i 02, koji se nalaze na samim obalama Ladoškog jezera. Ovim udarom nemačke snage jačine jednog peš.puka, koje brane grad Šlesinburg, dolaze u veoma tešku situaciju usled ugrožavanja odstupnice. Za to vreme 136.pd i 61.tb izbijaju na puškomet od Radničkog naselja br.05, ali usled aktivne odbrane neprijatelja, ne uspevaju da ga zauzmu.

Istvoremeno, 86.pd i tenkovski bataljon iz 61.tbr napreduju duž istočne obale Neve, i sa juga podilaze Šlesinburgu. Ovo nastupanje podržava i 34. smučarska brigada kao i delovi 55.pd koji nastupaju preko zaleđenog Ladoškog jezera. Do 15.januara ove jedinice uspevaju da slome spoljnu odbranu Šlesinburga, i da sa jurišnim jedinicama upadnu u njegova predgrađa. Iako napadnut sa svih strana, nemački garnizon ne napušta Šelsinburg, rešen da se bori praktično do poslednjeg čoveka.

14.januara prilikom izvođenja protivudara po napadnoj grupi 61.tbr kod Radničkog naselja br.05, pojavljuje se do tada nepoznata oklopna tehnika. Naime, u cilju sprečavanja zauzimanja ovog naselja koje se nalazi praktično u centru nemačke odbrane, iz rezerve je angažovan nemački 502.teški tenkovski bataljon po prvi put opremljen teškim tenkovima Pz. kpfw. VI „Tigar“. Posle uvodnog šoka, sovjetskim vojnicima je uspelo da jedan od ovih tenkova onesposobe, a drugi da zarobe. Ova dva „Tigra“ (serijski broj „100“ i „121“) su poslani na tenkovski poligon Kubinku, gde su ruski stručnjaci pregledali njegove konstrukcione i tehničke elemente i identifikovali najveće slabosti, koje su bile od krucijalne važnosti za kasniju borbu protiv ovih veoma sposobnih oklopnih sredstava.

Najviši sovjetski oficiri na čelu sa maršalom Žukovom obilaze zaplenjeni teški nemački tenk „Tigar“

Iz slobodnih izvora

Na desnom krilu armijskog rasporeda, napad je nastavila 45.gpd koja u početku operacije nije imala nikakve konkretne uspehe. Usled nedostatka bilo kakvog napretka, komanda 67.A na ovaj pravac uvodi 13.pd. U teškoj situaciji se našla i njoj susedna 268.pd, koja nekako uspeva da sa severne strane zaobiđe ekstremno utvrđen rejon neprijateljske odbrane oko naselja Kirov i lokalne elektrostanice.Naime, uprkos koncentrisanom dejstvu artiljerije, nikako se nisu mogle ućutkati vatrene tačke neprijatelja raspoređene na ovom sektoru, koje su kontrolisale dobar deo fronta. 45.gpd i 268.pd jednostavno nisu mogle da se razviju ni koraka napred. Pored toga, na ovo područje je pristiglo i interventno pojačanje sastavljeno od delova 5.brdske i 96.pd, odakle su se zajedno sa 502.ttbat, inicirale žestok protivudar u bok sovjetskim jedinicama koje su nastupale ka Radničnom naselju br 05. Nekoliko dana se sovjetska 268.pd nalazila u fazi odsudnog odbrambenog boja, u cilju zaštite desnog boka glavnog udara 136.pd i 61.tbr koje su napredovale ka centralnom čvorištu nemačkog odbrambenog rasporeda. Uvođenjem pojačanja iz drugog ešelona i armijske rezerve (123, 102 i 142.pd), ovaj protivudar je slomljen, a nemačke jedinice koje su branile Kirov i elektrostanicu stavljene u jednu vrstu poluokruženja.

