Kradu nam srpski jezik još od Ilirskog pokreta

Koren srbofobije nalazi se u širem kontekstu straha od pravoslavlja, a u kontekstu rusofobije. Svi geopolitički planovi koji su bili namenjeni za Balkan, a ticali su se nas i našeg naroda bili su uklinjavani upravo u tom segmentu, da se srpski narod i njegovo nacionalno biće odvoje od pravoslavnog uticaja. Stereotipi o Srbima često su vezani za stereotipe o balkanskim narodima uopšte, o tome da su prljavi, neuredni i da su boljševički narodi, rekao je u intervjuu za "Glas Srpske" politički analitičar prof. dr sa Filozofskog fakulteta u Novom Sadu Ljubiša Despotović.

On kaže da se tako stereotip o Srbima kao boljševicima širio i razvijao brzinom svetlosti, ostavljao visoke učinke, pa čak i koristio u ratu devedesetih na prostoru bivše Jugoslavije. A, koristi se, napominje, i danas kada je u pitanju otcepljenje Kosova i Metohije.

Zapadnoevropska medijska produkcija, kaže Despotović, kada god je to potrebno u pripremi značajnih događaja (ratnih ili političkih), kao što je proglašenje nezavisnosti Kosova i Metohije, koristi neke stereotipe protiv Srba i na istu matricu, uz male izmjene, stalno postižu željene učinke.

 Koliko Centar za istoriju, demokratiju i pomirenje u Novom Sadu radi na pomirenju u regionu?

DESPOTOVIĆ: Ovaj centar, osnovan u Novom Sadu prošle godine, proizašao je iz Instituta za istoriju u Salcburgu, sa namerom da okuplja naučnike iz regiona, prvenstveno sa prostora bivše Jugoslavije. U saradnji sa ostalom akademsko-naučnom zajednicom iz sveta i Evrope Centar ima nameru da otvara ona pitanja naše istoriografije i da napravi jednu vrstu naučnog i stručnog inventara svih spornih tačaka naše bliže, ali i dalje prošlosti. Time ćemo obuhvatiti problematiku ne samo 20, nego i 19. veka, jer mnogi problemi sežu vekovima unazad. Pokušaćemo da damo korektne odgovore na ključna pitanja, da napravimo naučnu standardizaciju oko tih pitanja i pokušamo da ostvarimo krajnji cilj. To je pokušaj da na osnovu bazičnih novih saznanja radimo na procesu pomirenja, ističući u našoj zajedničkoj prošlosti one tačke koje mogu biti tačke saradnje, ali vrednujući na nepristrasan način ona bolna i traumatična pitanja koja zahtevaju objektivan naučni stav.

 U žiži Vašeg naučnog istraživanja bila je i tema "Srbi i Vatikan"?

DESPOTOVIĆ: Na naučnom skupu u Sevilji vodio sam podgrupu koja se bavila problemom sintetičkih nacija, koje su nastale u regionu, na prostoru bivše Jugoslavije, Balkana i srednje Evrope. Moj rad je posebno bio fokusiran na Vatikan i rimokatoličku crkvu, kao i njihov uticaj na stanje NDH i ustaške zločine koji su počinjeni u Drugom svetskom ratu. Geopolitički koncept Vatikana je od druge polovine 19. veka potpuno jasno ciljao i planirao proces verske dominacije na ovim prostorima, bio je usmeren pre svega na pomeranje i potčinjavanje slovenskog pravoslavnog življa. Pokušao sam da nađem neku zajedničku nit koja je stvarala sintetičke nacije na ovim prostorima. Rimokatolička crkva, prvenstveno Vatikan, kao vrh te crkve, potpuno je planski i ciljano radio na dominaciji na Balkanu, koristeći društveno-istorijske i političke subjekte, kao i igrače na terenu koji su se tokom istorije pojavljivali. To su bili javni, kao i tajni politički i nacionalni pokreti, države, lideri i vojske koji su imali aspiracije prema Balkanu i prema našim prostorima.

 U kojoj mjeri ste uspjeli da razotkrijete istorijske mitove iz regiona?

