Ostvaren san

25.11.2018. god.

Pre sto godina održana je Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Sremu. Na njoj je doneta odluka o ujedinjenju ovih krajeva sa Srbijom

Prošlo je tačno sto godina otkako je 25. novembra 1918. u Novom Sadu održana Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji. Na ovom skupu, poznatom i pod nazivom Novosadska skupština, glasovima 757 poslanika doneta je sledeća odluka: „Molimo vladu bratske Srbije da na kongresu mira zastupa naše interese.

Priključujemo se Kraljevini Srbiji, koja svojim dosadašnjim radom i razvitkom ujemčava slobodu, ravnopravnost, napredak u svakom pravcu ne samo nama nego i svima slovenskim, pa i neslovenskim narodima koji sa nama zajedno žive. Ovaj naš zahtev hoće da ujedno pomogne težnje svih Jugoslovena, jer je naša iskrena želja da srpska vlada udružena sa Narodnim većem u Zagrebu učini sve da dođe do stvaranja jedinstvene države Srba, Hrvata i Slovenaca pod vođstvom kralja Petra i njegove dinastije.”

Ovom, slobodno se može reći, istorijskom odlukom Banat, Bačka i Baranja pre jednog veka ujedinili su se sa Kraljevinom Srbijom. Dan ranije, 24. novembra u Rumi je, u kući uglednog političara Žarka Miladinovića, održan zbor izaslanika Narodnog veća Srema, kojem je prisustvovalo oko 700 učesnika.

Na njemu je usvojena sledeća odluka: „Današnji zbor izaslanika Narodnih veća iz Srema traži da se ostvari jedinstvena i demokratski uređena država Srba, Hrvata i Slovenaca pod dinastijom Karađorđević i očekuje od Narodnog veća u Zagrebu da se što pre ostvari jedna zajednička vlada sa sedištem u Beogradu.”

Za slučaj plemenskog ili političkog cepanja izjavljuju zastupnici narodnih veća iz Srema, kao izaslanici naroda, da se odlučuju za neposredno prisajedinjenje Srema Kraljevini Srbiji.” Odlučeno je i da se uputi delegacija na skupštinu u Novi Sad, koja će njene učesnike upoznati sa ovim odlukama.

Odluke Novosadske skupštine, kao i članova Narodnog veća iz Srema, pokazivale su iskrenu težnju srpskog naroda sa ovih prostora. Ali, put za ostvarenje te težnje nije bio tako jednostavan i zavisio je od ratnih uspeha srpske vojske, ali i interesa velikih sila.

Položaj srpskog naroda u Banatu, Bačkoj, Baranji i Sremu, kao i ostalim delovima Austrougarske, sve do septembra 1918. bio je nepovoljan, a njihova budućnost krajnje neizvesna. Okolnosti su se, međutim, promenile kada je probijen Solunski front, a srpska vojska krenula u juriš za oslobođenje zemlje. Već 1. novembra ona je ušla u Beograd i izbila na Savu i Dunav. Bilo je jasno da je kraj rata blizu i da će Austrougarska doživeti poraz koji će zapečatiti njenu sudbinu. Već 3. novembra Austrougarska je potpisala kapitulaciju, a širom carevine nastupili su protesti i komešanja koji će ubrzo dovesti do njenog raspada.

Svi ti procesi nisu mimoišli ni naš narod na prostoru današnje Vojvodine. Srbi prečani osetili su da je nastupio trenutak da njihova vekovna težnja za ujedinjenjem ovih krajeva sa Srbijom najzad bude i realizovana. U svim delovima Banata, Bačke, Srema i Baranje, ali i drugih krajeva u kojima je živeo naš narod osnivani su narodni odbori koji su preuzimali vlast i počeli isticati svoje političke ciljeve. Prvi takav odbor osnovan je 31. oktobra u Velikom Bečkereku (Zrenjaninu) i na njegovom čelu se nalazio Slavko Župunski. Najvažniji, novosadski odbor osnovan je 3. novembra. Njega je predvodio Jakov Jaša Tomić, svakako naš najznačajniji prečanski političar toga vremena, glavni urednik lista „Zastava” i vođa Radikalne stranke. Ovaj Vrščanin, koji je većinu života proveo u Novom Sadu, a gotovo ceo Prvi svetski rat u zarobljeništvu, imaće i najvažniju ulogu u događajima koji će dovesti do ujedinjenja Banata, Bačke i Baranje sa Srbijom.

