Lužički Srbi: Krik za pomoć

 

Areal koji su nekada naseljavali Lužički Srbi je nekada bio mnogo veći – zahvatao je skoro trećinu savremene Nemačke i mali deo Poljske. Pre oko 1500 godina Lužički Srbi su se posle viševekovnog sukobljavanja sa Nemcima našli unutar nemačke države. Pre toga su uspeli da se nađu pod zastavom čeških i poljskih vladaoca i, očigledno, nisu osećali neko posebno ugnjetavanje, jer istoriji nije ništa poznato o ustancima Lužičkih Srba u tom periodu. Što ne može da se kaže o periodu njihovog boravka pod nemačkom vladavinom, kada su njihovi ustanci bili gušeni vrlo oštro.

 

Još  je strašnija činjenica da je glavno nemačko oružje predstavljala nemačka reč.  Gušena je samosvest Slovena – Lužičkih Srba.  Nemačke nazive su dobijali gradovi, koji su oduvek bili slovenski. Branibor je postao Brandenburg, Sosni su se pretvorili u Cosen, Dreždžani u Drezden, Lipsk u Lajpcig, Torgava u Torgau, Plavno u Plauen. Bilo je zabranjeno korišćenje srbo-lužičkog jezika, taj jezik je prognan iz crkava, sudova, državnih i obrazovnih ustanova. Martin Luter je Lužičke Srbe nazivao „najgori od svih naroda“ i obećavao je da kroz 100 godina od njihovog jezika neće ostati ni traga. Fridrih Engels je već vrlo čvrsto odbijao mogućnost postojanja Lužičkih Srba i o njima je pisao u prošlom vremenu. „Te slovenske oblasti su sasvim germanizovane, stvar je gotova i više se ne može promeniti…“ Nemci su postepeno učinili sve kako bi sve što ima veze sa srbo-lužičkim asociralo na nešto varvarsko i zaostalo.

 

Jurij Brezan (1916 – 2006), klasik srbo-lužičke književnosti svu tugu situacije je prikazao u pripovetki „Medalja sa Bizmarkovim portretom“. Poseta službenika vermahta (Lužičanina) kantoru lokalne gimnazije, koju je nekada pohađao veliki broj lužičke dece bila je prepuna laži. Lužičanin je krio svoje slovensko poreklo. Nije pokazivao da govori srbsko-lužički. Dobrodušni starac – Nemac je sa iskrenim ponosom gostu pokazao državnu nagradu koju je dobio zbog „posebnih zasluga“ u sferi obrazovanja. „Nikada nisam koristio nasilje“ – objašnjavao mu je. Umesto šibe decu je terao da igraju bitke kod Sedana. Razred u kome su učila samo lužička deca, podelio je na „pruske oficire“ i „Francuze“. U tim igrama su uvek pobeđivali „Nemci“ koji su trijumfalno lokalna brda i reke nazivali nemačkim nazivima, a poraženi su bivali primorani da govore samo nemački. To je bila igra i lakomislena deca nisu shvatala njen pravi smisao, ali je rezultat bio postignut: posle izvesnog vremena učenicima je postajala neprijatna njihova narodnost, jer je sve nemačko asociralo na uspeh i pobede i oni su praktično zaboravili srbo-lužički jezik. „Danas sam ja jedini u selu ko još zna kako se ovo ili ono mesto nazivalo pre pedeset ili sto godina…“ – hvalio se Nemac.

 

Tako je to trajalo više vekova. Godina za godinom, dan za danom, sve nemačko je uništavalo sve što je bilo lužičko. Za vreme Hitlera za Lužičane je proklamovano da su to slavenizirani Nemci, za koje je rešeno da se vrate u naručje nemačke kulture. U to se vreme broj zatvorenika lužičke narodnosti po  nemačkim zatvorima jako povećao. Posle uništenja Trećeg Rajha lužički aktivisti su molili da pređu u sastav Čehoslovačke – sa širokom autonomijom, uz garanciju Staljina. Ali ni Moskva, ni Prag nisu mogli da se odluče da smanje teritoriju savezničke Nemačke Demokratske Republike. Istočnonemačke vlasti su sačuvale inercionu antipatiju prema Lužičkim Srbima i na svaki način su se trudili da dođe do meke asimilacije Lužičana: pod različitim predlozima su zatvarani lužički razredi, podržavana je migracija iz Lužica u druge oblasti Nemačke, a u Lužice su slati učitelji i činovnici koji su bili etnički Nemci.

 

Danas se Lužički Srbi grčevito hvataju za ono, što je još uspelo da se sačuva. Postoji nacionalni časopis „Domovina“, koji se pojavio 1958. godine), počeo je sa radom projekat „Vitaj!“ za učenje srbo-lužičke predškolske dece svom maternjem jeziku, izlazi niz novina i postoji radio-emisija na maternjem jeziku. Ali to je zaista premalo! I – kao da bi bili dotučeni – novo, veliko smanjenje finansiranja nacionalno-kulturnih organizacija Lužičkih Srba. To je i nateralo B.Budara da se obrati svim ljudima dobre volje, kojima nije tuđe slovensko jedinstvo i briga za sudbinu kulturnog nasleđa Lužičkih Srba sa molbom da utiču na nemačke vlasti kako bi ih ubedili da finansiranje nacionalno-kulturnih organizacija Lužičkih Srba ostane u dosadašnjem iznosu. B.Budar lično je 20 godina radio u „Domovini“ u kojoj je, osim njega, radilo još pedesetak entuzijasta. Zahvaljujući njima lužička kultura Nemačke postoji još uvek, zato što zahvaljujući njihovim naporima Lužički Srbi imaju mogućnost da u rukama još drže knjige i časopise na maternjem jeziku («SerbskeNowiny», «Rozhlad» i dr. Međutim, sada i „Domovini“, i srbo-lužičkom Narodnom ansamblu (koji je osnovan 1952. god.) i Srbo-lužičkom naučnom institutu (koji je osnovan 1950.) preti ako ne potpuni prestanak rada, onda, kao najmanje, bitno smanjenje u obimu rada. U naše vreme, kada broj onih koji govore lužičkim jezikom naglo opada, ovakva dešavanja mogu da imaju najnegativnije moguće posledice po očuvanje srbo-lužičkog naroda koji još uvek uspeva da očuva svoju samobitnost. Jer zaustavljanje rada znači – početak propasti.