NERETLJANI SU BILI SRBI

 

 

Smatra se da sa neretljanskim napadom na Sipont(današnja Manfredonija) počinje pomorska istorija Slovena. Nije poznato da li su to oni učinili samostalno ili u savezu sa Vizantijom. Tu su oni opseli Langobarde.

Odvojivši se od mora, nakon pada pod Turke, Srbi su zapostavili svoju pomorsku istoriju i prepustili da mnoge istorijske događaje Hrvati pripišu sebi. O tome najbolje govore reči koje je Grga Novak, priznati hrvatski naučnik i istoričar, napisao opisujući napade Slovena na italijansku obalu u prvoj polovini sedmog veka.

“Koji su bili ti Slaveni”, piše Grga Novak u svom delu “Ratovi i bitke na Jadranskom moru” , “koji langobardijski hroničar Pavao ovako opisuje, ne možemo tačno reči, tim manje što njihove tadašnje granice nisu još bile ustaljene, a ni njihova plemenska imena poznata. Najverovatnije su to bili tada ratoborni Hrvati, ali je moglo da bude i neko drugo odvažno slovensko pleme, koje je organizirano skupilo ‘mnoštvo lađa” i kao organizovana skupina prešlo na drugu obalu Jadrana”.

 

 

 

Grga Novak opisuje slovenski napad na Sipont (današnja Manfredonija) u Italiji 642. godine. Citat govori o načinu na koji su sve ono što je srbska nauka propustila da razjasni u pomorstvu na istočnoj obali Jadranskog mora Hrvati pripisivali sebi. Ako se nije znalo ko je prvo izbio na Jadransko more, zaključivalo se “verovatno su to bili Hrvati”, što se ne može njima zameriti, već srbskim istoričarima koji su potpuno zanemarili našu pomorsku prošlost. Desilo se sasvim suprotno, Srbi su pre Hrvata izbili na obale Jadranskog mora, pre njih su formirali tu svoju državu – Zahumlje, Travunija, Neretljanska oblast... I sam Grga Novak, kada govori o tom vremenu, piše “Hrvati i Neretljani”, i sam svestan da Neretljani nisu bili Hrvati.

 

 

 

Druga je stvar događaja u srednjem veku, kada je tursko osvajanje poremetilo odnose i kada je srbski narod razdvojen u više delova, bežeći od Turaka, ali i izbegavajući pokatoličenje, čime su automatski proglašavani Hrvatima. Poseban je razlog što su Srbi udaljeni od mora, a boreći se za svoj opstanak zaboravljali svoju pomorsku prošlost, a ona je stara petnaest vekova. Nisu Srbi bili pomorci samo na teritoriji današnje Crne Gore, već daleko na širem području - sve do Cetine, a možda i dalje na sever.

 

 

Prvi direktan podatak o neretljanskom gusarenju(prema hronici Ivana Đakona iz 10 - 11.veka) odnosi se na dolazak neretljanskog izaslanika 830. godine u Veneciju da s duždom Ivanom Patricijakom sklopi ugovor o nenapadanju i garantovanju sigurne plovidbe mletačkim brodovima duž neretljanske obale. Iz ovoga proizilazi da su veći međusobni sukobi počeli pre ove godine. Lokalni i pojedinačni sukobi između Neretljana i Venecije vremenom su prerasli u pravi pomorski rat. Beleška hroničara, da se slovenski emisar tom prilikom pokrstio, dokazuje da su Neretljani u to vreme(200 godina posle doseljenja na Jadran) bili još sasvim zatvoren etnički elemenat, koji nije podlegao snažnim uticajima ni Vizantije ni Italije. Ugovor iz 830. godine, koji je diktirala opasnost od Saracena po Veneciju, nije dugo poštovan i Nereteljani su već 834 - 835. godine zaplenili nekoliko mletačkih brodova, koji su se vraćali iz Beneventa u južnoj Italiji, pobivši posadu.

Kraj Drača je 870. godine zabeležen gusarski napad Neretljana na jedan brod, koji je iz Drača prevozio u Italiju poslanike pape Hadrijana II, na povratku sa crkvenog koncila u Carigradu. Papski poslanici su bili opljačkani i zarobljeni. Zbog tog prepada, Carigrad je poslao kaznenu mornaričku ekspediciju pod Niketom Orifom, koja je napala Neretljane i prisilila ih da priznaju vizantijski suverenitet.

U "Ilustrovanoj povijesti jadranskog pomorstva", u izdanju "Stvarnosti" iz Zagreba navodi se da je "u kolovozu 887. godine dužd Petar Candiano s 12 ratnih brodova krenuo u borbu protiv Neretljana i u prvom sukobu uspio zarobiti pet njihovih brodova. Ohrabren tim uspjehom, iskrcao se s vojskom na području današnje Makarske, gde ga Neretljani dočekuju, vojsku mu potuku, a njega ubiju".

