Bitka na Batini

 

Piše Boško Antić, kontraadmiral u penziji

Posle oslobođenja Beograda i Vojvodine jedinice NOVJ i Crvene armije su izbile na Dunav. Jedinice Crvene armije, dejstvujući na dva pravca, otpočele su pregrupisavanje snaga za operaciju na budimpeštanskom pravcu i nađ-kanjiškom pravcu. Jedinice 2. ukrajinskog fronta, koje su učestvovale u oslobođenju Banata i Bačke otišle su na sever prema Budimpešti, a mesto njih došle su jedinice 3. ukrajinskog fronta, koje su učestvovale u oslobođenju Beograda. Početkom novembra 1944. godine na teritoriji Vojvodine našle su se 57. armija, 17. vazduhoplovna armija i veliki broj artiljerijskih, inženjerijskih i drugih delova iz sastava 3. ukrajinskog fronta. Sedamdeset prvi streljački korpus iz sastava 57. armije preuzeo je odbranu leve obale Dunava, od Baje do Bačke Palanke. Da bi se mogle preduzeti planirane napadne operacije trebalo je forsirati Dunav.

 

 

 

 

Maršal Tolbuhin, komandant 3. ukrajinskog fronta,  i general Kosta Nađ,

 

komandant Glavnog štaba Vojvodine

 

 

 

            Zajedno sa jedinicama 75. streljačkog korpusa Crvene armije bile su 8. i 12. vojvođanska brigada, kojima se pridružila i 7. vojvođanska brigada odmah nakon prelaska iz Srema. Posle formiranja 51. divizije preduzete su mere da se njene brigade (7, 8. i 12.) dovedu u rejone koji su odgovarali predstojećim zadacima.

 

            Prema operativno-strategijskoj zamisli Vrhovnog štaba NOVJ, Glavni štab Vojvodine je odredio ovu novu i najmlađu diviziju da u sadejstvu sa jedinicama Crvene armije izvrši forsiranje Dunava kod Batine i Apatina, oslobodi Baranju i učestvuje u oslobođenju preostalih delova naše zemlje.

 

 

 

 

Borci Crvene armije i 51. vojvođanske brigade pred forsiranje Dunava kod Batine

 

 (Milan Stepanović, Bitka na Batini - https://www.ravnoplov.rs)

 

 

 

            Glavni štab Vojvodine je preko svog komandanta generala Koste Nađa planirao ovu operaciju zajedno sa štabom 3. ukrajinskog fronta i njegovim komandantom maršalom Tolbuhinom. Odlučeno je da se forsiranje Dunava vrši glavnim snagama kod sela Batine, a pomoćnim kod Apatina; da u forsiranju učestvuje 51. divizija na oba pravca i da nakon prelaska i zauzimanja mostobrana nastupa od Batine samostalnim pravcem prema Kneževim Vinogradima i Belom Manastiru. Kod odabiranja najpogodnijeg odseka za forsiranje došlo se do zaključka da su najpogodniji odseci Mohača i Batine zbog toga što iz tih rejona polaze putevi u dubinu koju je držao neprijatelj. Uzvišeno zemljište na desnoj obali Dunava omogućavalo je neprijatelju osmatranje leve obale na velikoj dubini. Dunav je kod Batine nešto uži nego kod Mohača, a tu su bili i bolji prilazi Dunavu i postojali su rejoni pokriveni rastinjem. Na ostallim delovima oko Dunava desna obala je močvarna i skoro nepristupačna.

 

            Izbijanje 57. armije i 51. divizije na levu obalu Dunava privuklo je pažnju nemačke komande, koja je zaključila da je "moguće da protivnik pokuša da izvede veliki operativni obuhvat u vidu klešta, udarom sa teritorije Mađarske u pravcu zapada i zalamanjem u pravcu Zagreba...". Nemci su procenili da se može više računati sa pokušajem prelaza Dunava severno od Drave i naređeno je da 2. nemačka oklopna armija postavi što jače pokretne grupe u rejonu južno od Osijeka da u slučaju potrebe može brzo preći Dravu prema severu kod Osijeka.

