VAŽNI DOGAĐAJI U ISTORIJI SVETA

Oko 90.000. p. n. e. U Africi su se razvili prvi pravi ljudi. Odatle su se širili ostatkom sveta. Druge vrste ljudi postepeno su izumrle.

Oko 11.000. p. n. e. Završetak poslednjeg ledenog doba. Lovci na severnog medveda i mamuta slede led koji se povlači. Oni izrađuju alat i nakit od slonove kosti.

Oko 11.000-10.000. p. n. e. Počinje se s gajenjem pšenice u severnoj Mesopotamiji, oblasti između reka Tigra i Eufrata u zapadnoj Aziji. Dostupnost vode i razvoj sistema navodnjavanja doveli su do nestanka zajednica lovaca-sakupljača i do nastanka zemljoradničkih naselja u kojima su gajene i domaće životinje. Među prvim pripitomljenim životinjama bili su psi.

Oko 7400-6700. p. n. e. U Meksiku nastaju prva zemljoradnička naselja u kojima se gaji povrće, najviše bundeve i tikvice.

Oko 7000-5000. p. n. e. U Kini nastaju mala zemljoradnička naselja. Ljudi gaje pirinač i prave jednostavnu grnčariju i korpe.

Oko 6000. p. n. e. Primitivna zemljoradnička naselja u kojima se gaji pšenica nastaju u Megari, zapadno od reke Ind. Ovo područje kasnije je postalo deo Harapana ili civilizacije iz doline Inda.

Aboridžinski narod iz severne Australije pravi pećinske slike riba, krokodila i drugih životinja.

Oko 3500. p. n. e. Sumeri - nomadi iz istočnih brdskih predela doseljavaju se u ravnice Mesopotamije. Oni osnivaju više gradova-država (među ostalima Uruk, Ur, Susa i, docnije, Vavilon), kojima vladaju kraljevi kao zastupnici božanstava (teokratija). Sumeri grade terasaste hramove u čast gradskih božanstava. Zemlja se natapa sistemom kanala. Umetnička obrada bakra, cinka i zlata. Razvija se slikovno pismo od kojeg nastaje klinasto pismo. Činovnici i pisari nadziru davanja koja su nametnuta seljacima. Pri tom se služe sistemom brojeva čija je jedinica 60 (seksagezimalni sistem). Za deobu vremena, naučnici sastavljaju mesečev kalendar od 354 dana.

Oko 3100. p. n. e. Kralj Menes ujedinjuje Gornji i Donji Egipat; nastaje prva dinastija faraona. Faraon je obožavan kao božji sin koji, po narodnom verovanju, odlučuje o plavljenju Nila.

U Britaniji počinje faza prve izgradnje Stounhendža.

Oko 2600. p. n. e. Faraoni grade piramide za svoje grobnice. Piramide su visoke 90-140 m. Unutrašnjost im je načinjena od školjkastog krečnjaka, a spoljni deo sastavljen je od belih krečnjačkih blokova. Gradnja piramida iziskuje značajna fizička i matematička znanja. Ulaz se uvek nalazi na severnoj strani. Građevine su ukrašene statuama i slikama bogova, koji su prikazani isključivo sa prednje strane ili u profilu. Leševi se mumificiraju jer, po egipatskom verovanju, mrtvi mogu u carstvu bogova i dalje živeti jedino dok telo ostane neoštećeno.

Oko 2300. p. n. e. Istočnosemitski kralj Sargon I osvaja sumerske gradove-države i prodire sve do Crnog mora. Akad postaje glavni grad njegovog carstva, kojim on centralizovano upravlja uz pomoć činovnika, a raspolaže i stalnom vojskom. Oko 2150. godine p. n. e. to carstvo osvajaju iranski narodi.

Oko 2200. p. n. e. Egipat je oslabio usled slabih prinosa i pobuna, što je dovelo do propadanja Starog Kraljevstva. Usledio je period nemira, kada je Egipat bio podeljen na nekoliko malih kraljevstava.

Oko 2000. p. n. e. Civilizacija Olmeka u Srednjoj Americi razvija se i cveta na obali zaliva u južnom Meksiku. Olmeci su podizali gradove i razvijali trgovinu i umetnost.

Oko 1700. p. n. e. Počinje razvoj minojske civilizacije na ostrvu Krit. Minojci su bili čuveni pomorci i trgovali su po čitavom Sredozemlju.

Oko 1600. p. n. e. Egipat se opet ujedinjuje pod vladarima Tebe, grada u Gornjem Egiptu. Država se postepeno širi i osvaja mnoge susedne zemlje.

Oko 1500. p. n. e. U Kini se razvija visoka kultura pod dinastijom Šang.

Indoevropska plemena dolaze u Indiju. Bramanska religija pretvara se u kastinsku.

Narodi vični plovidbi naseljavaju ostrva Mikronezije i Polinezije. Osnivaju sela u kojima gaje svinje, jam krompir i drugu hranu.

Oko 1300. p. n. e. Počinje opadanje minojske civilizacije u Grčkoj. Mikenjani su vodili rat protiv Troje, grada u današnjoj Turskoj, a živeli su u malim gradovima-državama.

Oko 1200. p. n. e. Prevlast u pomorstvu i trgovini preuzimaju Feničani (centar Tir).

Oko 1000. p. n. e. U Evropi i zapadnoj Aziji počinje masovna obrada gvožđa jer su ljudi usvojili tehnike grejanja, topljenja i kovanja.

814. p. n. e. Na trgovačko-politički značajnom, najužem delu Sredozemnog mora, nasuprot Siciliji, Feničani osnivaju Kartaginu (novi grad).

Oko 800. p. n. e. Grčka oživljava posle perioda opadanja, nazvanog Mračno doba.

776. p. n. e. U Olimpiji se prvi put održavaju svečane igre u formi sportskih natecanja svih Grka, u slavu boga Zevsa. Igre se održavaju svake četvrte godine i traju pet dana. Za to vreme vlada primirje u celoj Grčkoj. Slične igre održavaju se i u Delfima i na Kritu.

753. p. n. e. Osnivanje Rima (Romul). U sledećem periodu, Rim osvajaju etrurski kraljevi. Nastaje posebna latinska abeceda.

594. p. n. e. Svojim reformama, državnik Solon privodi kraju socijalne sukobe u Atini. Građani su prema imovini podeljeni na klase s različitim pravima i dužnostima (timokratija - vladavina prema imovini).

Put razvoju demokratskog državnog uređenja otvoren je sudelovanjem svih odraslih muškaraca u narodnoj skupštini.

586. p. n. e. Kralj Nabukodonosor II, koji je od Vavilona ponovo načinio snažnu državu, razara u Jerusalimu hram i vodi Jevreje u "vavilonsko ropstvo". Neznatan deo Jevreja vraća se 583. p. n. e. nazad u Palestinu.

Oko 550. p. n. e. Pitagora iz Samosa, grčki filozof i matematičar, uči da odnosi brojeva održavaju harmoniju sveta (istraživanja tonskih nizova na žičanim instrumentima).

Otkriva Pitagorinu teoremu i uči o okruglom obliku Zemlje. Pitagora osniva tajni savez čiji se članovi obavezuju na potpunu suzdržljivost. Verovanje u seobu duše.

510. p. n. e. Rimljani isteruju poslednjega etrurskog kralja Tarkvinija Oholog. Rim postaje aristokratska republika. Vlast u državi preuzima Senat, patricijsko veće staraca koje godišnje prima po dva nova konzula. U opasnim vremenima može se imenovati diktator na šest meseci; za vreme svoje vladavine, diktator može samostalno donositi odluke za dobro naroda.

508. p. n. e. Klisten reformiše sistem vladavine u Atini, udarajući temelje demokratiji.

Oko 500. p. n. e. Kineski mudrac Kung Fu Ce (Konfučije) reformiše običaje na kineskim mandarinskim dvorovima. Od ljudi očekuje da se vežbaju u krepostima, mudrosti, dobroti, vernosti, poštenju i iskrenosti, i da te vrline s predanošću slede u prirodi, u porodici i državi.

492-449. p. n. e. Grčka i Persija vode niz ratova, zajedno nazvani grčko-persijski ratovi. Ratovi su okončani kada su se grčki gradovi-države ujedinili da bi pobedili persijsku vojsku.