DESPOTOVIĆ: Mitologizacija prošlosti je svakako prisutna posle Drugog svetskog rata i devedesetih godina 20. veka na prostoru bivše Jugoslavije. Novopriznate države su želele da na ubrzan način izvrše konsolidaciju kako svog državnog, tako i entitetskog tkiva. U tom segmentu mitologija i stereotipija imale su svoj značajan udeo, da homogenizuju te novonastale entitete, pre svega crnogorski i bošnjački, pa čak i hrvatski, s obzirom na to da je postojala jedna vrsta diskontinuiteta u razvoju hrvatske državnosti, (tako da su mitologija i stereotipija takođe trebale da odigraju važnu ulogu). Planiramo da u okviru našeg Centra na Dan pobede nad fašizmom, 9. maja, u Novom Sadu organizujemo novi međunarodni skup "Mitovi i stereotipi nacionalizma i komunizma na prostoru bivše Jugoslavije u 20. veku". Posle tog skupa objavićemo novi zbornik radova gde ćemo pokušati da obuhvatimo taj novi sloj, a onda i da demistifikujemo ulogu mitova i stereotipa, pogotovo onih negativnih koji su se širili o narodima koji su živeli na prostoru bivše Jugoslavije.

 Da li u okviru ove institucije planirate da pokrenete pitanje o Kosovu i Metohiji?

DESPOTOVIĆ: U ovoj prvoj fazi razmišljali smo o tome, ali praktično je nemoguće uspostaviti korektan kontakt sa akademskom zajednicom na Kosovu i Metohiji, iz prostog razloga što nema niti tu vrstu naučnog i stručnog publiciteta, a niti legitimiteta da u učestvuje u čitavoj toj priči o demokratiji i pomirenju. Komplikacija sa priznanjem nezavisnosti Kosova i Metohije je ostvarena na jedan potpuno neligitiman i nepravan način, uz strahovite pritiske koji su dolazili iz inostranstva. Ne možemo da uspostavimo ni osnovnu komunikaciju sa tom naučnom zajednicom, jer je ona suviše opterećena političkim zbivanjima sa jedne strane, a sa druge strane nasilni čin proglašenja nezavisnosti Kosova i Metohije je obesmislio svaki pokušaj dijaloga. Iako smo imali pojedinačnih kontakata sa kolegama sa Kosova i oni sami zastrašeni tamošnjom situacijom nisu imali hrabrosti da iskorače iz konteksta pritisaka kojima su izloženi.

 Gdje je mjesto jezika kao čuvara nacionalnog identiteta?

DESPOTOVIĆ: Jezik je jedan od najvažnijih segmenata na kojima se gradi identitetska podloga i perspektiva svakog naroda. Srbi su imali tu vrstu nesreće, ali i sreće, da je to dominantan jezik na ovom prostoru. Međutim, nesreća je što je u tom snažnom procesu, koji je podržavao Vatikan i zapadnoevropske zemlje, došlo do procesa krađe jezika i njegovog preimenovanja u nove entitetske kontekste koji su nastajali. Tako su Srbi došli u situaciju da početkom 21. veka moraju da se bore za elementarni opstanak sopstvenog jezika. Da se brane od silnih ataka koji pokušavaju da potpuno dezintegrišu srpski jezik i izvrše neku standardizaciju gradeći nova lingvistička tkiva na onim malim dijalekatskim razlikama koje svaki jezik ima.

 Kada je krenula priča o krađi jezika?

DESPOTOVIĆ: Priča o krađi jezika krenula je u prvoj polovini 19. veka, još od Ilirskog pokreta. Lingvistička zapadnoevropska nauka 18. i 19. veka je potpuno jasno izrekla svoj sud da je štokavsko narečje kojim se govori na prostoru bivše Jugoslavije, neosporno srpsko. Mnogi značajni lingvisti toga vremena su to potvrdili, ali Ljudevit Gaj i Josif Štrosmajer su preko Ilirskog pokreta pokušali da izvrše temeljnu reviziju srpskog jezika i njegovo pretakanje u novi hrvatski sadržaj. Taj proces se, nažalost, nastavio čitavog 19. i 20. veka da bi došli do situacije u kojoj se danas nalazimo. Zanimljivo je reći da ova dva lingvističara nisu bili etnički Hrvati, nego su pripadali austro-germanskom etničkom krugu i identitetu. Oni su jedna vrsta geopolitičke prethodnice koja je osmislila ovaj projekat preuzimanja srpskog književnog jezika i njegovo pretvaranje u hrvatsku formu.

 Da li su Srbi koristili pogrešne stereotipe iz prošlosti?