Dakle, bili su to Neretljani, a ne Hrvati. Tek 888. godine hrvatski knez Branimir, po ovom izvoru, zaključuje ugovor s mletačkiom vladom o plaćanju godišnjeg danka za slobodu plovidbe i trgovinu Jadranskim morem. Hrvatsko pleme Kačići tek oko 900. godine prelaze reku Cetinu i u Omišu uspostavlja svoju kneževinu. Čak i u vreme kralja Tomislava navodi se da  "Hrvati i Neretljani" vladaju morem.

I kada su imali neku vlast nad Neretljanima, nije to čisto osvajački odnos Hrvata prema Neretljanima, pa se u nevedenom delu navodi: "Mletački dužd Petar Candiano odlučio se zaratiti s Neretljanima, koji su oslobodivši se nadzora hrvatske države, nastavili  gusarenje na Jadranu. Na čelu jake flote od 33 gumbarije (veliki brodovi) stajali su  Urso Badovarije i Petar Rasolo. Neretljani su ovu flotu hrabro dočekali, suzbili i prisilili na povlačenje. Iste godine uputi dužd Candiano ponovo 33 broda u neretljanske vode, ali je neretljanska mornarica opet pružila jak otpor. Uviđevši da ne može silom suzbiti Neretljane, dužd s njima sklopi ugovor sličan ugovoru koji je Venecija za vreme kneza Zdeslava zaključila s Hrvatima".

 

 

Prva srbska država nastala je na Balkanskom poluostrvu, prema pisanju cara Konstantina Porfirogenita, nastala je pacifističkim putem za doba cara Heraklija (610 - 641) na Bistrici u Tesaliji. Kasnije su se srbska plemena raširila po Balkanskom poluostrvu i tako se našla na Jadranskom moru. Najsevernije su se nalazili Neretljani, između Neretve i Cetine,a pripadala su im ostrva Brač, Hvar, Vis, Korčula, Mljet i Lastovo. Južnije su bili Zahumljani, između Neretve i Dubrovnika, a Travunjani su se naselili južno od Dubrovnika do Kotora, te na kraju Duklja, od Kotora do Bojane.

 

 

 

Neretljanska oblast nalazila se između Cetine i Neretve. Dakle, severozapadno je bila Hrvatska, jugoistočno Zahumlje. Car Konstantin Porfirogenit (911 - 959) koji je svoje delo "De administrande imperio" završio polovinom 10. veka, o Neretljanima kaže: "Od reke Neretve počinje Paganija i pruža se do reke Cetine, a ima tri županije, i to: Rastok, Mokro i Delen. Od ovih dve županije, Rastok i Mokro, leže uz more, a njegovi stanovnici žive do poljoprivrede. Susedna su Paganima četiri ostrva: Mljet, Korčula, Brač i Hvar, vrlo lepa i plodna, ali sa pustim gradovima i množinom močvara". U glavi 36. Konstantin nastavlja: "Pagani potiču od nekršrenih Srba... Pagani u slovenskom jeziku znači nekršteni... U vlasti imaju i ova ostrva: Korčulu ili Krkar, na kome ima grad; drugo je veliko ostrvo Mljet, veliko je dalje ostrvo Hvar, Brač, a ima i drugih ostrva koja nisu u vlasti Pagana".

Dakle, granica između Franačkog carstva, koje je dalmatinsku Hrvatsku privelo hrišćanstvu, je reka Cetina. Neretljanska oblast, koja je priznavala vizantijsku vlast, posle ubitstva cara Lava V godine 820. je to prestala i od tada živi pod svojim knezovima i županima.

"Neretljani su bili žilavo i otporno pleme", piše Ljubo Karaman u delu "Dalmacija kroz vekove", "koje je zadnje na primorju primilo sveti krst. Zato je njihova oblast u ranom srednjem veku nazivana i Paganijom, to jest zemljom nekrštenih pogana”.

 

 

 

Glavna snaga Neretljana bila je na moru. Toliko su ojačali da su se bavili gusarenjem, pri čemu su napadali mletačke trgovce. Do sukoba sa Venecijom je došlo vrlo brzo. Upadali su i na suprotnu obalu Jadranskog mora i zarobljavali brodove. Između Venecije i Neretljana došlo je do pravog pomorskog rata. Bili su toliko jaki da su oko 835. godine napali mletačke trgovce na italijanskoj obali, poubijali ih i zarobili lađe s robom.