477. p. n. e. Pod vođstvom Atine osniva se atičko-delski pomorski savez kojem se priključuje oko 200 grčkih gradova-država. Novac za naoružanje flote i vođenje rata, članovi saveza uplaćuju u zajedničku blagajnu; blagajna je smeštena u Apolonovom hramu na otoku Delosu.

475. p. n. e. Smrt grčkog filozofa Heraklita; on je učio da se sve na svetu neprekidno kreće, i da su ljudi u neprekidnoj međusobnoj borbi.

Oko 460. p. n. e. Rođen je Demokrit, grčki filozof i prirodnjak iz Abdere. On objašnjava da se svet sastoji od sitnih delića, atoma. Nastanak ili nestajanje stvari zavisi od kretanja atoma (njihovog spajanja ili deobe).

446-431. p. n. e. Perikle, koji je godinama bio biran za vojskovođu, preuzima vođstvo nad državom u Atini. Ukida povlastice imućnih i određuje da svaki činovnik prima platu.

Pozorišne predstave besplatne su za sve građane. Perikle nameće i saveznicima demokratsko uređenje države; uvođenjem atičkog novčanog sistema, sistema mera i težine, nastaje jedinstveno privredno područje. Za prenošenje vesti koriste se signali pomoću baklji. Velike novčane sume daju se za ulepšavanje i izgradnju Atine. Grad postaje središte tadašnje kulture. Započinje "Periklovo" ili "zlatno doba" Atine.

Nastaju majstorska dela grčke arhitekture: na području grada izgrađuje se Akropolj (Partenon, Propileji, Erehteon, hram Nike), u Pesti i na Sunionu gradi se Posejdonov hram. Vajari Miron i Fidija stvaraju poznata umetnička dela (statue Zevsa, Atene, Apolona, bacača diska).

Sofokle i Euripid pišu drame prema starim kazivanjima o bogovima i junacima, to su: "Antigona", "Edip", "Medeja", "Ifigenija", "Elektra", "Orest" i druge. Herodot, nazvan "ocem pisane istorije", i Tukidid opisuju tok rata. U filozofiji vodeću ulogu preuzimaju sofisti. Oni dovode u sumnju ljudsku sposobnost spoznanja i uče svoje učenike da je ishod ono što je odlučujuće kod svake akcije. Budući da je veština govora i spremnost odgovora ono što najvećim delom određuje uspeh, područje proučavanja kojim se oni najviše bave jeste retorika. Protagora, jedan od najpoznatijih sofista, objašnjava da je čovek mera svih stvari (početak subjektivizma u filozofiji). Kad je Protagora optužen zbog bezbožništva, on je pobegao ali se utopio na putu za Siciliju. Njegovi spisi spaljuju se na trgu u Atini. Šire se kultovi: Asklepijev kult (u čast boga lečništva), kult Kibele (božice plodnosti) i kult Amona (boga svetlosti) po ugledu na Egipćane.

431-404. p. n. e. Peloponeskim ratom između Atine i Sparte završava se "zlatno doba" Atine. Uzroci toga bratoubilačkog rata jesu bogatstvo i ugled Atine, na čemu je Sparta zavidela Atini, ali i atička oholost i želja za vlašću.

338. p. n. e. Kralj Filip II Makedonski pobeđuje Grke kod Heroneje.

336. p. n. e. Smrt Filipa Makedonskog. Nasleđuje ga sin Aleksandar, koga je odgajao Aristotel.

333. p. n. e. Aleksandar pobeđuje perzijskog kralja Darija III kod Isa.

330. p. n. e. Jedan persijski satrap ubija cara Darija koji beži pred Aleksandrom. Aleksandar kažnjava ubicu, uzima u zaštitu carevu porodicu i proglašava se za naslednika perzijskih careva.

326. p. n. e. Aleksandrova vojska ulazi u Indiju. Trupe zahtevaju povratak; mukotrpno vraćanje preko južnoiranskih stepa. Uvođenje strogog perzijskog ceremonijala na makedonskom dvoru i namera da Makedonce, Grke i Perzijance pretvori u jedan narod, udaljili su vojskovođe od Aleksandra.

323. p. n. e. Aleksandrova smrt. Širenje grčkog jezika i kulture u zemljama istočnog Sredozemlja i Srednjeg istoka. Nastaje helenistička kultura.

287. p. n. e. Kraj unutrašnjih borbi u Rimu: odluke plebejske skupštine postaju zakon za ceo narod.

264-241. p. n. e. Prvi punski rat: Rimljani i Kartaginjani (pod vojskovođom Hamilkarom Barkom) bore se s promenljivim uspehom za prevlast nad zapadnim Sredozemljem, posebno nad Sicilijom. Rimski graditelji konstruišu ratne brodove s pokretnim mostovima. Uz pomoć nove ratne tehnike, Rimljani postižu prevlast na moru i prisiljavaju Kartaginu na mirovni ugovor po kome dobijaju Siciliju i veliku ratnu odštetu.

221. p. n. e. Princ kineske feudalne države Tsin podjarmljuje delove Kine. On stvara centralizovano carstvo kojim vlada apsolutistički. Ukinuta je moć aristokratije, uvedeno jedinstveno pismo i uspostavljena jedinstvena kultura. Kineski car naređuje izgradnju velikog zida kao zaštitu od upada Huna iz Mongolije.

218. p. n. e. Dve najmoćnije države u zapadnom Sredozemlju - Rim i Kartagina - počinju Drugi punski rat. Kartaginski vojskovođa Hanibal je u prvi mah porazio Rimljane, ali rat je završen porazom Kartagine u bici kod Zame 202. godine p. n. e.

149-146. p. n. e. Treći punski rat između Rima i Kartagine završen je rimskim osvajanjem i uništenjem Kartagine. Rimljani su postali gospodari zapadnog Sredozemlja.

Oko 140. p. n. e. Kina dostiže kulturni procvat pod carevima dinastije Han.

133. p. n. e. Socijalni nemiri u Rimu. Narodni tribun Tiberije Grah pokušava da pomogne seljaštvu osiromašenom ratovanjima. On zahteva novu podelu zemlje, koja se najvećim delom nalazi u rukama veleposednika senatora. Grah je ubijen tokom tih nemira.

123-121. p. n. e. Tiberijev brat Gaj ponovo nastoji da preduzme reformu, ali odustaje zbog otpora veleposednika.

73. p. n. e. Ustanak robova pod vođstvom Tračanina Spartaka. Njega konačno pobeđuju rimske vojskovođe Kras i Pompej (71. p. n. e.).

49. p. n. e. Uspešni rimski general Julije Cezar postavljen je za diktatora Rima i počeo da reformiše korumpiranu vlast. Njegovi neprijatelji su se udružili i ubili ga 44. p. n. e.

27. p. n. e. Oktavijan postaje rimski car, i dobija nadimak Avgust. Rimsko carstvo je obuhvatalo velike delove Evrope i Azije, severnu Afriku i sredozemna ostrva.

Prelazno doba Započinje "zlatno doba" rimske književnosti. Vergilije u svojim pesmama "Bukolike" veliča iskonsku snagu rimskih seljaka; u "Enejidi" opeva trojansko poreklo Rimljana i njihovu predodređenost da vladaju svetom. Horacije piše ode miru; Livije piše svoje istorijsko delo "Ab urbe condita". Salustije opisuje epizode iz građanskih ratova. Ovidije u "Metamorfozama" se bavi rimskom mitologijom.

33. n. e. Isus Hristos je raspet na brdu Golgota u Jerusalimu. Njegovo učenje kasnije je postalo osnova hrišćanske vere.

79. Erupcija Vezuva; razoreni su gradovi Pompeji i Herkulanum. Iskopavanja su otkrila bogatu kulturu toga doba.

Oko 100. Srednjoamerička civilizacija Olmeka počinje da propada.

Oko 110. Car Trajan osvaja Daciju, Partu i veće delove Nabatejskog carstva. Rimsko carstvo je na vrhuncu moći.

Šire se hrišćanstvo i kult boga Mitre. Hrišćani uskraćuju caru uobičajeno poštovanje kao bogu. Progoni hrišćana.

117-138. Rimski car Hadrijan preuzima vlast i reformiše sistem uprave u provincijama.

Oko 200. Narod Bantu, potomci neolitskog naroda Nok iz zapadne Afrike, seli se u centralnu i južnu Afriku.

Oko 264-641. Persijom vlada iranska dinastija Sasanida.