 

            U toku narednih dana kada su se izviđački delovi 360. streljačkog puka 74. streljačke divizije Crvene armije prebacili na desnu obalu Dunava, glavna pažnja nemačke komande bila je usmerena na to. Komanda 2. oklopne armije dobila je naređenje da izgradi odbrambeni front na zapadnoj obali Dunava sa težištem kod Mohača i Baje i spreči dalje pokušaje prelaska reke i uništi motorizovanu grupu koja je prešla kod Apatina.

 

            Nemci nigde ne pominju Batinu sve do 11. novembra kada su morali konstatovati da je "neprijatelj prešao reku severno i južno od Batine".

 

            Šestog novembra je formirana grupa "Kibler" u čiji sastav su ušle 1. brdska i 118. lovačka divizija. Nemci su doveli na odsek od ušća Drave u Dunav pa do Baje jake snage, koje su organizovae odbranu zapadne obale Dunava. Na taj sektor prebačen je štab 68. armijskog korpusa, i pod njegovom komandom su se do 11. novembra nalazile nemačka divizija "Brandenburg" i delovi 31. SS divizije "Lombardi", zatim mađarske jedinice: 11. rezervni puk, 16. granični puk, 39. puk za obezbeđenje, 9 pešadijski puk, 54. granični bataljon, bataljon žandarmerije i jedan bataljon rečne flotile. Tu se nalazila ustaško-domobranska pukovnija "Baranja" i puk nedićevaca. U sastavu te odbrane bilo je oko 25 artiljerijskih baterija i 30 tenkova.

 

 

Borci 4. vojvođanske brigade za vreme prelaska preko Dunava (Milan Stepanović, Bitka na Batini - https://www.ravnoplov.rs)

 

            Od 11. novembra, kada je otpočelo forsiranje Dunava kod Batine Nemcima je postalo jasno da je glavni udar ovim pravcem. Otpočeli su sa brzim pojačavanjem ovog sektora dovodeći divizije sa drugih frontova. Počelo je prebacivanje delova 13. SS divizije "Handžar", 92. motorizovane brigade i preostalih delova 31. SS divizije "Lombardi". Do 19. novembra dovedena je na batinski mostobran i 44. rezervna grenadirska divizija, zatim delovi nemačke 264. pešadijske i 118 lovačke divizije, a posle 20. novembra dovedene su još dve nemačke divizije sa Sremskog fronta. Ukupna jačina neprijateljskih snaga, koje su se nalazile u odbrani na desnoj obali Dunava, od Baje do ušća Drave, u početku batinske operacije bila je preko 30.000 ljudi, a na kraju preko 60.000 ljudi.

 

            Sa sovjetske strane u batinskoj operaciji su učestvovale jedinice 3. ukrajinskog fronta: 57. armija sa 64. i 75. streljačkim i 6. gardijskim korpusom, brojnim artiljerijskim i inženjerijskim jedinicama. U prvoj etapi operacije, proboju neprijateljskog odbrane na zapadnoj obali Dunava, zauzimanju mostobrana kod Apatina i Batine, spajanju dva mostobrana u jedan i njegovom proširenju do 30 km po fruntu i 5 km po dubini, učestvovale su snage 57. armije sa 64. i 75. streljačkim korpusom, i to sa 75. streljačkim korpusom od početka forsiranja Dunava kod Batine i Apatina, a 73. gardijskom streljačkom divizijom 64. streljačkog korpusa od noći 13/14. novembra kod Batine.

 

            Od jugoslovenskih snaga u batinskoj operaciji, od početka, je učestvovala 51. vojvođanska udarna divizija dejstvujući na zasebnom pravcu sa 57. armijom u toku operacije. Sedamnaestog novembra je u širi rejon Sombora prebačena i 16. divizija, a nešto kasnije i 36. vojvođanska udarna divizija, obe iz sastava 12. Vojvođanskog korpusa, u čiji sastav je ušla i 51. divizija. Ukupne snage koje su sadejstvovale snagama sovjetske armije iznosile su oko 26.000 boraca.