O neretljanskim brodovima 10. veka nema domaćih pisanih izvora, osim podataka koje iznosi vizantisjki car Kontantin Porfirogenit, kada tvrdi da Neretljani imaju sagene i kondure. Sagene po njemu imaju po 40 ljudi, kondure po 20, a manje po 10.

 

 

 

Nigde nije sačuvan opis ovih brodova, ali se zna da su i sagene i kondure bile manji brodovi sa zdepastim i okruglim trupom i širokom i uzdignutom krmom i oblim pramcem, kakvi su uvek bili veliki jadranski jedrenjaci. Upravljalo se bočnim kormilom s desne strane broda(krme). Sagena je imala dva do tri jarbola. Glavno jedro je uvek bilo krsno, a na prednjem kosom jarbolu i na krmenom okomitom razapinjala su se trougla latinska jedra.

Kako je u to vreme u posadi bilo obično oko 40 veslača, sagena je mogla imati 16 do 18 vesala, po 8 ili 9 na svakoj strani.

Sagene, a i kondure, bili su čvrsti brodovi, koji su plovili i  zimi duž čitavog Jadranskog mora. Kako su za vreme rata služile i kao ratni brodovi, sagene su opremane lakim i privremenim kastelima, na pramcu i krmi, kako se to činilo i na drugim brodovima tog vremena.

Prema caru Konstantinu sagene su koristili Neretljani kada su kretali u svoje gusarske pohode i sa njima su dva puta pobedili mletačku flotu.

O pomorskoj delatnosti pišu i mletački izvori i nikada ih ne izjednačavaju s Hrvatima. Odkako se zna za Neretljane oni se ističu kao vešti pomorci i neustrašivi gusari, tako da im je jedva dorasla mletačka flota. Verovatno su i Neretljani u početku bili samo ribari, ali su ubrzo postali ratnici, koji su sami gradili svoje brodove.

Neretljanska oblast se nalazila na granici interesa Vizantije i Venecije, pa su se one tu i sukobljavale. Jednu od najslavnijih pobeda Neretljana nad Mlečanima izvojevao je zapovednik Ljudit koji je 840. godine pobedio flotu mletačkog dužda. Posle ove pobede Neretljani su gospodarili morem.

U vreme, koje danas Hrvatska prisvaja kao vreme kada je formirana njena mornarica "nije hrvatski knez imao nikakve vlasti nad Neretljanima. Napade  dužda Candijana uništili su Neretljani, čak je on u borbi sa njima i poginuo. Kasnije, kada su u Hrvatskoj nastale dinastičke borbe, oslabila je i vojska i mornarica", kako piše Grga Novak u svom delu "Ratovi i bitke na Jadranskom moru" , "to je brzo osokolilo neretljanske gusare koji su napadali mletačke lađe, sigurni da im nitko nije u stanju da to spriječi". To znači da su Hrvati za potrebe Venecije čuvali mir od Neretljana. Zbog toga je dužd Petar Candiano uputio već navedene brodove i bio primoran da se povuče iz neretljanskih voda. Slično je prošla i druga flota od 33 gumbarije. Neretljani se nisu mogli slomiti na takav način, pa je Venecija morala da im plaća danak za slobodnu plovidbu.

 

 

Tek je dužd Petar II Orseolo uspeo da slomi snagu Neretljana na moru oko 1000. godine. Zajedno sa Neretljanima poraženi su i Hrvati, pa se tako ne može reči da je Neretljanska oblast bila u sastavu takve Hrvatske, odnosno Hrvatske za vreme koje Hrvati pripisuju ovu oblast sebi i njenu mornaricu sebi.

Inervenciju dužda Petra II Orseola izazvao je neretljanski gusarski napad na Zadar. Dok je boravio u Zadru dužd je doznao da se 40 neretljanskuh plemića nalazi u Apuliji zbog trgovine, pa je uputio odred od deset brodova, koji su kod ostrva Sušca napali neretljansku trgovačku flotu pri povratku. Zarobljeno je svih 40 plemića, svi njihovi brodovi i roba. Posle toga je neretljanski knez uputio svoje poslanike, a Orseolo je pristao da oslobodi plemiće uz uslov da se Neretljani odreknu mletačkog danka i obavežu da neće napadati mletačke brodove na Jadranu. Izgleda da Neretljani nisu bili zadovoljni odlukom svog kneza, jer je Orseolo morao silom da pokori Hvar i Korčulu(glavna gusarska uporišta), a gradove Hvar i Lastovo je posle osvajanja porušio. Po sklapanju mirovnog ugovora između neretljanskog kneza  i Mlečana nije više bilo značajnijih vesti i neretljanskim gusarima.

 

 

Boško ANTIĆ