284-305. Car Dioklecijan, sin ilirskog oslobođenika iz provincije Dalmacije, daje Rimskom carstvu nov oblik vladavine po uzoru na orijentalne despotije (dominat). Da bi lakše vladao, uzima još tri savladara s kojima deli upravu nad državom. U Splitu je sačuvana njegova palata sagrađena u periodu 295-305. Sagrađena je u obliku pravougaonika po uzoru na rimski tabor.

313. Ediktom u Milanu, car Konstantin proglašava ravnopravnost hrišćanske vere sa ostalim veroispovestima.

375. Provala Huna u južnu Evropu. Oni prouzrokuju velike seobe naroda.

395. Deoba Rimskog carstva za vladavine cara Teodosija. Nastala su dva carstva: Zapadno i Istočno Rimsko Carstvo, čije su prestonice Rim i Konstantinopolj. Istočno Rimsko Carstvo dobilo je ime po grčkoj koloniji Vizantu.

410. Vizigoti predvođeni Alarikom napadaju Italiju, pljačkaju i pale Rim.

455. Vandali ponovo pustoše Rim.

476. Kraj Zapadnog Rimskog Carstva. Odoakar je zbacio s vlasti mladog rimskog cara Romula Avgustula i osnovao varvarsku kraljevinu u Italiji.

527-565. Car Justinijan. Ponovan uspon i procvat Istočnog Rimskog Carstva. Justinijan kodifikuje rimsko pravo u tzv. "Corpus jurus civilis", koji postaje osnova za razvoj evropskog prava. U njegovo doba izgrađena je u Konstantinopolju bazilika Sveta Sofija.

618. Početak vladavine dinastije Tang u Kini (do 907). Period razvoja i napretka u umetnosti i nauci. Kinesko carstvo pruža se od Koreje do Kaspijskog mora.

622. Muhamed beži sa svojim pristalicama u Medinu (hidžra) i širi svoje učenje (početak arapskog brojanja godina). Njegova vera povezuje helenističke, jevrejske i hrišćanske elemente. Propoveda pokornost jednom bogu Alahu (islam). Posle Muhamedove smrti, njegovi učenici zapisuju prorokove reči u svetu knjigu Kuran. Središte nove vere je Meka u kojoj se nalazi sveti crni kamen "ćaba". Islam se brzo širi po celoj Arabiji. Muhamedovi naslednici su kalife, verski i državni poglavari.

630-732. Muslimani osvajaju velika područja Prednje Azije i severne Afrike.

711. U bici kod mesta Kseres de la Frontera muslimani uništavaju državu Gota u Španiji.

732. Franački majordom Karlo Martel pobeđuje muslimane u bici kod Poatjea i zaustavlja njihov prodor u Evropu.

Oko 750. Početak vazalnog sistema kod Franaka: majordom daje vazalima vojnu beneficiju ili leno, s tim da mu oni uzvrate vernom službom i davanjem vojske u slučaju rata. Gospodar i vazal obavezuju se na obostranu vernost.

768. Karlo Veliki, sin Pipina Malog, ujedinjava sva germanska plemena i proširuje carstvo od Španije i severne Italije do reke Elbe. Vodi oštre ratove protiv Sasa pod vođstvom Vidukinda, protiv Avara i Slovena.

Na granična područja (marke) postavlja markgrofove s posebnim punomoćima. Karlo je najznačajniji evropski vladar toga vremena. Prestonica mu je u Ahenu.

800. Papa Lav III kruniše u Rimu Karla Velikog za cara Rimskog carstva; Karlo postaje službeni zaštitnik hrišćanstva. Vizantijski carevi priznaju ga tek posle dužeg oklevanja.

843. Karolinško carstvo podeljeno je ugovorom u Verdenu na tri dela: zapadni, istočni i Lotaringiju (uključujući Italiju). Ta deoba bila je baza za razvoj docnijih nacionalnih država - Francuske i Nemačke.

864. Kaluđeri Ćirilo i Metodije (rodom iz Soluna) šire hrišćanstvo među Zapadnim Slovenima, a crkvene obrede drže na slovenskom jeziku.

911. Normani se naseljavaju u severnoj Francuskoj (Normandija).

Oko 1000. Lif Erikson, sin norveškog kneza Erika Crvenog koji je naselio obale Grenlanda, iskrcava se na Labrador i otkriva Ameriku.

1054. Rimski papa i carigradski patrijarh uzajamno se anatemišu i isključuju iz crkve. Tako se borba za crkvenu prevlast završila crkvenim raskolom (šizma) između zapadne i istočne crkve, koje se otad zovu rimokatolička i istočnopravoslavna ili ortodoksna.

1066. Viljem Osvajač, vojvoda od Normandije, prelazi s vojskom kanal Lamanš, pobeđuje engleskog kralja Haralda u bici kod Hastingsa i kruniše se za kralja Engleske, u kojoj uspostavlja jaku centralističku vlast. Vojvoda od Normandije, koji postaje engleski kralj, ostao je i dalje vazal francuskog kralja.

1086. "Knjiga strašnog suda" - završen je popis zemljišta i stanovništva u Engleskoj.

Oko 1100. Feudalizam je ukorenjen u najvećem delu zapadne Evrope. Feudalna dobra prenose se sa oca na sina.

1096-1099. Prvi krstaški rat: hrišćani osvajaju Jerusalim. Njihov vođa, grof Gotfrid de Bujon, postaje "branitelj Svetog groba"; njegovi naslednici uzimaju naslov "kralja Jerusalima". Uspešni protivnapadi muslimana zahtevaju tokom sledećih dve stotine godina nove krstaške ratove. Za vreme krstaških ratova nastaju verski viteški redovi: jovanovci, templari, tevtonci. Mada krstaški ratovi ne donose ni jedan trajan vojni uspeh, oni za Evropu imaju dalekosežne posledice: jačaju osećaj zajednice evropskih naroda, produbljuju religioznost (pojava mistike) i dovode do procvata evropskog duhovnog života (preuzimanje arapskih cifara, posredstvom arapskih naučnika ponovo se otkriva sačuvana aristotelovska filozofija). Povećana robna razmena sa Istokom.

Oko 1200. Vrhunac viteškog "dvorskog" života. Dvorski ideal zahteva od viteza ne samo hrabrost i vešto rukovanje oružjem nego i obrazovanje i fino ponašanje. Ljubavno pesništvo donosi novo shvatanje žene i života. Pesnici toga doba: Valter fon der Foglvajde, Volfram fon Ešenbah, Hartman fon Aue, Gotfrid fon Štrazburg i drugi. Iz starijih junačkih pesama nastaje nova verzija nibelunškog epa.

1206-1227. Džingis-kan se proglašava za vrhovnog mongolskog vladara. On pokorava Srednju Aziju, osvaja Peking i sa svojim konjanicima prodire sve do Volge.

1215. Englesko plemstvo iznudilo je od kralja Džona "Veliku povelju sloboda" (Magna charta libertatum), koja ograničava kraljevu samovolju. Hapšenje, bacanje u tamnicu ili slanje u progonstvo dopušteni su samo na osnovu redovnog suđenja. Povećanje nameta zavisilo je od saglasnosti plemstva. Kralj ne sme gaziti odredbe povelje.

1252. Iskovan prvi florin od čistog zlata u Firenci.

1265. Predstavnici nižeg plemstva i građanstva u Engleskoj prvi put su pozvani u Kraljevski savet.

1265-1321. Dante Aligijeri. Pošto je 1301. proteran iz rodnog grada Firence zbog političkih razmirica, piše proslavljenu "Božanstvenu komediju". Umro je u progonstvu u Raveni.

1295. Na zahtev engleskog kralja Edvarda I sastaje se prvi Parlament. On razmatra pravo odobravanja poreza. Članovi Parlamenta raspravljaju u početku zajedno, a od XIV veka Parlament se deli; u Domu lordova (Gornji dom) sastaju se visoko plemstvo i crkveni dostojanstvenici, a u Skupštini (Donji dom) građanstvo i niže plemstvo.

1299. Turski sultan Osman osniva Osmanlijsko Carstvo u Maloj Aziji.

1337. Između Engleske i Francuske počinje tzv. "stogodišnji rat" za nekadašnje engleske posede na kontinentu.

1347-1352. U Evropi hara kuga ili "crna smrt", prenesena iz Azije, i kosi gotovo trećinu stanovništva.

