Šesti Staljinov udar: Kako je Crvena armija uništila 14.SS dobrovoljačku diviziju „Galičina"

Navršavaju se 74.godine od početka velike Lavovsko-Sandomješke strategijske napadne operacije Crvene armije, poznatije kao "Šesti Staljinov udar", u kome je do nogu potučena 14.SS dobrovoljačka grenadirska divizija "Galičina". U strahovitom naletu, jedinice Crvene armije su oslobodile Lavov i velike delove Južne Poljske, zadavši smrti udarac nacistima iz Zapadne Ukrajine.

Sredinom 1944.godine strategijska situacija na celom Istočnom frontu je bila veoma povoljna po jedinice Crvene armije. Zahvaljujući nizu krupnih oslobodilačih operacija, koje se u vojno-istorijskoj literaturi klasifikuju kao „Staljinovi udari“, stvorili su se uslovi za definitivno oslobođenje zapadnih delova SSSR-a ali i cele Istočne i Jugoistočne Evrope od nemačkog okupatora i njihovih satelita, sve do njegovog konačnog sloma.

Crvena armija se jednostavno više nije mogla zaustaviti.Nije pomoglo ni to što je praktično ceo Wermacht i Waffen-SS zajedno sa legionarskim i kvislinškim formacijama sudelovao u borbenim operacijama na Istočnom frontu, niti to što je nacistički ministar propagande dr Jozef Gebels proglasio „Totaler Krieg“ (srb.Totalni rat) protiv razgoropađenog neprijatelja koji sa Istoka nadirao ka Berlinu. Ukratko, nije postojalo ništa što bi moglo da parira, u istoriji, nezabeležom obimu i intenzitetu borbenih operacija koji je na frontu širine nekoliko hiljada kilometara nametnula Crvena armija. Nacistička Nemačka je na sve načine tražila modus koji bi mogao da se suprotstavi SSSR-u koji se već tri godine nalazio u opšte-narodnom ratu, u kome se radi opstanka na oružje diglo praktično svo borbeno sposobno stanovništvo i angažovani celokupni materijalni resursi. 

Šesti po redu „Staljinov udar“ je bila Lavovsko-Sandomješka strategijska napadna operacija Crvene armije koja je za cilj imala definitivan obračun sa nacističkim formacijama koje su se nalazile na prostoru Zapadne Ukrajine i Jugo-istočne Poljske. Operacija je izvođena u periodu od 13.jula-29.avgusta 1944.godine.

Pred sam početak operacije linija fronta se protezala nešto zapadnije od gradova Kovelj, Ternopolj i Kolomija. Južni rejoni Poljske (pre svega Šleski region) imao je veliki ekonomski i strategijski značaj za nacističku Nemačku, tako da je u glavama nemačkih generala Zapadna Ukrajina bila veoma važan prostor koji je trebalo braniti po svaku cenu, u cilju sprečavanja prodora jedinica Crvene armije u Poljsku. U tom cilju, svim jedinicama koje su posele prostor Zapadne Ukrajine izdato je hitno naređenje da temeljno utvrde svoje pozicije i izgrade odbrambeni bedem koji će se sastojati od tri uzastopna utvrđena pojasa-linije.

Angažovane snage SSSR

Sovjetska komanda je na ovom prostoru uspela da obrazuje krupnu napadnu grupu sastavljenu iz više frontova (1. i 4.-Ukrajinski front). Komanda 1-Ukrajinskog fronta je donela odluku da ofanzivu započne na dva strategijska napadna pravca (Lavovski i Rava-Ruski) čiji bi uspeh doveo do rasecanja odbrambenog rasporeda grupe armija „Severna Ukrajina“, njihovog okruženja i uništenja u rejonu grada Brodi. Lavovsko-Sandomješka operacija je trebala da počne kada i velika Beloruska strategijska napadna operacija poznatija kao „Peti Staljinov udar“.