DESPOTOVIĆ: Srbi su kao narod izašli iz 19. veka sa jasno konstituisanom nacionalnom državom, ali i ekonomskim, političkim i demokratskim standardima. U Prvom svetskom ratu Srbija se pokazala kao ozbiljna država, sa ozbiljnom vojskom, država koja je u jednom periodu bila eksteritorijalna, s obzirom na ratne okolnosti, ali je izmirivala ekonomske obaveze, čak i prema okupatoru. Srbija se trijumfalno vratila na svoj egzistencijali prostor i bila moralni pobjednik Prvog svjetskog rata. Međutim, Srbi su u 20. veku polako, ali sigurno, razređivali svoju državnost, a pogotovo u drugoj polovini 20. veka. Snažna mitologizacija i pravljenje negativnih stereotipa prema četničkom pokretu, ali i prema srpskoj nacionalnoj istoriji utiskivala je u svest mladih generacija negativne slike ne samo o tom pokretu, nego uopšte o antifašističkoj borbi i pokretima na prostoru bivše Jugoslavije. Činjenica je da je većina evropskih zemalja imala najmanje dva antifašistička pokreta, od kojih je jedan bio antikomunistički. S obzirom na dominaciju boljševičke ideologije koja je čitavih pet ili šest decenija bila na ovim prostorima u svest i identitet mladih generacija, utisnuti su stereotipi koji su postali sistemom socijalnog podražavanja. Zato smo 90-ih godina izgubili medijski rat, ne zbog toga što naši tehničko tehnološki i intelektualni dometi nisu bili u srazmeri sa onima koji su bili protiv nas, nego zato što smo sami pravili strahovite greške na negativnim stereotipima koji su o nama širili naši neprijatelji, ali i mi sami.

 Dok su se vodili ratovi u cijelom regionu, obrazovanje, umjetnost i kultura nužno su ostali na margini dešavanja?

DESPOTOVIĆ: Vrlo trusno geopolitičko područje na kome Srbi žive uticalo je da se od srednjeg veka, pa do danas ovamo egzistencija i srpsko obitavanje na ovim prostorima stalno učini privremenim. Prvo zbog Otomanske imperije, a kasnije zbog neiskrenog odnosa zapadnoevropske civilizacije prema Srbima u 19. veku, kada su počeli procesi političke organizacije Srbije i uopšte srpskih krajeva, pa čitavog prostora bivše Jugoslavije i Balkana. Nikada proevropske snage nisu u Srbiji pružile značajnu podršku za modernizaciju ovih prostora. Epska i herojska dimenzija srpske prošlosti stalno je uzimala više maha i dobijala na prostoru, tako da je fokus pažnje pomeran na ratove i njihove posledice, ne na ono što se naziva kulturom i tradicijom.

Velika Britanija osam vekova kontinuiteta u razvoju svoje istorije, državnosti, kulture, religije i tradicije i to je ona bazična prednost koju veliki zapadnoevropski narodi imaju.

 Srbi su uprkos teškoćama ostavili pečat na razvoju kulture?

          DESPOTOVIĆ: Srbi su živeći i boreći se za goli opstanak vekovima unazad trpeli velike žrtve i gubitke i morali da očuvaju elementarni opstanak. Ali i u tako otežanim istorijskim okolnostima dali smo snažan doprinos razvoju ne samo vlastite, nego i evropske kulture i duhovnosti. To se može meriti odnosom koji UNESCO ima prema kulturnim dobrima koje je srpski narod iznedrio tokom vekova.

Košmari tranzicije               

 Autor ste knjige "Odrastanje u košmarima tranzicije", zajedno sa Smiljanom Jovović. Koliko taj izraz oslikava našu stvarnost?

DESPOTOVIĆ: Radili smo istraživanje 1996. i 1997. godine na prostoru Vojvodine, pokušavajući da saznamo šta je sistem vrednosti kod mlade generacije, koja je stasavala, odrastala i socijalizovala se u vremenu najžešće tranzicije na Balkanu. Otkriće nas je zapanjilo i zadivilo, jer se pokazalo da se mlade generacije u Srbiji ne razlikuju bitno od na primer onih u Italiji, u nekim bazičnim društvenim vrednostima, kao što su ljubav, zdravlje, mir, poverenje. To je pokazalo da su mladi bez obzira na sve košmare tranzicije uspeli da sačuvaju bazičnu duhovnu čistotu i zdravlje.