1348. Osnivanje univerziteta u Pragu.

1368. Kraj mongolske vladavine u Kini.

1429. Lorenska seljanka Jovanka Orleanka donosi preokret u stogodišnjem ratu između Engleske i Francuske, u kome su dotad Englezi imali premoć. Pozivajući se na božje poslanstvo, uspeva joj da ohrabri klonulog francuskog vladara i da oslobodi Orlean. Karlo VII kruniše se za kralja u Remsu. Devicu Orleansku spaljuju Englezi na lomači kao vešticu.

Oko 1440. Johan Gutenberg načinio je u Majncu štamparsku mašinu sa pomoćnim metalnim slovima. Njegovi pomoćnici šire uskoro pronalazak po celoj Evropi.

1453. Kraj Istočnog Rimskog Carstva. Osmanski sultan Mehmed II osvaja Konstantinopolj nakon dugotrajne opsade.

1453. Stogodišnji rat između Engleske i Francuske završava se proterivanjem Engleza s kontinenta; ostaje im još jedino luka Kale.

1487. Početak velikih istraživačkih putovanja. Portugalac Bartolomeo Dijaz traži novi put za Indiju, jer su trgovački putevi preko istočnog Sredozemlja pod kontrolom Turaka. Dijaz stiže do južnog rta Afrike, koji po želji njegovog vladara dobija naziv Rt dobre nade.

1492. Đenovljanin Kristofor Kolumbo, u službi kastilijanske kraljice, plovi s tri karavele na Zapad da bi pronašao morski put za Indiju; 12. oktobra otkriva "Novi svet", ostrvo Guanahani, koje naziva San Salvador. Tri sledeća putovanja vode ga na obale Kube, do ušća Orinoka i u Srednju Ameriku. Kolumbo je domoroce nazvao "Indijancima" u uverenju da se iskrcao u Indiji.

1494. Ugovoro u Tordesilasu. Papa ustanovljava graničnu liniju kojom se teritorije novootkrivenih zemalja dele na špansko i portugalsko interesno područje. Španija dobija sve teritorije zapadno od linije (Amerika), a Portugalija istočno od linije (Afrika i Indija).

1498. Portugalac Vasko da Gama oplovljuje Rt dobre nade i uz pomoć arapskih vodiča stiže u Kalkutu.

1505. Franc fon Taksis uvodi prvu redovnu poštansku vezu između Beča i Brisela.

1513. Vasko Balboa kao prvi Evropljanin prelazi Panamsku prevlaku. On tako konstatuje da je Amerika samostalan kontinent.

1517. Martin Luter, avgustinski monah i teolog, 31. oktobra pribija na vrata crkve u Vitenbergu 95 teza protiv trgovine oproštajnicama od greha (indulgencijama). On osuđuje otkupljivanje greha novcem, uobičajenom praksom kojom se crkva služila da bi dobila novac za svoje gradnje i ostalo što joj je bilo potrebno. Luter smatra da je reforma crkve neizbežna. Luterove teze naišle su ubrzo u Nemačkoj na odobravanje i počele da se šire.

1519. Ferdinand Magelan, Portugalac u španskoj službi, započinje ekspediciju koja će oploviti svet. Magelana su ubili filipinski domoroci; njegova posada stiže 1522. u Španiju.

1519. Španac Ferdinand Kortez iskrcava se u Meksiku sa 600 ljudi, 16 konja i 14 topova. On pokorava Acteke i prisiljava ih na plaćanje velikog danka.

1520. Luter objavljuje svoja tri osnovna reformacijska spisa:

1. Hrišćanskom plemstvu nemačke nacije o poboljšanju položaja crkve;
2. O vavilonskom ropstvu crkve;
3. O slobodi jednog hrišćanina.

Luter smatra da hrišćanin dobija božje milosrđe ne delom, nego samom svojom verom. Osnova za verovanje jeste Biblija, "božja reč" upućena ljudima. On odbija autoritet pape i koncila. Pod pretnjom ekskomunikacije iz crkve, papa zahteva opovrgavanje jednog dela teza, ali Luter javno spaljuje papino pismo. Papa ga anatemiše.

1520-1566. Sultan Sulejman Veličanstveni vlada Osmanlijskim Carstvom; pod njegovom vladavinom prodiru Turci dalje u Evropu i Perziju. Pobeda turske flote nad ujedinjenom hrišćanskom flotom (venecijanskom, španskom, papskom, đenovljanskom i malteškom flotom) u pomorskoj bici kod Preveze učvršćuje premoć Turaka u Sredozemlju.

1524-1525. Seljački rat u južnoj i srednjoj Nemačkoj. U tzv. "12 tačaka" seljaci traže svoja socijalna prava, među kojima i oslobođenje od kmetstva. Zbog podvojenosti ustanika, plemstvo s građanstvom i vitezovima ubrzo guši ustanak, a seljake tlači više nego ranije.

1526. Za vladavine velikog mogula nastaje u Indiji carstvo s prestonicom u Delhiju. Osnivač je bio Babur.

1531. Protestantski vladari i gradovi u Nemačkoj sklapaju Šmalkadensku ligu radi odbrane.

1531-1536. Španski konkvistador Francisko Pizaro pokorava i uništava carstvo Inka u Južnoj Americi. Mada su Inke platile veliku ustupninu za svoga cara, Pizaro je naredio da se car pogubi. Međutim, i sam je ubijen 1541.

1534. Engleski kralj Henri VIII raskida vezu s Rimom zbog toga što papa ne odobrava njegov drugi brak. Henri VIII proglašava sebe za vrhovnog poglavara anglikanske crkve, koja od 1547. postaje državna.

1534. Baskijski plemić Ignacije Lojola osniva red "Društvo Isusovo" (jezuiti); svaki član novog reda obavezan je da izvršava određene duhovne vežbe prema propisu osnivača, da se bavi naučnim studijama, a papi je obavezan na apsolutnu poslušnost.

1536. Danska prihvata protestantizam.

1541. Francuz Žan Kalvin uredio je u Ženevi "božju državu" strogo vođenu po evangelističkim principima. Obilazio je građanske porodice, korio ih i kažnjavao. Zabranio je ples i slične zabave, a u okviru crkve bilo je zabranjeno obožavanje svetaca i ikona. Prema Kalvinovom shvatanju, svaki čovek je već bogom predodređen na prokletstvo ili na spasenje. Ispunjavanje svih obaveza i dužnosti, bog nagrađuje ugledom i bogatstvom. Učenje se širilo uglavnom u zapadnom delu Evrope.

1571. Pomorska bitka kod Lepanta. Udružena hrišćanska flota (španska, papska, venecijanska, đenovljanska i malteška flota), sastavljena uglavnom od galija, uništava tursku flotu i time potiskuje Turke sa Sredozemlja.

Oko 1580. Rusi počinju osvajati Sibir.

1583. Danski astronom Tiho de Brahe objavljuje u knjizi "De Nova Stella" svoja otkrića novih zvezda. Braheova posmatranja nebeskog svoda bila su baza za uobličavanje zakona o kretanju nebeskih tela; te zakone je kasnije formulisao njegov učenik Johan Kepler.

1600. Osnovana je engleska Istočnoindijska kompanija, koja će tokom sledećih 250 godina postati jedna od najvećih trgovačkih kompanija svog vremena. Njeno bogatstvo je poticalo iz Indije, zemlje u kojoj je imala upravnu i vojnu vlast.

Italijanskog materijalističkog filozofa prirode Đordana Bruna progoni inkvizicija i spaljuje na lomači. Njegov panteizam suprotstavio se tadašnjem učenju katoličke crkve.

1602. Osnivanje nizozemske Istočnoindijske kompanije. Prvi Nizozemci naseljavaju se u Džakarti (Batavija) 1618.

1603. Umrla je engleska kraljica Elizabeta I. Na samrtničkoj postelji izrazila je želju da posle nje Engleskom vlada škotski kralj Džejms VI. On je postao i engleski kralj Džejms I, ali ove dve zemlje i dalje su imale odvojene parlamente, pravni sistem i finansije.

1603. Japanski šogun Džajsu obnavlja šogunat i premešta svoju rezidenciju u Edo (današnji Tokio).

Pod upravom generala Džajsua i njegovih naslednika, Japan se razvija u policijsku državu. Sav privatni, društveni i kulturni život određuje i nadgleda država pomoću svojih doušnika. Zabranjeno je hrišćanstvo, a 1636. zemlja je odsečena od svakog uticaja izvana. Otvorena je samo luka Nagasaki za kineske i nizozemske trgovce. Umetnost i nauka napreduju i dalje zbog kontakata s Kinom.