1-Ukrajinski front se sastojao od približno 80 pešadijskih i konjičkih divizija, 10 tenkovskih i mehanizovanih korpusa i četiri samostalne tenkovske brigade. Njegova ukupna jačina je iznosila oko 1,2 miliona ljudi, 13,900 artiljerijskih cevi i minobacača, 2,200 tenkova i samohodnih oruđa. Vazduhoplovnu podršku ovim snagama davala je 2.vazduhoplovna armija sa nešto više od 2,800 aviona. Pored 1-Ukrajinskog front u operaciji su učestvovali i delovi 4-Ukrajinskog fronta, kao i poljske partizanske jedinice iz sastava „Armije Krajova“.

Nemačke snage

Grupa armija „Severna Ukrajina“ (obrazovana od dve nemačke i jedne mađarske armije) sa ukupno 42 divizije , od čega je šest bilo oklopno-mehanizovanih i motorizovanih. Ukupna jačina ovih snaga je procenjena na 900,000 ljudi sa oko 6,300 artiljerijskih oruđa i minobacača, kao i 900 tenkova i jurišnih topova. Tokom operacije ove snage su ojačane sa delovima 17.A i 24.tenkovskog korpusa, uključujući tu još dodatnih 11 pešadijskih divizija, dve tenkovske, 14.SS grenadirsku diviziju „Galičina“ sa različitim dobrovoljačkim milicijama, i nekoliko samostalnih sastava koji su pristigli direktno iz Nemačke.

TOK OPERACIJE

Ispred napadnih jedinica 1-Ukrajinskog fronta, nalazila su su tri odbrambena pojasa koje su posele snage grupe armije „Severna Ukrajina“. Prvi odbrambeni pojas se nalazio na razdaljini 4-6km iza prve linije fronta, drugi na 10-15km, a treći se oslanjao na korita reka Zapadni Bug i Gnilnaja Lipa. Ukupna dubina ovog odbrambenog fronta je iznosila 40-50 kilometara. Nemačka komanda je planirala da u slučaju velike sovjetske ofanzive glavninu svojih snaga koncentriše na drugom odbrambenom pojasu i tu pruži odsudan otpor. Naime, usled superiornosti sovjetske artiljerije koja se sastojala iz velikog broja teških haubica i zastrašujućih višecevnih lansera raketa „Kaćuša“ sa svojom poslednjom modifikacijom BM-13N i 300-milimetarskim BM-31-12 „Andrjušom“, nemačka komanda je nameravala da žrtvuje svoj prvi utvrđeni pojas radi očuvanja svojih jedinica od potpunog uništenja.

Jedan od najvećih aduta Crvene armije je bila njena artiljerija. Trebalo je doživeti i preživeti pakao gardijskih artiljerijsko-raketnih jedinica koji su se nalazile u okviru divizijskih, korpusnih i armijskih artiljerijskih sastava. Ove jedinice su imale takvu vatrenu moć da su mogle u prah i pepeo da pretvore i najutvrđenije pozicije neprijatelja, stvarajući efekat koji je analogan taktičkom nuklearnom udaru.

Planove o napuštanju prvog odbrambenog pojasa primetile su brojne specijalne izviđačke grupe Crvene armije koje su operisale u bližoj taktičkoj dubini neprijatelja. Na osnovu njihovih izveštaja, kmd. 1-Ukrajinskog fronta Maršal Ivan Konjev odlučio je da bez ikakve artiljerijsko-raketne podrške započne svoj napad, i na juriš zauzme prvu odbrambenu liniju neprijatelja, a da se druga odbrambena linija napadne uz masivnu podršku artiljerije i avijacije.

Jedinice 1-Ukrajinskog fronta su otpočele svoje nastupanje 13.jula 1944.godine u ranim jutarnjim časovima, na oba strategijska napadna pravca u smeru Rava-Ruski i Lavov. Delovi 3.gA i 13.A su brzo probili prvu liniju neprijateljskog fronta i do 15.jula obrazovali klin dubine 20km. Kroz ovu brešu su 16.jula uvedene oklopno-mehanizovane jedinice iz sastava 1.gTA i samostalne mešovite mehanizovane borbene grupe, koje su brzo savlade svaki oblik otpora koje se nalazio u vakumu između prvog i drugog odbrambenog pojasa, proširujući svoj klin koji je krajem dana dostigao dubinu od 30km. Izbijanjem prvih sovjetskih tenkova na liniju vatre drugog odbrambenog pojasa, aktivirala se odbrana grupe armije „Severna Ukrajina“ koja su po ovim snagama pokušala da izvede bezuspešan protivnapad, ubacujući u vatru jedinice 16. i 17. tenkovske divizije.