 

            Pred početak forsiranja 7. brigada se nalazila u Somboru, 8. brigada u Subotici, Bačkom Bregu i Bajmoku, 12. brigada se nalazila u odbrani leve obale Dunava raspoređena duž nasipa od jugoslovensko-mađarske granice do šuma na levoj obali južno od Batine.

 

            Za temeljite pripreme ove komplikovane operacije nije bilo vremena. Sve jedinice su se kretale neprekidnim i usiljenim marševima. Mnogi borci nikada do tada nisu ni ušli u čamac, niti su znali plivati. Formacijskih sredstava za forsiranje nije bilo, niti su ih naše jedinice mogle dobiti od sadejstvujućih sovjetskih jedinica, jer ih ni one nisu imale dovoljno. Zbog toga su prvi talasi morali koristiti isključivo ribarske i druge čamce pronađene na Dunavu. Kasnije, kada su uspostavljena skelska mesta prelaza od strane sovjetskih jedinica, bilo je lakše, ali se pojavio problem prvenstva u prebacivanju. To se isto pojavilo i kada je postavljen most.

 

            Procenjeno je da je odsek kod Batine povoljniji od onog kod Apatina. Odsek kod Apatina je bio nepogodan za forsiranje i razvoj jačih snaga (močvare, šume, nasipi, rečni rukavci...), pa je odlučeno da to bude pomoćni pravac radi odvlačenja snaga sa odseka sa Batine. Radi toga je u toku 7. i 8. novembra prebačeno preko Dunava zapadno od Apatina dva bataljona 360. streljačkog puka 74. streljačke divizije Crvene armije, zajedno sa delovima 51. divizije. U isto vreme dva bataljona 103. streljačkog puka forsirali su Dunav severozapadno od Apatina. Neprijatelj je na ove jedinice izvršio napad 8. novembra, koji nije uspeo.

 

            Forsiranju glavnim snagama prethodio je noću 9/10. novembra neopaženi prelazak izviđačkih delova 12. vojvođanske brigade i 233. divizije Crvene armije na dva mesta, južno i severno od Batine. Glavni štab NOV i PO Vojvodine i Štab 3. ukrajinskog fronta utanačili su sadejstvo svojih jedinica u forsiranju, zauzimanju Batine i daljem napredovanju kroz Baranju.

 

            Forsiranje Dunava na glavnom mestu prelaza kod Batine otpočela je 12. vojvođanska brigada 11. novembra u 6.00 časova, a paralelno s njom i delovi 23. sovjetske divizije. Te snage su zauzele uski mostobran odbijajući sve neprijateljske snage i time omogućile bezbednije i lakše prebacivanje ostalih jedinica. Istog dana u 16.00 časova prebacuje se u Batinu 4. bataljon 12. brigade, a u 21.00 čas prebacuje se i prvi bataljon. Istovremeno su prebačena i dva bataljona 23. streljačke divizije. Ova četiri bataljona su snažnim i brzim udarima sa severa i juga savladali otpor neprijatelja i zauzeli selo Batinu, koje je predstavljalo važan taktički čvor. Jedinice 12. brigade su posle toga usmerile napad za proširenje mostobrana prema Zmajevcu, a sovjetske jedinice pravcem s. Topolje - s. Duboševica. U noći 17/12. novembra prebacio se i 2. bataljon 12. brigade, kao i treći bataljon 703. streljačkog puka, a odmah potom i 572. streljački puk 233. sovjetske divizije.