1610. Italijan Galileo Galilej otkriva Jupiterove satelite.

1618. Katolici u Češkoj zatvaraju protestantske crkve čime narušavaju beneficije koje im je dao Sveti rimski car Rudolf III. Ljutiti protestanti bacaju dvojicu guvernera Praga sa prozora dvorca Hradčani.

Ovaj događaj doveo je do Tridesetogodišnjeg rata između Francuske, Švedske, Španije, Svetog rimskog carstva i još nekih zemalja. Rat je razorio centralnu Evropu.

1620. Engleski puritanci, tzv. "hodočasnici", iskrcavaju se s brodom "Mayflower" na američku obalu, u zaliv Masačusets, i osnivaju svoja naselja. Daleko od kraljevskog nadzora žele da organizuju život strogo po načelima kalvinističkog učenja. Odbijaju zapošljavanje robova. Njihova naselja veoma se brzo razvijaju.

1626. Francuski doseljenici stižu na Madagaskar i počinju da potiskuju Have koji su tu živeli već 600 godina

1637-1709. Niz loših vladara dovodi do propadanja dinastije Safavida u Persiji (današnji Iran). Na kraju Avganistanci osvajaju Persiju i zauzimaju grad Kandahar.

1641-1652. Rusi su pobedili Mongole na obalama Bajkalskog jezera.

1642. Tibet postaje verska država pod vođstvom Ngavanga Labsanga Gjatsoa, petog Dalaj Lame.

1644. U Kini kraj dinastije Ming. Dolazi dinastija Mandžu (Čing). Vladari te dinastije prisiljavaju Kineze da pletu kosu u pletenicu u znak pokornosti. Dinastija Mandžu vlada Kinom do 1912.

1646. Vojska Olivera Kromvela pobeđuje kralja Čarlsa I. Predajom kralja okončan je građanski rat.

1648. Vestfalskim mirom okončava se Osamdesetogodišnji rat između Španije i Nizozemske, kao i Tridesetogodišnji rat između Svetog rimskog carstva, Francuske i Švedske. U ratu je izginula trećina stanovništva Nemačke.

1648. Engleski parlament hapsi Čarlsa I zbog potpisivanja tajnog dogovora sa Škotima. Kralju se sudi zbog izdaje i naredne godine mu je odrubljena glava. Vođa parlamenta Oliver Kromvel postaje "Lord protektor" Engleske i vlada uz podršku parlamenta i vojske.

1660. Posle smrti Olivera Kromvela kralj Engleske postaje Čarls II, najstariji sin Čarlsa I. Pre toga je morao da učini velike ustupke parlamentu. Engleska postaje ustavna monarhija.

1661. Luj XIV stiče potpunu vlast nad Francuskom posle smrti svog ministra, kardinala Mazarena. Kralj odlučuje da ne imenuje novog ministra, nego oduzima vlast plemićima i svim lokalnim parlamentima. Time je preuzeo svu vlast u svoje ruke.

1672. Engleski naučnik Isak Njutn uspeva da pomoću prizme rastavi sunčevu svetlost na spektar boja. Svojim delom "Matematički principi filozofije prirode" (1687), Njutn postavlja temelje klasičnoj fizici.

1675. Domorodačka plemena u Novoj Engleskoj (Amerika) okupljaju se pod vođstvom takozvanog kralja Filipa (pravo ime Metakomet) i pljačkaju 52 naselja. Poginulo je skoro 600 kolonista. Povod za ustanak bio je zahtev kolonista da im starosedeoci plaćaju godišnji danak.

1680. Umire japanski šogun Ijecuna Tokugava. Nasledio ga je rođeni brat Cunajoši, koji uvodi novo konfučijanstvo. Njegova vladavina bila je najmiroljubivija i najnaprednija u istoriji Japana.

1683. Turska opsada Beča propada zahvaljujući pomoći poljske vojske. U čast pobede, bečki pekari izmišljaju novu poslasticu, kroasan.

1689-1725. Car Petar I Veliki vlada Rusijom apsolutistički. Pod njegovom vladavinom postaje Rusija nova evropska velesila koja sudeluje u međunarodnim sukobima. Uz pomoć stranih stručnjaka, Petar I stvara modernu vojsku, unapređuje trgovinu, zanate i rudarstvo, a takođe organizuje i unutrašnju upravu. Kao i zapadnoevropski vladari, Petar vlada apsolutistički i znatno ograničava prava plemstva (bojara). U 1698. krvavo guši pobunu svoje telesne garde (strelaca). Godine 1703. osniva Sankt Peterburg (od 1712. nova rezidencija).

Petrov cilj je da Rusiji otvori izlaz na more. Godine 1696. osvaja Azov; posle nekoliko poraza, oduzima Šveđanima prevlast na Baltiku. Izgradnjom vlastite flote nastoji da osigura stečenu prevlast. Na mnogim putovanjima po inostranstvu, Petar I proučava brodogradnju, pomorstvo i ratnu tehniku.

1694. U Londonu je osnovana Engleska banka. Banka uvodi reforme kojima je u Engleskoj stvoren prvi moderni finansijski sistem. Vlada može da pozajmljuje novac od banke, pa je zato stabilnija nego u drugim zemljama.

1696. Engleski parlament donosi novi zakon o moreplovstvu, koji zabranjuje engleskim kolonijama u Americi da izvoze robu direktno u Irsku i Škotsku.

1697. Knez August II od Saksonije prelazi na katoličku veru i postaje poljski kralj (do 1733).

Turci, predvođeni sultanom Mustafom II, pretrpeli su veliki poraz od Austrije u bici kod Sente. Posle ove pobede Austrija postaje najveća sila u centralnoj Evropi.

1698. Osnovana je Londonska berza. Drugi evropski gradovi, kao Antverpen, takođe su imali mesta za trgovinu, ali London je prvi uveo trgovinu akcijama.

Engleski inženjer Tomas Sejveri napravio je prvu parnu mašinu. Bila je korišćena za ispumpavanje vode iz rudnika uglja, ali je kasnije upotrebljavana i za mnoge druge namene.

1701. Engleski agronom i pronalazač Džetro Tal pronalazi plug i sejačicu na konjsku vuču, čime započinje poljoprivredna revolucija. Takođe je naglašavao važnost đubrenja i razbijanja zemljišta na što sitnije grudvice.

1701-1714. Rat za špansko nasleđe. Habsburgovci ističu zahtev na pravo nasleđa španskih poseda. Pomaže im engleski kralj Viljem III. Na španskoj strani bore se francuski kralj Luj XIV i Bavarska. Princ Eugen Savojski, austrijski vojskovođa, i vojvoda od Marlboroa, engleski feldmaršal, pokazuju u većini bitaka nadmoć nad svojim protivnicima.

1709. Englez Abraham Darbi otkriva da se gvozdena ruda može mnogo efikasnije pretopiti pomoću koksa. Gvožđe postaje mnogo jeftinije, što je predstavljalo značajan faktor industrijske revolucije.

1723-1790. Živeo je škotski filozof i ekonomista Adam Smit. Napisao je "Istraživanje o prirodi i uzrocima bogatstva naroda". Time je udario temelje važnim promenama na polju ekonomije.

1725-1727. Petra Velikog nasleđuje u Rusiji njegova žena Katarina I koja nastavlja evropeizaciju zemlje.

1745. Čarls Edvard Stjuart predvodi drugu jakobitsku pobunu. U početku je imao uspeha i osvojio je engleske gradove Karlajsl, Preston i Mančester, ali poražen je u bici kod Kalodena.

1749. Rođen je Johan Volfgang Gete, nemački pesnik, u Frankfurtu na Majni.

1756-1763. Sedmogodišnji rat: Pruska se s promenljivim uspehom bori protiv Austrije, Rusije, Francuske, Švedske i Saksonije. Velika Britanija pod vođstvom Vilijama Pita Starijeg daje Pruskoj novčanu pomoć. Britanci pobeđuju Francuze kod Kvibeka.

1757. U Indiji Bengal dolazi pod britansku vlast kada su snage Istočnoindijske kompanije, predvođene Robertom Klajvom, pobedile Siradža ud-Daula, navaba (vladara) Bengala u bici kod Plesija. Ova bitka predstavlja prvu fazu britanskog osvajanja Indije.

1763. Mirom u Parizu završava se britansko-francuski kolonijalni rat. Velika Britanija dobija Kanadu i jedan deo Lujzijane od Francuske, a Floridu od Španije. Mirom u Hubertursburgu između Pruske, Saksonije i Austrije završava se sedmogodišnji rat. Pruska zadržava Šleziju i ulazi u red velikih evropskih sila.

