Dan kada smo bombardovali Rajh

Većina naših čitalaca zna da je 6.4.1941. godine bez objave rata bombardovan Beograd. Da li su zbog diskreditacije Jugoslovenske Kraljevske Vojske skrivane herojske akcije Kraljevskog vazduhoplovstva? 

Šestog aprila, u 6:30 ujutru, bez objave rata, sile Trećeg rajha su napale Kraljevinu Jugoslaviju. Njihove vazdušne snage su bombardovale Beograd koristeći 234 bombardera i 120 lovaca. Avioni su poleteli iz Beča (Cvolfašing, Viner Nojštat, Aspang), Graca i Arada. Beograd je bombardovan u četiri naleta 6. aprila, i ponovo 7, 11. i 12. aprila 1941. Upotrebljeno je oko 440 tona zapaljivih bombi.

Većina naših čitalaca takođe nikada nije čula za osvetničku akciju bombardovanja ciljeva u Austriji, Mađarskoj, Albaniji…  Pokušaćemo da bacimo više svjetla na dugo skrivanu istorijsku (i odvažnu) epizodu o kontraudaru pilota kraljevskog vazduhoplovstva na ciljeve u Trećem Rajhu. Ti događaji zaslužuju da se čuju, razmatraju i analiziraju.

8. bombarderski puk (8. BP) koji je bio stacioniran na vojnom aerodromu Rovine (Nova Topola, Banjaluka) je pokrivao zonu dejstva u zapadnom dijelu Kraljevine Jugoslavije.


foto: Pouke

Komandant  8. Bombarderskog puka Stanko Diklić je u skladu sa planom R41, 6. aprila 1941. u podne, naredio da dva bombardera Bristol Blenhajm polete sa aerodroma Rovine, a za pratnju su im određena 2 lovca tipa Hariken sa obližnjeg aerodroma Aleksandrovac (koji je u ratu 1991-1995 bio takođe vojni aerodrom).  Plan R41 je predviđao zadatke avijacije u slučaju prekida komunikacija sa komandom u Zemunu. Prvi zadatak je izveden  kako bi se usporila koncentracija trupa nemačke Druge armije. 

8.bombarderski puk nije imao vezu sa Beogradom jer su komunikacije bile presječene u vojnom centru veze koji se nalazio u Zagrebu. Oficiri su za bombardovanje Beograda saznali putem radio programa.

Za komandire-navigatore bombardera su određeni poručnik Ivan Salević i poručnik Ivan Pandža.

Bombarder Bristol Blenhajm

Vojno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije je imalo u naoružanju 62 aviona Bristol Blenhajm Mk I, i njima su bili opremljeni 1. i 8. bombarderski puk i 11. vazduhoplovna grupa za daljinsko izviđanje.


Foto: Ognjan M. Petrović


foto: Maketarski kutak 









Dva Ivana poleću da osvete Beograd

U 14:40, su upaljeni motori 2 bombardera  na aerodromu Rovine (Nova Topola) kod Banjaluke. Posade su spremne da polete na prvi zadatak kojim će ući u istoriju. Bombardovaće 3. Rajh, osvetiće Beograd, pokazaće Nijemcima svoje borbeno raspoloženje. Od tada će Nijemci znati da će za svaku akciju sa njihove strane slijediti naša odmazda.


foto: Pouke

Bombarderi su poletili, a ubrzo zatim im se priključuju dva lovca tipa Hariken kao zaštita. Harikene su letili kapetan 1. Klase Janko Dobnikar i još jedan nepoznati oficir VVKJ.

Pandžin bombarder

Ivan Pandža je dao naređenje svom pilotu Karlu Murku da leti prema Murskoj Soboti. Iznad gradića Goričko, odakle ruta leta ulazi u vazdušni prostor 3. Rajha (današnje Austrije), po naređenju komandira bombardera Ivana  Pandže, pilot Murko naglo smanjuje visinu, kako bi pokušao da neprimjećen dosegne cilj u Gracu i izvrši zadatak.

