Poslednja strašna ofanziva nemačke armije u Drugom svetskom ratu

U jutarnjim satima 6. marta 1945. godine posle masovne artiljerijske pripreme na položaje sovjetskih trupa na području mađarskih jezera Balaton i Velence i reke Drave sručila se lavina nemačkih tenkova i pešadije. Nemačka armija je krenula u operaciju „Prolećno buđenje“. Ispostavilo se da je to bila njena poslednja velika ofanziva u Drugom svetskom ratu, piše Russia beyond.

U proleće 1945. godine situacija na Istočnom frontu bila je katastrofalna po Nemačku. Crvena armija je već bila praktično na prilazima Berlinu, svega 70 kilometara od ulaza u grad. U jednom trenutku su sovjetske trupe napravile predah, spremajući se za odlučujući marš na prestonicu Trećeg rajha. Upravo tada su Nemci krenuli u ofanzivu, i to daleko južnije, na teritoriji Mađarske. Cilj je bio da se iznenađeni neprijatelj potisne preko Dunava i da se na taj način osiguraju poslednja velika nalazišta nafte u zapadnoj Mađarskoj i Austriji. Gubitak tih nalazišta bi Nemcima onemogućio dalje ratovanje.

Veliki otadžbinski rat, tenkovski obruč oko Berlina.

Boris Borovskih/Sputnik

Za „Prolećno buđenje“ su angažovane značajne snage, ukupno 430.000 vojnika, preko 800 tenkova i samohodnih oruđa, 6.000 artiljerijskih oruđa i minobacača, i preko 800 aviona. Glavna udarna snaga je bila Šesta tenkovska SS armija general-pukovnika Jozefa Ditriha, koja je specijalno za ovu operaciju prebačena sa Zapadnog fronta.

Nemački teški tenkovi Pancer VI Tigar bili su masovno korišćeni u borbama i napuštani pri povlačenju.

Nemački državni arhiv

Nemcima su se u Mađarskoj suprotstavile snage Trećeg ukrajinskog fronta koje su brojale preko 400.000 ljudi (uključujući i savezničke bugarske i jugoslovenske jedinice) sa 6.800 artiljerijskih oruđa i 700 aviona. Ozbiljan problem je bio nedostatak tenkova. Sovjetske trupe su bile iscrpljene posle zimskih borbi za Budimpeštu i sada su na raspolaganju imale samo 400 tenkova.

Drugi svetski rat 1939-1945. g. Budimpeštanska ofanziva sovjetske vojske. Vojnici Trećeg Ukrajinskog fronta sa automatima u uličnim borbama za oslobođenje Budimpešte.

Sputnik

Priprema „Prolećnog buđenja“ je bila najstrože čuvana tajna, ali je komanda Crvene armije zahvaljujući obaveštajnoj službi unapred saznala za nju, pa je pripremila duboko ešeloniranu odbranu. Očekivalo se da će Nemci krenuti u ofanzivu najkasnije sredinom marta. Nisu bili poznati samo glavni pravci napada.

 

Nemački savezni arhiv (Bundesarhiv)

Šestog marta su vođeni krvavi okršaji od obala Drave, gde su se branile bugarske i jugoslovenske jedinice, do područja između jezera Balaton i Velence, gde je najjače udarila Šesta tenkovska SS divizija. „Na Balatonu je naš puk imao ogromne gubitke“, napisao je kasnije poručnik 877. artiljerijskog puka Eduard Melikov: „Na položaje naše divizije krenulo je istovremeno 200 nemačkih tenkova, tako da su naše haubice otvarale direktnu vatru. Bile su to veoma teške borbe. Naš puk tokom celog rata nije izgubio toliko ljudi koliko u Mađarskoj“.

 

Getty Images

Odlučujuću ulogu u slomu neprijatelja odigrala je protivtenkovska artiljerija. Često su se artiljerci hrabro borili čak i kada ih pešadija više nije pokrivala jer je bila razbijena ili se povukla. A kad bi ostali bez oruđa, i sami su se često borili kao pešadinci. Široko je primenjivana taktika zaseda, kada su dobro kamuflirana sovjetska samohodna artiljerijska oruđa i tenkovi iz velike blizine otvarali vatru na kolonu neprijateljskih tenkova.

Artiljerijska posada u boju.

Vladimir Grebnjev/Sputnik

Uveče 6. marta je komandant Grupe armija „Jug“, general Oto Veler, izvestio načelnika Generalštaba Kopnenih trupa Hajnca Guderijana: „Tenkovi se teško kreću po nepristupačnom terenu zbog velikog blata, a svi putevi vrve od minskih polja i neprijateljske artiljerije. Pešadija nije mogla da obezbedi brzo probijanje položaja, a u teškim borbama je potrošeno dosta municije, usled čega vojnici mogu da ostanu bez metaka. Ispostavilo se da je neprijatelj očekivao našu ofanzivu i pripremao se za nju, mada nije znao tačno vreme početka i glavna mesta na koja će biti izvršen napad“.

Oto Veler (levo) i Ferdinand Šerner, 1944.

Nemački savezni arhiv (Bundesarhiv)

Posle nekoliko dana teških borbi nemačke trupe su i pored velikih gubitaka ipak uspele da probiju dve linije sovjetske odbrane. Komandant Trećeg ukrajinskog fronta, maršal Sovjetskog Saveza Tolbuhin, obratio se Štabu vrhovne komande sa molbom da angažuje Devetu gardijsku armiju koja je bila u rezervi. To mu nije odobreno (ta armija je čuvana za ofanzivu na Austriju). Preporučeno mu je da se zadovolji raspoloživim snagama.

 

Viktor Tjomin/Sputnik

I pored lokalnog uspeha nemačka ofanziva je splasnula. Trupe su prodrle najviše 30 kilometara u dubinu teritoriju koju je kontrolisala Crvena armija, a 15. marta su počele da se brane. „Nestale su sve šanse da postignemo veliki uspeh“, napisao je u svojim memoarima Hajnc Guderijan: „Splasnula je borbenost SS divizija, koja je pre toga bila na visini. Čitave jedinice su se povlačile uprkos naređenju, koristeći vatru koju su otvarali uporni tenkisti. Više se nije moglo računati na te divizije. To je bila poslednja kap u čaši Hitlerovog trpljenja. On se strašno razgnevio i naredio da se vojnicima tih divizija sa rukava strgne naziv jedinice“.

Pripadnici nacističke vatrogasne službe.

Getty Images

Šesta tenkovska SS divizija je u borbama na području jezera Balaton izgubila preko 250 tenkova i samohodnih artiljerijskih oruđa, od čega se više nije mogla oporaviti. Već 16. marta, sutradan po završetku „Prolećnog buđenja“, Crvena armija je krenula u ofanzivu na Beč. Ubrzo zatim je cela teritorija Mađarske konačno bila slobodna od nemačkih trupa.

 

Ministarstvo odbrane RF

Boris Jegorov, Russia beyond