 

 

            Artiljerijska brigada 51. divizije nije dejstvovala jer je bila u formiranju, pa je artiljerija 75. streljačkog korpusa i 23. divizije podržavala i dejstva 51. divizije. Koliko je bila jaka artiljerijska podrška tih prvih dana batinske operacije vidi se iz broja artiljerijskih oruđa i jedinica. Rusi navode da su do 12. novembra prebačeni preko Dunava kod Batine svi minobacači 82 i 120 mm 703. streljačkog puka, oruđa pukovske artiljerije i 17 oruđa 76 mm divizijske  artiljerije, a kod Apatina 48 minobacača 82 mm i 9 minobacača 120 mm, 11 oruđa 45 mm i 9 oruđa 76 mm. 75. streljački korpus je naknadno ojačan minobacačkom brigadom, sa dva lovačka protivtenkovska puka, minobacačkom brigadom, gardijskim minobacačkim pukom i samostalnim minobacačkim pukom.

 

 

 

 

Spomenik Crvenoarmejcima na brdu iznad Batine (Foto: Nenad Glišić)

 

 

 

            Do jutra 12. novembra prebačen je na zauzeti mostobran i 3. bataljon 12. brigade, kao i 3. bataljon 703. streljačkog puka. Dvanaestog novembra neprijatelj je otpočeo sa bombardovanjem položaja 12. brigade. Oko podne počinje bombardovanje sa oko 20 "štuka" i novoprispelim pojačanjima poduzima novi protivnapad tenkovima. Jedinice 12. brigade su primorane na povlačenje, ali su uspele da u svojim rukama zadrže veći deo Batine. Istog dana oko 16.00 časova neprijatelj ponovo vrši protivnapad i primorava jedinice 12. brigade da se povuku za oko 500 metara. Tog dana na mostobranu se našao i 572. streljački puk 23. streljačke armije.

 

            Kada je konačno utvrdio da se kod Batine prebacuju glavne snage, neprijatelj hitno prebacuje svoje.

 

            Noću 12/13. novembra neprijatelj preduzima nekoliko novih žestokih napada. Te noći na mostobran se prebacuje i 5. bataljon. Štab 51. divizije upućuje 13. novembra naređenje 7. vojvođanskoj brigadi da iz Sombora usiljenim maršem krene za Bezdan i već u 14.00 časova u Bezdan je stigao 2. bataljon, a oko 17.00 i 2. i 4. bataljon, koji su odmah produžili prema Batini gde su izbili pre mraka i u toku noći otpočelo je njihovo prebacivanje preko Dunava. Uspelo je da se prebace samo dve čete 2. bataljona jer 51. divizija nije imala sredstava da se uspostavi skelsko mesto prelaza.

 

            Oko 7.00 časova 14. novembra neprijatelj uz podršku aviona preduzima novi žestoki napad u kome zauzima zapadni deo Batine sa namerom da jedinice 51. divizije i 23. divizije nabaci na Dunav. Jedinice 12. brigade i 2. bataljon 7. brigade zajedno sa sovjetskim jedinicama uspele su da zaustave nadiranje neprijatelja i u protivnapadu potisnu ga iz Batine. Štab 7. brigade je tog dana uspeo da prebaci na desnu obalu Dunava i dve čete 3. bataljona.

 

            U skoro neprekidnoj žestokoj borbi, koja je vođena 14. novembra, neprijatelj nije uspeo da nabaci naše i sovjetske snage na Dunav, ali ni ovima nije uspelo da odbace neprijatelja od Batine, pre svega zbog toga što je nedostajao materijal za prebacivanje preko široke reke, što je omogućilo neprijatelju da na vreme privuče svoje rezerve. Samo izuzetna hrabrost i upornost naših i sovjetskih vojnika bila je presudna za održanje mostobrana.

 

            Tek 15. novembra jedinice Crvene armije su otpočele sa pravljenjem skela. Iscrpljene jedinice su zamenjene novim. Iste noći sovjetske jedinice su podigle pontonski most, koji je korišćen samo noću, a danju je rasklapan i korišćen za prevoženje skelama. Pritisak neprijatelja nije popustio ni 16. novembra. On napada uz podršku avijacije. Tog dana 7. brigada je uspela da zauzme železničku stanicu i da potisne neprijatelja prema Zmajevcu.