Okruženje 13.aK i 14.SS divizije "Galičina" od strane oklopnih jedinica 1-Ukrajinskog fronta Crvene Armije

Vojna enciklopedija Velikog otadžbinskog rata 1941-1945

Na pravcu ka Lavovu, situacija se u uvodnim danima operacije nešto povoljnije odvijala po nemačke snage. Koristeći nedostatak sovjetske artiljerijsko-raketne pripreme, nemačke jedinice su uspele da obrazuju jednu udarnu tenkovsku grupu u koju su ušli delovi dve oklopne divizije, sa kojom su izveli snažan protivudar po snagama 38. i 60.A. Ova tenkovska grupa je uspela da zajedno sa 14.SS div.“Galičina“ potisne sovjetske isturene delove nekoliko kilometara u pravcu polaznih položaja. Uvidevši da je jedinicama iz prednjeg ešelona neophodna dodatna pomoć, sovjetska komanda donosi odluku da na ovaj pravac odmah usmeri svoje artiljerijske i vazduhoplovne borbene kapacitete, a da iz rezerve aktivira 3.gardijsku tenkovsku, a potom i 4.tenkovsku armiju.

Tenkovske armije su uvedene na veoma uskom pojasu fronta koji je bio prohodan (prostor širine 4-6km i dubine do 18km), gde su u sadejstvu sa jedinicama 60.A nastupale ka naseljenom mestu Koltov, koji se nalazio severo-zapadno od Ternopolja. Komandant 3.gardijske tenkovske armije general Ribalko je uspeo da 16.jula kroz taj uski koridor uvede sve svoje snage, a da to isto sutradan uradi i kmd. 4.tenkovske armije general Leljošenko.

Upotreba dve najkrupnije operativno-strategijske formacije ranga armije, na ovako uskom odseku fronta, uz istvoremeno slamanje protivnapada nemačke udarne oklopne grupe, predstavlja jedinstven slučaj koji se nije desio za sve vreme Velikog Otadžbinskog rata.

Ovakav razvoj događaja je rezultovao totalnim kolapsom nemačkih snaga koje su branile ovaj prostor, što je dovelo do toga da Crvena armija do 18.jula na frontu širine 200km, ostvari prodor 50-80km u dubinu neprijateljskog fronta. Prednji delovi Crvene armije su uspeli da forsiraju i r. Zapadni Bug gde su na taj način zatvorili obruč oko nemačke grupacije u kojoj je bilo šest divizija, uključujući i gore pomenutu 14.SS dobrovoljačku grenadirsku diviziju „Galičina“.

Tako je za svega nekoliko dana bitke Crvena armija uspela da oslobodi 14,000 km² teritorije, i okruži oko 65,000 neprijateljskih vojnika jugo-zapadno od grada Brodi. Sovjetska komanda nije htela da gubi mnogo vremena sa okruženom neprijateljskom grupom, već je sa svojim glavnim snagama nastavila prodor ka Lavovu i Ravi-Ruskoj. To u velikoj meri govori koliko je Crvena armija te 1944.godine bila moćna, kada je mogla da sa svojim pomoćnim snagama drži „u kotlu“ desetine hiljada nemačkih vojnika i njihovih domaćih pomagača.