1767. Engleski pronalazač Džems Hargrejvs izumeo je mašinu za predenje, jednu od prvih industrijskih mašina za masovnu proizvodnju.

1768. Englez Džems Kuk polazi na prvo od svoja tri putovanja oko sveta. S tih putovanja donosi mnoštvo značajnih naučnih podataka, a ujedno uspeva da britanskoj kruni pripoji daleka područja (npr. Australiju).

1769. Škotski inženjer Džems Vat patentira svoju parnu mašinu. Primena te mašine dovodi do velikog preokreta u celokupnom privrednom i društvenom životu, dovodi do takozvane "industrijske revolucije".

1774. Geteov roman u obliku pisama, "Patnje mladog Vertera", postiže za kratko vreme evropski uspeh.

1775-1783. Severnoamerički rat za nezavisnost. Džordž Vašington postaje vrhovni zapovednik američke vojske.

1776. Na kongresu u Filadelfiji 4. jula, trinaest britanskih kolonija proglašava svoju nezavisnost i ujedinjuju se u Sjedinjene Države Amerike.

1778. Francuska ulazi u rat protiv Velike Britanije čime su Amerikanci stekli saveznika.

1781. Kapitulacijom britanske vojske kod Jorktauna završio se američki rat za nezavisnost.

1783. Braća Žozef Mišel i Žak-Etjen Mongolfje, Francuzi, napravili su prvi uspešan balon sa toplim vazduhom. Na probnom letu balon se popeo na 1.000 m i leteo je deset minuta. Na sledećem letu bilo je i putnika: po jedna ovca, petao i patak. Prvi ljudi su poleteli 21. novembra: Fransoa de Rozije i markiz od Alanda preleteli su preko Pariza.

Mir u Versaju: Sjedinjenim Američkim Državama priznata je nezavisnost.

1786-1788. Gete odlazi u Italiju, na put koji je veoma uticao na njegovo stvaralaštvo.

1789. U Francuskoj je kralj Luj XVI prisiljen da sazove Skupštinu državnih staleža. Državna blagajna sasvim se ispraznila i objavljen je bankrot. Treći stalež (građanstvo) također zahteva političko većanje i udovoljavanje svojim zahtevima. Poslanici trećeg staleža proglašavaju se 17. juna za Narodnu skupštinu francuskog naroda i pod zakletvom solidarnosti donose odluku da izrade nov ustav. Priključuju im se sveštenstvo i plemstvo.

Izbija revolucija: 14. jula parisko stanovništvo zauzima Bastilju, državnu tamnicu. Po celoj Francuskoj izbijaju bune i ustanci seljaka i siromašnog građanstva. Slomljena je apsolutistička država.

1791. Bezuspešan pokušaj bekstva Luja XVI. Narodni poslanici dobijaju pravo izglasavanja zakona; kralj ima samo pravo veta.

1792-1797. Prvi koalicioni rat. Francuska objavljuje rat Austriji, jer car Leopold II želi da u savezu sa Pruskom oslobodi svog šuraka Luja XVI. Posle bitke kod Valmija, Austrijanci i Prusi se povlače. Francuski revolucionari zauzimaju levu obalu Rajne i Austrijsku Nizozemsku.

1792. Nova skupština nazvana Nacionalni konvent obara monarhiju i 22. septembra proglašava republiku u Francuskoj.

1793. Konvent osuđuje Luja XVI na smrt giljotinom.

1793-1794. Teror jakobinske diktature pod Robespjerovim vođstvom. Država je ukinula službenu hrišćansku veru i uvela kult razuma. Uvodi se opšta vojna obaveza.

1794. Robespjer je uhapšen i pogubljen. Vlast u Konventu preuzimaju umereni žirondinci. Kraj revolucije.

1799. General Napoleon Bonaparta je izvršio državni udar i proglasio se za prvog konzula Francuske.

1803. Napoleon prodaje Amerikancima Lujzijanu za 15 miliona dolara kako bi skupio novaca za rat.

1804. Napoleon se proglašava za cara Francuske i kruniše sebe i svoju suprugu Žozefinu Boarne u prisustvu pape Pija VII.

Oko 1804. Vrhunac nemačke književnosti: klasicizam i rana romantika. Svojim delima, Gete i Šiler daju pečat nemačkoj klasici, koja čini pokušaj da prevlada tragične suprotnosti u čoveku (Gete naročito u dramama "Egmont", "Ifigenija", "Taso", a Šiler u "Don Karlosu", "Mariji Stjuart" i "Viljemu Telu").

Predstavnici ranog romantizma (između ostalih braća Avgust i Fridrih Šlegel, Klemens fon Brentano, Novalis ili pravim imenom Fridrih fon Hardenberg) u svojim delima naglašavaju lirsko, beskonačno i natprirodno.

1805. Treći koalicioni rat protiv Francuske: Velika Britanija, Austrija, Rusija i Švedska žele da ponovo uspostave ravnotežu sila u Evropi. U bici triju careva kod Austerlica, Napoleon pobeđuje ruskog i austrijskog cara.

Britanski admiral Nelzon poražava francusku i špansku flotu u bici kod Trafalgara.

1808. Napoleon prisiljava španskog kralja na abdikaciju, a za novog vladara postavlja svog brata Žozefa. Španski narod se ogorčeno brani u gerilskom ratu od francuskog upada u zemlju. Britanski vojvoda Velington dolazi Špancima u pomoć.

1811. Južnoameričke kolonije počinju da se odvajaju od matice Španije. Oslobodilački ratovi u Venecueli, Kolumbiji i Urugvaju.

1812. Napoleon kreće u veliki pohod na Rusiju. On ulazi u Moskvu posle bitke kod Borodina, ali požar kojim su Rusi spalili svoju prestonicu prisiljava francuske trupe na povlačenje u oktobru. Jaka zima i neprestani ruski napadi potpuno uništavaju francusku "Veliku armiju".

1814-1815. Na Bečkom kongresu, državnici Meternih (Austrija), Hardenberg (Pruska), Neselrode (Rusija) i Talejran (Francuska) stvaraju novi poredak u Evropi.

Umesto Svetog rimskog carstva nastupa Nemački savez pod vođstvom Austrije. Najviši organ predstavlja Savezni sabor u Frankfurtu na Majni, stalno konferencijsko telo poslanika s malim ovlašćenjima.

Austrija ustupa Kraljevini Nizozemskoj bivšu Austrijsku Nizozemsku, a dobija teritorije u severnoj Italiji. Pruska preuzima rajnsku provinciju, a poljske teritorije ustupa Rusiji. Velika Britanija dobija kolonijalne posede Južnu Afriku, Cejlon i Gijanu. Norveška i Švedska ujedinjuju se u personalnu uniju. U Španiji, Portugaliji i Toskani uspostavljaju se ponovo stare dinastije.

1815. Bitka kod Vaterloa. Bliher i Velington nanose Napoleonu konačan poraz.

1837. Amerikanac Samjuel Morze konstruisao električni telegrafski aparat i izradio Morzeov alfabet.
1839-1842. "Opijumski rat". Kina je zaplenila opijum uvezen iz Indije i time izazvala rat sa Velikom Britanijom, u kojem je pretrpela poraz i prisiljena da ustupi Hong Kong.

1848. Niz revolucija započinje u raznim delovima Evrope, počev od Sicilije pa preko Francuske i Nemačke do Austrije. Većinom ne uspevaju da donesu političke promene i bivaju ugušene.

Karl Marks i Fridrih Engels objavili su u Londonu "Komunistički manifest" ("Proleteri svih zemalja, ujedinite se") u kome se istorija tumači kao "istorija klasne borbe".

Februarska revolucija u Francuskoj: kralj Luj Filip primoran je na abdikaciju, a Francuska postaje republika.

1850-1864. Ustanak seljaka i gradske sirotinje u Kini protiv dinastije Čing, koji carska vojska guši uz pomoć britanske, francuske i američke vojske.

1852. Napoleon III, unuk Napoleona I, izabran je za cara Francuske. On je prvi položio temelje sistemu socijalne pomoći porodici. Tokom njegove vladavine zanatlije i umetnici osnovali su prva udruženja za finansiranje osiguranja.