Na pravcima napada 2.udA neprijatelj je produžio sa ogorčenom odbranom linije Lipka-Radničko naselje br.08- Radničko naselje br.07. Uprkos uvođenju u borbu 18.pd i 98. tbr, kao i kompletne 71.pd na centralnom sektoru fronta, napredak je bio beznačajan. Narednog dana, komanda 2.udA se odlučuje da svim raspoloživim snagama izvede napad preko pošumljenog pojasa Kruglaja i tresetišta severno od Gajtlova, uvodeći iz drugogo ešelona i rezerve 11, 191, 239.pd, 122. tbr i 13. smučarsku brigadu. Uprkos velikoj brojčanoj nadmoćnosti ovaj napad nema srazmeran uspeh. Osetniji uspeh jedino pravi 256.pd koja uspeva 14.januara da posle teških borbi sa bliskog odstojanja, zauzme ž.stanicu Podgornaju, Radničko naselje br.07 i da podiđe Sinjavinu.

15.januara rejon Lipke napada 128.pd ojačana 12.smučarskom brigadom koja prelazi preko zaleđenog Ladoškog jezera, sa ciljem obuhvata np. Lipka sa njegove severne strane. Na centralnom sektoru fronta neprijateljska odbrana konačno popušta i oslobađaju se Radničko naselje br.08 i br.04. Do 17.januara 372.pd dolazi nadomak Radničkog naselja br.01, a 18.pd i 98.tbrig vodi žestoku borbu za oslobađanje Radničkog naselja br 05, kojeg istvoremeno sa zapadne strane napadaju jedinice 67.A (136.pd i 61.tbrig).

Konačni proboj blokade! Borbe 18-20 januara

U rano jutro 18.januara, jedinice Lenjingradskog i Volhovskog fronta je razdvajalo svega nekoliko kilometara vazdušne linije. Nemačka komanda, koje je uviđala svu ozbiljnost situacije, rešila je da odustane od dalje odbrane Šlesinburga i Lipke, i da ove snage upotrebi u zatvaranju kritičnih zona odbrane u rejonu Sinjavina. Borbena grupa „Hihner“ je imala zadatak da dodatno ojača odbranu naseljenih mesta Radničko naselje br.01 i br.05, sa ciljem odsudne odbrane ove linije.

 

Slobodan Đukić

Tog 18.januara Crvena armija je nastavila svoju ofanzivu. Negde oko 9:30č, delovi 123.pd/67.A se spajaju sa izviđačkom četom 372.pd/2.udA ,u centru Radničkog naselja br.01 čime dolazi do prvog kontakta između jedinica dva fronta i proboja opsade Lenjingrada! Veliki broj nemačkih jedinica koje su uporno branile odsek fronta severno od Radničko naselja br.05, upadaju u taktičko okruženje. U cilju deblokade ovih snaga, Nemci izvode protivudar iz Radničkog naselja br.05, po delovima 136.pd u cilju formiranja koridora za izvlačenje opkoljenih snaga. Energičnim dejstvom 136.pd, ovaj napad je odbijen, a u gonjenju neprijatelja divizija ulazi u Radničko naselje br.05, gde se spaja sa delovima 424.pd/2.udA. Nešto kasnije jedinice 86.pd u sadejstvu sa 61.tbr oslobađaju grad Šliselbrug, a do kraja dana jedinice 34.smučarske brigade uspostavljaju vezu sa prethodnicama 128.pd i 12.smučarske brigade/2.udA koje su pre toga oslobodili Lipku.

Jurišne jedinice Volhovskog fronta u napadu na neprijatelja, januar 1943.godine.

Wikipedia

Ovakvim razvojem borbene situacije moglo se sa sigurnosti reći, da je opsada Lenjingrada definitivno razbijena!

Međutim, tek probijeni koridor još uvek nije bio obezbeđen, jer se u okruženju našla grupacija od oko 8,000 nemačkih vojnika koja se povlačila ka Sinjavinu i Radničkom naselju br.06, i koja nije ni pomišljala na eventualnu predaju. Da bi izbegle totalno uništenje, opkoljene nemačke jedinice su izvršile dekoncentraciju svojih snaga, napustile i onesposobile svo teže naoružanje, obrazovale manje taktičke borbene grupe za proboj, i krenule u pravcu juga. Za prihvat ovih snaga, na ovaj prostor je pristigla 4.SS motomehanizovana policijska divizija, koja je zajedno sa jedinicama 5.bdiv i 1.pd, obrazovala novi front koji se protezao na liniji: Kirov na r.Nevi- Moskovska Dubrovka – Radničko naselje br.06-Sinjavino-Gajtolovo. Ovaj front je potom ojačan 28.lovačkom divizijom, kao i sa 11.,21., i 212.pd./18.A.