Poručnik Ivan Pandža

„Naglo sam počeo snižavanje visine. Prešli smo granicu u visini krošnji drveća, kako bi nas osmatrači teže uočili. Pravim nagli levi zaokret i snižavam avion u dolinu reke Raab, čije obale će nas zaklanjati skoro do trenutka kada dođemo do cilja. Letimo i dalje iznad krošnji, dok vrhovi krošnji nestaju ispod mojih stopala. Sa leve strane na putu koji je iznad nas vidim ogromnu vojnu kolonu… Vidim mnogo tenkova. Ispod nas sam ugledao prugu iznad koje brišem 380 km/h…Predgrađe… Teretna železnička stanica je ispred nas. Penjem avion na 300 metara i dajem znak komandiru Ivanu Pandži. On će za koju sekundu izbaciti bombe.

Prva bomba(od 4, prim. aut.) je pala među vozila, druga na mrežu železničkih skretnica, gdje se pojavio veliki krater. Treća bomba je pogodila dvospratno skladište. Četvrta bomba je preletela krov skladišta, te sam počeo naglo da idem u nagli penjući zaokret našim bombarderom, tako da nisam vidio gdje je pala.

Van sebe smo od uzbuđenja i zadovoljstva. Učinili smo to. Bombardovali smo Treći Rajh! Ovo vam je za Beograd!

Foto: Zemaljski muzej Štajerske, foto: Klajnezajtung

Krenuli smo prema Mariboru, spustio sam avion iznad krovova kuća.  Leteli smo iznad puteva sa kojih su nam ljudi mahali. Pomešali su jugoslovensku kokardu sa nemačkim krstom. Dok smo leteli iznad puta uočili smo kolonu vojnih vozila. Pucali smo na njih iz mitraljeza. Napravili smo zaokret i ispalili još jedan rafal po koloni.

Leteći pored Lajbnica uočili smo neprijateljski aerodrom sa slabo maskiranim bombarderima Ju87. Uočili su i oni nas takođe. Spustio sam avion koliko god sam mogao do zemlje i uzeo pravac prema Mariboru. Na kraju smo shvatili da nam je taj manevar niskog leta i spasio živote, jer su dva Meseršminta Bf 109, uzletela sa tog aerodroma i pokušali da nas obore. Nestali smo im pred očima.

Kada smo sleteli u bazu u Rovinama (Nova Topola, Banjaluka), mitraljezac nam je rekao da su nas Meseršmiti pratili od Graca do Maribora. Na repu smo našli rupu od metka. Odmah smo obavestili komandanta Vazduhoplovne grupe o lokaciji aerodroma i zahtevali da se odmah pošalje čitava naša eskadrila u napad na taj cilj. Nikada nismo dobili odgovor na ovaj zahtev.“, napisao je Karlo Murko u svojoj ispovijesti koja je objavljena u knjizi Bristol Blenheim, Yugoslav Story, autora Aleksandra Ognjevića, istoričara vazduhoplovstva.

Pilot Karlo Murko, prvi sa lijeva, pored bombardera Bristol Blenhajm.

Salevićev bombarder

U isto vrijeme kada je poletio bombarder pod komandom Pandže, poletio je i bombarder sa posadom pod komandom Ivana Salevića, sa pilotom Đođem Puticom i nepoznatim mitraljescem. Ne postoji zvaničan opis izvršenja zadatka tog bombardera, ali je iz austrijskih izvora sigurno da je ta posada izvršila taj zadatak.