1853-1856. Krimski rat. Velika Britanija, Francuska i Sardinija pomažu Tursku u ratu protiv Rusije. Tvrđava Sevastopolj je opsedana i zatim osvojena. Engleskinja Florans Najtingejl organizuje efikasnu negu ranjenika.

Pariski mirovni ugovor zabranjuje Rusiji da drži ratne brodove u Crnom moru.

1857. Britanci guše u Indiji ustanak sipoja (domorodačkih trupa u britanskoj službi).

1858. Indija je postala britanska vicekraljevina.

1859. Engleski prirodnjak Čarls Darvin objavio je delo "O postanku vrsta". On je osnivač prve naučne teorije o evoluciji živih bića, a svojim delima otvorio je novu epohu nauke o poreklu i evoluciji čoveka.

1859-1869. Francuski inženjer Ferdinand Leseps sagradio je Suecki kanal.

1861. Ukida se kmetstvo u Rusiji.

1861-1865. Građanski (secesionistički) rat u SAD. Do sukoba između industrijalizovanih severnih država koje su odbacivale ropstvo, i poljoprivrednih južnih država kojima su bili potrebni robovi za rad na plantažama pamuka, došlo je kad je za predsednika SAD izabran Abraham Linkoln, protivnik širenja ropstva na zapadne teritorije što su tražile južne države. Jedanaest južnih država istupilo je iz Saveza. Građanski rat završio se pobedom Saveza. Crnci su dobili građanska prava.

1864. Osnivanje Prve međunarodne radničke organizacije u Londonu u prisustvu Karla Marksa (Prva internacionala).

1867-1912. Car Mačuhito reformiše Japan. Šogunat se ukida, carska rezidencija premešta se u Tokio, a 1889. donosi se ustav. Država i vojska reorganizuju se po evropskom uzoru.

1870-1871. Prusko-francuski rat: francuski car Napoleon III pada u zarobljeništvo u bici kod Sedana.

1870. Napoleon III primoran je da abdicira posle poraza u ratu protiv Pruske. Francuska postaje Treća republika.

1871. Spajanjem Severnonemačkog saveza s južnonemačkim državama nastaje nova nemačka država (Deutsches Reich). Pruski kralj Viljem I proglašen je za nemačkog cara.

Mirom u Frankfurtu na Majni, Francuska je bila primorana da se odrekne Elzasa i Lorene i da plati ratnu štetu od 5 milijardi franaka.

Drugi Nemački Rajh predstavlja federativnu saveznu državu u kojoj dominira Pruska. U Rajhstagu (državnom saboru) su zastupnici iz svih nemačkih zemalja. Bizmark postaje prvi kancelar.

Prva proleterska država, Pariska komuna, održala se 72 dana.

1882. Velika Britanija preuzima kontrolu nad Egiptom i Sueckim kanalom.

1884. Nemačka osvaja kolonije u Africi: Kamerun, Togo i Nemačku jugozapadnu Afriku.

1889. U Parizu je osnovana II internacionala; njene članice su socijaldemokratske partije.

1894-1895. Japansko-kineski rat. Mirovni ugovor u Šimonosekiju. Koreja postaje nezavisna. Japan dobija Formozu.

1895. Braća Ogist i Luj-Žan Limijer izumeli su prvu filmsku kameru; prvu javnu filmsku predstavu na svetu održali su 28. XII 1895. u Parizu (Pathé) i Berlinu (Messter).

1899-1902. Britanske imperijalne snage pobeđuju burske naseljenike u Južnoj Africi posle dugog rata. Prema miru iz Vetreneninga, provincije Transval i Oranž postaju britanske kolonije.

1900. Bokserski ustanak u Kini protiv stranaca i domaćih feudalnih ugnjetača. Napadi ustanika na strana poslanstva i kineske hrišćane. Na poziv kineske carice i vlade, ustanak su ugušile vojne snage Velike Britanije, Francuske, Nemačke, Austro-Ugarske, Italije, SAD, Japana, Rusije, Britanske Indije i Australije.

1903. Američki pronalazači Vilbur i Orvil Rajt prvi put lete avionom na motorni pogon.

1905-1907. Revolucija u Rusiji. Uzroci: nezadovoljstvo radnika i seljaka zbog teškog života, liberalnih krugova zbog neuspešnog rata protiv Japana (1904-1905) i nezadovoljstvo zbog autoritativne careve vladavine. Revolucija je ugušena, ali je car Nikola II pristao da se konstituiše Narodna skupština (Duma) i sprovede agrarna reforma.

1908. Austro-Ugarska objavljuje aneksiju (pripajanje) Bosne i Hercegovine.

1909. Amerikanac Robert Piri stiže na Severni pol.

1911-1912. Kineska revolucija pod vođstvom Sun Jat Sena i Čang Kaj Šeka. Dinastija Mandžu odriče se prestola; Kina postaje republika. Tibet i Spoljna Mongolija otcepljuju se od Kine.

1913. Danski fizičar Nils Bor načinio je model atoma.

1914. 28. jun: austrijski prestolonaslednik Franc Ferdinand gine u atentatu u Sarajevu. Atentator je bio Gavrilo Princip, član organizacije "Mlada Bosna".

28. jul: Austro-Ugarska objavljuje Srbiji rat. Početak Prvog svetskog rata.

1. avgust: Nemačka objavljuje Rusiji rat.

3. avgust: Nemačka objavljuje rat Francuskoj i ulazi u Belgiju. To daje povod Velikoj Britaniji da objavi rat Nemačkoj (4. avgusta). Slede dalje objave rata. Nemačke trupe prodiru kroz Belgiju i severnu Francusku. Francuskim protivnapadom na reci Marni završava se pokretni rat; nastaje dug rovovski rat. Na Istoku je zaustavljen ruski napad u bici kod Tanenberga.
1915. Uz teške gubitke izvršeno je britansko-francusko iskrcavanje kod Dardanela.

Italija ulazi u rat na strani Antante. Bugarska je na strani Centralnih sila (Nemačka i Austro-Ugarska). Iskrcavanje francuskih i britanskih trupa u Solunu.

1916. I snage Antante i Centralne sile nastoje da se rat reši na francuskom frontu, ali uzalud. Strašni gubici u "paklu kod Verdena" i u dvoboju na reci Somi. Prvi napad sa otrovnim gasovima (upotrebili ih Nemci); britanski tenkovi u akciji. Ruska ofanziva na istoku s delimičnim uspesima.

31. maj: nerešena pomorska bitka kod Skageraka između nemačke i britanske flote.

1917. Neprekidan podmornički rat koji vodi Nemačka dovodi do toga da SAD stupe u rat 14. jula.

Uspela je oktobarska socijalistička revolucija u Rusiji pod rukovodstvom Boljševičke partije i Lenjina.

1918. Pobeda Antante i završetak rata 11. novembra.

1919. Mirovni ugovor u Versaju.

Alzas i Lorena vraćeni su Francuskoj, Poznanj, zapadna Pruska i Gornja Šleska vraćeni su Poljskoj, a severni Šlezvig Danskoj (1920). Kolonije su stavljene pod mandat Društva naroda. Nemačka je bila primorana da na sebe preuzme plaćanje reparacija u još neodređenoj visini, plaćanje u robi i ograničenje naoružanja. Savezničke snage zaposele su Rajnsku oblast i na desnoj obali Rajne stvorile demilitarizovanu zonu široku 50 km.

Revolucija u Mađarskoj.

1925-1927. Benito Musolini, predsednik vlade Italije, donosi zakone kojima postaje diktator Italije.

1927. Posle Lenjinove smrti, sovjetska komunistička partija prognala je Lava Trockog. Josif Staljin stiče neograničenu vlast u SSSR-u.

Čarls Lindberg, prvi čovek koji je sam preleteo Atlantik u smeru zapad-istok.

1929. Pad tečajeva na njujorškoj berzi dovodi do opšte svetske privredne krize i do nezaposlenosti ("crni četvrtak"). Unatoč privrednim poteškoćama, takozvane "zlatne dvadesete godine" pokazale su se kao veoma plodonosne i podsticajne. Obeležene su jakom težnjom ka eksperimentisanju na polju slikarstva, poezije, pozorišta i filma. Na vajmarskom Bauhauzu sudeluju Valter Gropius, Paul Kle, Vasilij Kandinski. U Italiji: Luiđi Pirandelo; u Španiji: Federiko Garsija Lorka, Hose Ortega-i-Gaset; u Francuskoj: Marsel Prust, Andre Žid, Žan Kokto, Pol Klodel; u Velikoj Britaniji: Džems Džojs, Džordž Bernard Šo, Tomas Stern Eliot; u Nemačkoj: Tomas Man, Franc Kafka, Alfred Deblin, Martin Hajdeger, Maks Šiler i drugi.