Ljudski i materijalni gubici u operaciji „Iskra“

SSSR

Ukupni gubici Crvene armije tokom izvođenja prve faze operacije „Iskra“, (osvrnućemo se na period od 12.01-20.01.1943.godine) iznosili su oko 95,000 ljudi izbačenih iz stroja, od čega je poginulo 23,000 vojnika i oficira. Lenjingradski front je imao 35,000 ljudi izbačenih iz stroja, dok je Volhovski front imao oko 60,000 vojnika izbačenih iz stroja. Što se tiče oklopne tehnike, Crvena armija je u ovom periodu izgubila oko 40 tenkova, preko 380 različitih artiljerijskih oruđa i 41 avion. Prema drugim izvorima,        kako sovjetskim tako i nemačkim, gubici Crvene armije u oklopnoj tehnici bili su daleko veći. Samo Lenjingradski front je prilikom proboja izgubio preko 200 tenkova, dok su i gubici avijacije bili značajni (najmanje 180 aviona).

Nemačka

Prema sovjetskim izvorima nemački gubici za ceo januar 1943.godine iznosili su oko 19,000 vojnika izbačenih iz stroja, dok ih je 1,275 zarobljeno. Neprijatelj je izgubio 272 artiljerijskih oruđa, 1,200 mitraljeza i više od 300 minobacača. Oboreno je i oko 100 aviona.

Nemački izveštaji o gubicima 18.armije za period od 12.01.-30.01.1943. godine govore da su njene jedinice izgubile ukupno 22,619 ljudi. U prvoj polovini januara meseca, 18.armija je imala 6,406 vojnika izbačenih iz stroja, dok je u 2/2 meseca procenat gubitaka značajno uvećan. Naime u tom periodu, kada je operacija „Iskra“ ušla u svoju kulminaciju, 18.armija je izgubila 16,213 vojnika od čega je 4,569 poginulo. Po divizijama 18.armija je imala sledeće gubitke: 1.pd (2,342 izbačenih iz stroja), 61.pd (2,706 izbačenih iz stroja), 96.pd (3,202 izbačenih iz stroja), 170.pd (1,679 izbačenih iz stroja), 227.pd (2,444 izbačenih iz stroja), i 28.lovačka pd (1,849 izbačenih iz stroja)

Ozbiljne gubitke je pretrpeo i elitni nemački 502.ttb koji je krajem januara spao na svega 2 tenka Pz.Kpfw.VI „Tigar“ i nekoliko komada PzKpfw III. Tokom operacije Iskra ova nemačka oklopna jedinica je izgubila ukupno 20 tenkova, od čega su 6 bili novi „Tigrovi“.

Ishod operacije „Iskra"

Jedinice Lenjingradskog i Volhovskog fronta su 18.januara 1943, godine probile opsadu Lenjingrada. Sam vojni uspeh u teritorijalnom smislu nije bio nešto spektakularan. Širina koridora je iznosila svega 8-11 kilometara. Međutim, u političkom, psihološkom, i ako hoćete simboličkom smislu, uspeh je bio gigantskih razmera! Za svega nekoliko nedelja je napravljena železnička pruga i asfaltni put, i pored toga što je za svo vreme izgradnje i kasnije eksploatacije bila pod uraganskom vatrom nekoliko hiljada nemačkih topova i aviona. Iz vatre i pepela podignuti su i mostovi preko Neve. Grad je jednostavno morao da živi i preživi. Već početkom februara meseca u Lenjingrad su počele da pristižu prve železničke kompozicije sa neophodnim tovarom, koje su značajno popravile situaciju kod iscrpljenog stanovništva, ali i branilaca grada.

Operacija „Iskra“ je bila prelomni momenat u bici za Lenjingrad. Ona je i u teorijskom smislu srušila sve nade nemačke vojske o zauzeću ovog grada. Na krajnjem severo-zapadu fronta, Crvena armija je iz faze grčevite odbrane, prešla u fazu strateške inicijative, koja je trajala sve do 1944.godine kada je neprijatelj i konačno slomljen i isteran sa ovog prostora.





Slobodan Đukić,