Dodatnu sigurnost u borbi za svoje ciljeve pružala im je srpska vojska koja je odmah po kapitulaciji Austrougarske prešla Dunav i Savu i prešla na teritoriju današnje Vojvodine. Još pre kapitulacije Nikola Pašić je vojvodi Živojinu Mišiću uputio depešu u kojoj se kaže: „Primirje sa Austrougarskom biće uskoro potpisano. Hitajte najbrže ići u Bosnu, Banat, Srem i ostale krajeve u kojima živi naš narod...” To je i ostvareno. Srpska vojska je u Novi Sad ušla već 9. novembra, gde joj je priređen svečani doček, a do polovine novembra izbila je na liniju Besterece–Moriš–Subotica–Pečuj–Drava, koja je označena kao demarkaciona zona do okončanja pregovora i formiranja novih međudržavnih granica. Valja, međutim, reći da je Novi Sad oslobođen još u noći 27. oktobra, i to zaslugom potporučnika Boška Pavlovića, koji je, po povratku vozom iz zarobljeništva, s grupom vojnika zauzeo ključna mesta u gradu i time, praktično omogućio formiranje nove vlasti.

Ali, tada se još nije znalo na koji način će ideja o ujedinjenju sa Srbijom biti realizovana. U vezi s tim pojavila su se dva predloga. Prvi je bio da se ujedinjenje sprovede preko Narodnog veća Slovenaca, Hrvata i Srba u Zagrebu, odnosno da ovi krajevi prvo uđu u sastav Države Srba, Hrvata i Slovenaca (proglašene 27. oktobra 1918), pa da se onda ujedine s Kraljevinom Srbijom. Drugi predlog, iza koga je stajala većina naroda i najveći broj vojvođanskih političara bio je da se Banat, Baranja i Bačka prvo ujedine sa Kraljevinom Srbijom, pa da onda tako ujedinjeni krenu u dalje integracije. Konačna odluka da se prihvati ovaj drugi predlog doneta je 17. novembra na prilično burnom skupu narodnih veća održanom u Matici srpskoj, u Novom Sadu. Tom prilikom Jaša Tomić izgovorio je čuvene reči: „Da mi prvo obučemo srpsku košulju, pa tek onda jugoslovenski kaput.”

Tada je odlučeno i da 25. novembra bude održana Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, na kojoj će ova odluka biti i ozvaničena. Izbori za ovu skupštinu održani su tako što je na svakih hiljadu stanovnika biran po jedan poslanik narodnog odbora. Izbori su vršeni javnom aklamacijom, a pravo glasa imali su muškarci i žene stariji od 20 godina, što je bilo napredno za to vreme. Zato je među poslanicima bilo i sedam žena. Inače, poslanici za ovu skupštinu su uglavnom birani iz redova srpskog i ostalih slovenskih naroda, što je objašnjavano činjenicom da ostali narodi već imaju svoje odbore koji zastupaju njihove interese. Na taj način, iz svih delova Banata, Bačke i Baranje, izabrano je 757 delegata koji su prisustvovali Novosadskoj skupštini. Od toga broja, 578 su bili Srbi, 84 Bunjevci, 62 Slovaci, 21 Rusin, šestorica Nemci, petorica Hrvati i Šokci i jedan Mađar.

Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji održana je u ponedeljak, 25. novembra 1918. Skupština je održana u sali Grand hotela „Majer” – današnjoj zgradi Vojvođanske banke na Trgu slobode, u centru Novog Sada. Skupštinu je otvorio unijatski prota Jovan Hranilović, kao najstariji poslanik, a predsedavao joj je Ignjat Pavlas. Na početku skupštine Jaša Tomić održao je govor koji je počeo rečima: „Kosovski mučenici, srećno vam oslobođenje. Mi nismo sami. Zar može biti, a da vi to ne vidite da se u ovoj dvorani nalazi i srpska petstogodišnja istorija, do sada tužna, a sada ozarena i nasmejana. Može li biti da vi u zraku ove dvorane ne vidite naše velike mrtve – duh njihov. Može li biti da ne vidite kako na prozore udaraju pahuljice belog snega, a u tim pahuljicama je duh onih koji se još nisu ni rodili i koji će tek doći, duh budućnosti naše. Jesmo li dobro uradili? Ako pitamo srce, kazaće nam – učinili ste po meni, ako pitamo pamet – i ona će nam to isto kazati.”

Na sličan način, o potrebi ujedinjenja sa Srbijom i stvaranju jedinstvene južnoslovenske države govorio je i katolički sveštenik Blaško Rajić, Bunjevac iz Subotice. Potom je glasovima svih poslanika potvrđena odluka o ujedinjenju sa Kraljevinom Srbijom, kao i odluka da ona ubuduće zastupa interesa stanovnika Banata, Baranje i Srema.

Važno je reći da je na Novosadskoj skupštini istaknuta i obaveza da se svim neslovenskim narodima, koji su na prostoru današnje Vojvodine tada činili oko polovine stanovnika, garantuju sva prava: „Nesrpskim i neslovenskim narodima koji ostaju u našim granicama obezbeđuje se svako pravo koje žele da, kao manjina sačuvaju i razvijaju svoje narodno biće.” Zaštita istih prava zatražena je i za Srbe i ostale Slovene koji će se naći izvan granica novouspostavljene države.

Na skupštini su izabrani i novi organi vlasti – Narodna uprava za Banat, Bačku i Baranju (pokrajinska vlada), čiji je predsednik bio Jovan Lalošević, kao i Veliki narodni savet. Sa odlukama Novosadske skupštine upoznata je srpska vlada, koja je od tada zastupala njene interese, ali i Narodno veće u Zagrebu, a posredno i druge države. Svoju poslednju sednicu Narodna uprava za Banat, Bačku i Baranju održala je 11. marta 1919, kada su izabrani poslanici iz ovih krajeva za privremenu skupštinu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Valja istaći da deo stanovnika ovih prostora, posebno iz redova mađarskog i nemačkog naroda, nije podržao ove odluke, ali ih je vremenom prihvatio kao posledicu ishoda Prvog svetskog rata i raspada Austrougarske carevine. Tako je Vojvodina, odlukom njenog naroda, ušla i do danas ostala u sastavu svoje matice, Srbije.

Jovan Gajić, Politika

Izvor
Anastas Bocarić: Velika narodna skupština u Novom Sadu 25. novembra 1918. godine, ulje na platnu, 1927. godine / Politika/ vostok.rs

Komentara (0) Ostavite Vaš komentar Objavite novost

PREDHODNA NOVOST

SLEDEĆA NOVOST

NOVOSTI IZ RUBRIKE

Kurski pravac: oslobađanje Darjina

Stanje do 20:00, 24.11.2024.

Nema govora o mobilizaciji – Kremlj

Stotine Rusa svakodnevno potpisuju vojne ugovore, čime je novi poziv za mobilizaciju nepotreban, izjavio je portparol Dmitrij Peskov.

Hronika specijalne vojne operacije za 22.1..2024.

Ruski vojnici izveli su udar na parking za avione na aerodromu u rejonu Aviatorskog, uništivši jedan od stacioniranih letelica. Na Kupjansko-Svatovskom pravcu ruske snage su podigle za