Poručnik Ivan Salević
(kolekcija Aleksandar Ognjević)

„U isto vreme kada je prvi jugoslovenski bombarder izvršio napad na glavnu željezničku stanicu u 16:02 časova, drugi bombarder je doletio prema stanici sa istoka gdje je bilo parkirano mnogo transportnih vozila sa našim trupama. Bombarder je ispustio 3 bombe. Jedan deo velikog skladišta je izgorio u kratkom vremenu sa 60 vozila i velikom količinom potrpepština“, piše u izvještaju o prvom bombardovanju Graca, državnog arhiva Austrijske Štajerske. Posle toga je Grac bombardovan poslije 4 godine 56 puta. 49 puta od strane američkog ratnog vazduhoplovstva i 7 puta od strane vazduhoplovstva Crvene Armije.


Video: Bristol Blenhajm Oldtajmer u letnom stanju

„Meteo uslovi, ne samo taj dan, nego celog toka aprilskog rata, bili su katastrofalni, tako da je sam dolazak na cilj u ratnim uslovima smatran malim čudom navigacije obzirom na tehniku koju im je tada bila na raspolaganju. Dakle, Ivan kao navigator i zapovednik bombardera, taj je posao obavio na najbolji mogući način.

Vratili su se brišući preko vrhova šuma.

Bez obzira što je napad bio šok iznenađenja, vratili su se u bazu dosta izbušeni jer je napad morao biti izvršen sa male visine.


Foto: Politikin Zabavnik

Naime, nakon ispuštanja bombi na poštu i na železničku stanicu ugledali su veliki logor vojske za koju nisu imali obaveštajne informacije, pa su izvršili rizičan manevar povratka radi dolaska u poziciju za mitraljiranje pešadije. U tom povratku dali su odbrani priliku da se sredi i otvori protivavionsku vatru. Sve je ipak završilo bez težih posledica i zahvaljujući velikoj brzini Blenhajma dokopali su se teritorije Jugoslavije bez većih problema“ , kaže nam jedan od potomaka pilota Ivana Salevića.


Njemački vojnici gase požar poslije bombardovanja željezničkog čvora u Gracu, 6.4.1941. foto: Klajnezajtung


foto: Klajnezajtung


foto: Klajnezajtung

Treći bombarder

Po austrijskom policijskom zapisniku, napad na Grac je u istom momentu izvršio i treći bombarder iz pravca Rijesa (Ries), ali o tome u jugoslovenskim arhivima nema zapisa.(Aleksandar Ognjević, Bristol Blenheim, Yugoslav story, 2014).

Vojnici 10. Pancer divizije pored neeksplodiranih bombi bačenih pri napadu jugoslovenskog kraljevskog vazduhoplovstva, foto: Klajnezajtung

Austrijski izvor navodi da je grupa vojnika 10. Pancer divizije koje se nalazila u Gracu, njih 500, imala mnogo sreće jer su 4 bombe pale među njih i nisu eksplodirale. Uzimajući u obzir da je na aerodromu Rovine bilo nekoliko slučajeva sabotaža na avionima, moguće je da je potencijalni saboter onesposobio upaljače na bombama prije poletanja bombardera na zadatak. U selima pored Banjaluke gdje su bila stacionirana dva vojna aerodroma, živjelo je mnogo Folksdojčera, koji su u aprilskom ratu vršili sabotaže i dojavljivali pokrete trupa Vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije.

Svi bombarderi su se vratili u bazu Rovine kod Banjaluke i 8. Bombarderski puk nije imao gubitaka u ljudstvu i tehnici.

Isti dan, po dobijanju informacija krenulo se sa planiranjem drugog udara na ciljeve u Austriji: Feldbah, Vilah, Firstenfeld, Pinkafeld, Glajhenberg  i Vildon, a sve u skladu sa planom R 41.

Sljedećih nekoliko dana, 8. Bombardesrski puk će u nekoliko navrata napadati ciljeve u Trećem Rajhu i aerodrome u Mađarskoj, sa kojih je bombardovan Beograd. U tim napadima će pretrpjeti velike gubitke u ljudstvu i tehnici. Njihovi saborci iz 1. Bombarderskog puka će u to vrijeme bombardovati i usporavati nadiranje njemačkih oklopnih kolona koje su nadirale u Srbiju iz Bugarske.