14.SS divizija „Galičina“ je narednih dana pokušala da se izvuče iz veoma teške operativne situacije u kojoj se našla, zajedno sa preostalim snagama nemačkog 13.armijskog korpusa. Naime, ova divizija se po prvi put našla u borbenom dodiru sa jedinicama Crvene armije koje su posle nekoliko godina rata bile izuzetno iskusne i odlično vođene. Pre početka Bitke kod grada Brodi, ona je uglavnom angažovana u protiv-partizanskim operacijama na prostoru Poljske, gde je izvodila prostorno ograničena borbena dejstva protiv neprijatelja koji nije imao stalni front. U tim operacijama divizija je počinila i brojne zločine nad mesnim stanovništvom.

Posle presecanja svakog oblika veze sa komandom grupe armija „Severna Ukrajina“ među nemačkim oficirskim kadrom u diviziji je nastala panika. Došlo je i do brojnih nesporazuma, pa čak i sukoba sa većinskim sastavom koji je bio lokalnog porekla, gde je čak dolazilo i do separacije po nacionalnoj osnovi unutar dobrovoljačkih pukova. Sve je ovo uslovilo da divizija sa nekoliko međusobno nepovezanih grupa, bez jasnog vojnog plana i vođstva, krene u operaciju proboja iz sovjetskog obruča. Na borbeni moral ljudstva razarajuće su delovali sovjetski višecevni lanseri raketa BM-13N „Kaćuša“. Prema različitim svedočenjima, svaki ispaljeni plotun po pozicijama koje su držale jedinice 14.SS dobrovoljačke divizije „Galičina“ dovodio je do paničnog napuštanja borbenih položaja od strane njenih vojnika, kao da su u pitanju neke trećerazredne posadne jedinice nemačke vojske, a ne pripadnici Waffen-SS-a.

Negde u to vreme (tačnije 20.jula 1944.godine) pokušan je i atentat na Hitlera koji se nalazio u svojoj Vučjoj jami blizu Raztenburga u Istočnoj Pruskoj. Sve ovo je dodatno uticalo na borbeni moral Nemaca koji su se listom predavali ispred sovjetskih jedinica, bacajući svoje oružje u blato i vičući „Rat je gotov! Firer je mrtav!“.

Preostale grupe nemačke vojske u kojoj je bilo oko 10,000 hiljada Ukrajinaca iz 14.SS divizije „Galičina“ su se kroz pošumljeni pojas jugozapadno od grada Brodi, isključivo u gluvo doba noći, pokušavali probiti iz okruženja. Na tom putu oni su trpeli stalne udare od strane sovjetske avijacije i artiljerije, a ogroman broj ih je izginuo u uzastopnim zasedama koje su vešto postavljale sovjetske snage.

Konkretno, što se tiče 14.SS grenadirske divizije „Galičina“ njeno brojno stanje je za svega četiri dana borbe spalo na svega 30% u odnosu na 18.jul. 1944.godine. Prema nemačkim izvorima pojedine jedinice nemačkog 13.armijskog korpusa i 14.SS divizije „Galičina“ su 22.jula.1944.godine na nekoliko mesta uspele da izađu iz obruča i stignu do „slobodne“ teritorije.

Njihovo stanje je bilo očajno. To više nisu bile jedinice, nego grupice izbezumljenih vojnika od kojih svaka pojedinačno nije imala više od 50 ljudi. Kompletna tehnika je ostala u obruču, ili je uništena prilikom proboja. Ukupni gubici SS-divizije „Galičina“ su bili oko 8,000 poginulih vojnika i oficira. Svega njih 2,500-3,000 je uspelo da izbegne okruženje, i da se kasnije priključi lokalnim odredima UPA (Ukrajinska ustanička armija) i 18.SS dobrovoljačkoj diviziji „Horst Vesel“ koje je obrazovana 25.januara 1944.godine na teritoriji NDH, i koja se uglavnom borila na teritoriji Mađarske, Slovačke i Austrije.

Prema sovjetskim izvorima koji nisu uzimali u obzir pojedinačne gubitke 14.SS divizije „Galičina“, već su se orijentisali na ukupne gubitke 13.armijskog korpusa koji je bio okružen kod grada Brodi, govori se o 30,000 poginulih nemačkih vojnika i njihovih pomagača. Takođe, zarobljeno je i oko 17,000 vojnika.

Slobodan Đukić, Russia beyond