1931. Američki predsednik Herbert Huver predlaže da se odgode plaćanja svih međunarodnih dugova kako bi se pomoglo privredi.

1933. Na dan 30. januara, vođ protivdemokratske Nacionalsocijalističke nemačke radničke partije (NSDAP) Adolf Hitler postaje nemački kancelar. Posle ukidanja ustavnih osnovnih prava i davanja specijalnih punomoćja vladi, Nemačka je pretvorena u totalitarnu jednopartijsku državu na principu vođe (Drittes Reich - Treći Rajh). Nastaju progoni Jevreja i političkih protivnika. Nezaposlenost naglo opada zbog slabljenja svetske privredne krize i organizovanog zapošljavanja radnika (početak naoružanja). Zabranjuje se rad KP Nemačke. Japan napušta Društvo naroda. Nemačka napušta Društvo naroda i Konferenciju za razoružanje.

1933-1945. Franklin Delano Ruzvelt je predsednik SAD. Doneo je program Nju Dil (New Deal), nova podela blagostanja, kojim je izvršio reorganizaciju na ekonomskom polju; opsežnim merama zapošljavanja, unapređivanja poljoprivrede i otvaranja novih izvora energije, Ruzveltu je uspelo da SAD izvuče iz krize.

1935-1936. Italijansko-etiopski rat. Privredne sankcije Društva naroda protiv Italije ostaju bez učinka. Nemačka pomaže Italiju. Etiopija je pobeđena, a Italija je okupira.

1936-1939. Građanski rat u Španiji. Španske vojne jedinice pod vođstvom generala Franka ustaju protiv vlade Narodnog fronta. Nemačka i Italija šalju generalu Franku vojnu pomoć. Građanski rat završava se pobedom falangista i Franka.

1938. Nemačke trupe zaposedaju Austriju i pripajaju je Nemačkoj ("Anschluss"). Minhenski sporazum: Velika Britanija, Francuska i Italija pristaju da nacistička Nemačka anektira čehoslovačku pokrajinu Sudete. Hitler izjavljuje da nema više nikakvih teritorijalnih pretenzija.

1939. 1. septembar: Hitler napada Poljsku. Početak Drugog svetskog rata.

3. septembar: Velika Britanija i Francuska objavljuju rat Nemačkoj.

17. septembar: Sovjetske trupe ulaze u istočnu Poljsku.

1940. Nemačke trupe okupiraju Dansku i Norvešku unatoč njihove neutralnosti.

10. maj: nemačka agresija na Holandiju, Belgiju i Francusku.

14. jun: Nemci ulaze u Pariz.

Vazdušna bitka nad Velikom Britanijom u kojoj su Nemci pretrpeli teške gubitke. Italijanski napad na Grčku, koja se uspešno brani. Italija u severnoj Africi napada Egipat ali doživljava težak poraz.

1941. Nemačke oklopne jedinice pod komandom generala Ervina Romela prodrle su u severnoj Africi do egipatske granice.

22. jun: nemački napad na Sovjetski Savez.

7. decembar: japanske vazduhoplovne snage napadaju američku pacifičku flotu u Perl Harboru (Havaji) bez prethodne objave rata.

1942. Japanci osvajaju Singapur, Burmu, Filipine, Guam, Celebes, Javu i iskrcavaju se na Aleutska ostrva. Japanski poraz u pomorskoj bici kod ostrvlja Midvej bio je početak preokreta u ratu na Pacifiku. U julu počinje bitka za Staljingrad.

8. novembar: Britansko i američko iskrcavanje u Maroku i Alžiru prisiljava nemački Afrički korpus na povlačenje iz Egipta.

1943. 2. februar: završena je bitka kod Staljingrada pobedom Crvene armije koja kreće u protivnapad.

10. jul: iskrcavanje savezničkih snaga na Siciliju. Musolini je oboren; Italija prelazi na stranu Saveznika.

1944. Povlačenje nemačkih armija sa svih frontova.

U Burmi su uništene tri japanske armije.

6. jun: iskrcavanje Saveznika u severnoj Francuskoj.

1945. 7. maj: kapitulacija nemačkog Vermahta.

Jun: delegati 51 države osnovali su u San Francisku Organizaciju Ujedinjenih nacija (OUN), svetsku organizaciju za osiguranje mira u svetu.

2. septembar: Japan potpisuje kapitulaciju. Kraj rata.

1947. Indija i Pakistan postaju samostalne republike, ali ostaju u Komonveltu.

1948. Blokada Berlina: sovjetske okupacione trupe blokiraju Berlin i sprečavaju dovoz sa Zapada kopnenim putem. Zapadne sile opskrbljuju grad vazdušnim transportima do 1949 ("Vazdušni most").

1949. Belgija, Italija, Kanada, Holandija, Portugal, Danska, Velika Britanija, Francuska, Island, Norveška, Luksemburg i SAD osnivaju Severnoatlantski pakt (NATO), najviše za zaštitu od "pretnje" komunizma i SSSR.

1950. Narodna skupština u Jugoslaviji donela je zakon o radničkom samoupravljanju (formiranje radničkih saveta).

1950-1953. Rat između Severne i Južne Koreje (korejski rat). SAD pomažu Južnu, a Kina podupire Severnu Koreju. Primirjem 1953. ponovno su uspostavljene stare granice.

1953. Egipat se proglašava za republiku. Pukovnik Naser postaje 1954. ministar-predsednik, a 1956. predsednik republike.

1955. U aprilu je održana konferencija u Bandungu. Tražena je likvidacija kolonijalizma, poštovanje suvereniteta, ravnopravnost velikih i malih naroda, itd.

SSSR zaključuje vojni savez s državama Istočnog bloka (Varšavski pakt).

1956. Oktobar-novembar: u Mađarskoj su izbili politički neredi.

1957. U Sovjetskom Savezu lansiran je "Sputnjik I", prvi veštački Zemljin satelit na svetu.

1959. Fidel Kastro uspostavlja komunistički društveni poredak na Kubi.

Prva sovjetska raketa "Lunjik I", lansirana prema Mesecu, promašuje cilj i kruži oko Sunca kao prva veštačka planeta. "Lunjik II" udario je o Mesec. "Lunjik III" šalje na Zemlju slike o drugoj strani Meseca.

1961. Kao prvi čovek na svetu, sovjetski astronaut Jurij Gagarin obleteo je Zemlju u "Vostoku I".

U Beogradu je održana I konferencija nesvrstanih zemalja.

1962. Kubanska kriza: SAD su iznudile povlačenje sovjetskog ofanzivnog oružja sa Kube.

1964-1975. Vijetnamski rat u kojem SAD intervenišu na strani Južnog Vijetnama protiv komunističkog Severnog Vijetnama.

1965. 18. mart: Sovjetski astronaut Aleksej Leonov, lansiran sa Pavelom Beljajevim kosmičkim brodom "Vashod II", izlazi iz kapsule i, oslobođen gravitacione sile, kruži u kosmosu.

1967. U četverodnevnom izraelsko-arapskom ratu, Izrael je okupirao delove UAR, Jordana i Sirije. Organizacija Ujedinjenih nacija poziva na obustavu neprijateljstva.

1969. 21. jul: Prvi ljudi stupili na Mesec. Američki astronauti Nil Armstrong, Edvin Oldrin i Majkl Kolins na kosmičkom brodu "Apolo 11" približili se Mesecu, na koji su se u specijalnoj letelici spustili Armstrong i Oldrin.

1986-1989. Ronald Regan, predsednik SAD i Mihail Gorbačov, sovjetski lider, počinju približavanje dve supersile, čime je označen kraj hladnog rata.

1989. Pad komunističkih režima u Istočnoj Evropi. Srušen Berlinski zid.

1990. Istočna i Zapadna Nemačka ponovo se ujedinjuju.

1991. Gorbačov podnosi ostavku i raspada se SSSR.

1994. Nelson Mandela postaje prvi crni predsednik Južne Afrike.

2004. Zemljotres u Indijskom okeanu izaziva cunami (plimni talas) od kojeg je poginulo preko 130.000 ljudi u Indoneziji, Indiji, Šri Lanki, Mjanmaru i Tajlandu.
(2M, 31.08.2019. 08:36:36) [15787]