Istorijski i vojni značaj

Na suđenju u Beogradu 1947 godine tadašnji Feldmaršal Aleksandar Ler, je izjavio: „…napadi jugoslovenske avijacije na Grac, Bruk na Muri, Bruk na Lajti i Mistelbah, u grupama od dva do tri dvomotorna aviona, značajno su usporile naše aktivnosti, iako su štete i gubici bili mali.“ Da podsjetimo čitaoce, da je Ler bio zadužen da sprovede Hitlerovu naredbu o varvarskom bombardovanju Beograda.

Ipak, možda je od svega važniji psihološki momenat, a to je da je vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije, pružilo otpor i uspjelo da nanese udare na teritoriji neprijatelja. Razmišljam kako bi bilo da smo 1999, mogli da imamo ovakve akcije. I da li smo mogli da ih izvedemo? Osveta, revanš, samopouzdanje i samopoštovanje naroda, zemlje i države?

Poslije tačno 76 godina od prvog bombardovanja Trećeg Rajha, mogu samo da kažem učesnicima te akcije(koji su tada imalo od 22 do 30 godina): „Momci, svaka vam čast!“

U svakom slučaju, puštam istoriji da sudi, a ja dajem moj mali doprinos tome da se ova priča širi uz veliku zahvalnost Aleksandru Ognjeviću i Milanu Rakiću za istraživanje i objavljivanje ovog za mnoge nepoznatog, ali veoma značajnog trenutka naše istorije.

Vostok, Saša Savićević (sinovac pilota Ivana Salevića)


Ivan Salević, Srbin koji je bombardovao Treći Rajh

Ivan Salević je rođen u selu Dobri Do na planini Goliji, opština Ivanjica od oca Čedomira i majke Savete Savićević. U djetinjstvu seli u Trnavu kod Čačka. Kao pripadnik 8. bombarderskog puka učestvovao je u nekoliko akcija u Aprilskom ratu 1941. Pri jednom od letova, kada je vršen prelet sa matičnog aerodroma Borongaj kod Zagreba, pilot bombardera vrši prinudno sletanje pored Karlovca zbog navodnog nestanka goriva. . Ivana zarobljava tada već NDH žandarmerija, koja čeka njemačku vojnu patrolu da ga zarobi. Komandant žandarmerijske stanice upisuje u zabilježbu da je Ivan hrvatski pilot i pušta ga. Ivan odlazi u Rijeku na tadašnju teritoriju Italije, gdje živi ilegalno. Na poziv partizanskog pokreta priključuje se istom i postaje jedan od osnivača čuvene Partizanske eskadrile, u kojoj je bio nastavnik i organizator letenja. Ivanova jedinica poslije napada njemačke vojske na istu u Livnu, odlazi preko Hvara za Italiju, pa za Egipat, na preobuku u RAF (Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo Velike Britanije). Na svom putu prema Egiptu, bio je svjedok pogibije Ive Lole Ribara na partizanskom aerodromu u Glamoču.

U međuvremenu poslije dogovora između Tita i Staljina, svi piloti kopnenim putem odlaze iz Egipta u Rusiju, gdje su imali obuku na avionima Šturmovik.

1944. godine Ivan se vraća kao komadant 2. Jugoslovenskog vazduhoplovnog jurišnog puka, sačinjenog od Šturmovika (IL2) u Jugoslaviju i učestvuje u borbama za njeno konačno oslobođenje.

Tokom službe u RV obavljao je veoma delikatne i odgovorne poslove kao rukovodilac operativnog sektora. Službu je završio kao načelnik kabineta komandanta RV i PVO Jugoslavije. Umro je 1974.

POVEZANA VEST

Uspomene jednog vazduhoplovca