 

            Štab 3. ukrajinskog fonta nije bio zadovoljan ovakvim razvojem situacije. Sporost se objašnjavala malom propusnom moći pontonskih skela, šlepova, motornih i ribarskih čamaca, a pontonski most danju nije radio. U ovakvoj situaciji komandant 3. ukrajinskog fronta je naredio 57. armiji da do 20. novembra ovlada linijom Mohač - Mađarboj - Trojanci.

 

            Neprijatelj se ogorčeno branio i neprekidnom minobacačkom i artiljerijskom vatrom tukao položaje 7. brigade i sovjetskih jedinica. Pošto je 17. novembra izvršila sve pripreme 8. brigada je 18. novembra otpočela sa prebacivanjem svojih bataljona na apatinski mostobran. Prvo se prebacio 4. bataljon, a zatim, 1. i 2. Već 20. novembra 1. i 4. bataljon napadaju neprijatelja koji je držao nasip zapadno od Dunava. Ove napade 8. brigada je izvodila zajedno sa jedinicama Crvene armije, ali je ona prva uspela da probije front i protera neprijatelja sa ovog nasipa. Jedinice su nastavile s napadima i 22. novembra su ovladale celim nasipom, a 24. novembra izbile na 300 metara pred Kneževe Vinograde, gde je uspostavljen kontakt sa 7. brigadom. Sedma brigada se pripremala za odlučni napad na Zmajevac i taj napad je usledio 22. novembra u 20.00 časova, a izvršili su ga 1. bataljon 7. brigade i jedan puk Crvene armije. Produžavajući sa nastupanjem 7. brigada je 23. novembra oko 18.00 časova izvršila napad na selo Suza i zauzela ga. Dvadeset petog novembra brigada zauzima Kneževe Vinograde, ali je neprijatelj protivnapadom primorava na povlačenje. Oko 10.00 časova 26. novembra brigada ponovo napada na Kneževe Vinograde i zauzima ih, ali je neprijatelj ponovo potiskuje. Konačno, Kneževi Vinogradi zauzeti u 4.00 časa 27. novembra.

 

            Istog dana 8. brigada zauzima selo Lug, a ovog dana u Zmajevac stiže i 12. brigada. Nakon osvajanja usputnih sela 8. brigada 28. novembra nastavlja gonjenje neprijtelja prema Dardi i u sumrak ulazi u ovo mesto.

 

 

 

 

Obnovljeni Muzej batinske bitke u Bezdanu, otvoren povodom 73. godišnjice (Foto: Tanjug)

 

            Jedinice Crvene armije nakon savladavanja otpora neprijateljskih snaga u Baranji orijentišu se prema Pečuju koga i zauzimaju 29. novembra. U međuvremenu sovjetska 4. gardijska armija noću 25. novembra sa jednom divizijom forsira Dunav južno od Mohača i 26. novembra zauzima ovaj grad i spaja se sa snagama 57. armije.

 

            Tako je 29. novembra završena batinska operacija, koja je počela forsiranjem Dunava kod Batine i Apatina, a završila se uništavanjem neprijateljskih anaga u međurečju Dunava i Drave, izbijanjem na reku Dravu i konačnim oslobođenjem Baranje.

 

            Batina je bila prekretnica u načinu ratovanja, odnosno prelazak na frontalno ratovanje i to ono sa prelaskom velike reke, što predstavlja najteži vid takvog ratovanja[1].

[1]              Teškoće prilikom desanta najbolje je izrazio jedan od učesnika na proslavi u Batini 4. jula 1974. godine,                 kada je ugledao brodove Rečne ratne flotile: “Deco moja, divne brodove imate danas, a ja sam Dunav na   ovom mestu prešao na vratima od štale".

 

 

 

Boško Antić, kontraadmiral u penziji