Mislite da znate ko su kozaci? Mnogi tako misle...

Kozaci nisu ni rasa, ni nacija, ni profesija, ni ljudi koji žive na određenom mestu. Oni su od svega toga pomalo. Vreme je da se raskrinkaju mitovi o kozacima i da se vidi kakvi su oni bili nekada a kakvi su danas.

Oni su živeli po sopstvenim zakonima na slobodnim teritorijama južne Rusije. Bili su vojna sila, jedna od najpouzdanijih u Ruskoj imperiji. Sa druge strane, stalno su stvarali glavobolje ruskim carevima koji su hteli da upravljaju kozačkim zajednicama i da ih kontrolišu, piše Russia beyond. 

Kako su se pojavili kozaci? 

Jalutorovski zatvor.

Maksim Slucki/TASS

Reč „kozak“ („kazak“) je turanskog porekla i označava slobodnog čoveka, lutalicu, nekoga ko traga za srećom. Očigledno je da su se u Rusiji tako zvali ljudi koji nisu bili vezani za određenog gazdu ili spahiju.

Prvi kozaci su bili ljudi koji su živeli blizu granica ruskih kneževina, uglavnom na jugu, otprilike od 14. i 15. veka. Živeli su u utvrđenim naseljima napravljenim tako da brane kneževinu od nomadskih plemena koja su se kretala takozvanim „Divljim poljima“ ili „Kumanskom stepom“ između Vladimirsko-Suzdaljske Rusije, Kaspijskog i Crnog mora.

Kada su kozaci počeli da služe ruskim vladarima? 

Učesnici istorijske rekonstrukcije Razdrske opsade 1643. godine u Rostovskoj oblasti.

Sergej Pivovarov/Sputnik

Čim se u Moskovskoj državi pojavila centralizovana vlast (otprilike u 15. veku), prvi veliki moskovski knezovi su pokušali da angažuju kozake. Kozačke vojne formacije su učestvovale u bitkama moskovskih knezova protiv nomadskih tatarskih plemena. Kozaci su služili Moskovskoj državi i branili je od neprijatelja u pograničnim gradovima. Moskovska vlast ih je delimično podržavala i slala im oficire koji nisu bili kozaci.

U različitim delovima Sovjetske imperije bilo je preko 20 zasebnih kozačkih armija. One su imale status relativno slobodnih zajednica i sačuvale su ga sve do kraja 19. veka. Među njima je najveća i najstarija bila Donska kozačka vojska (u basenu reke Don na teritoriji savremene Ukrajine). Kozačka vojska se od regularne armije razlikovala po tome što se u mirnodopskim uslovima lako mogla rasformirati, posle čega su se svi kozaci vraćali kućama i živeli kao slobodni ljudi. Bili su oslobođeni poreza na imovinu, kao i drugih poreza, a takođe regrutacije, ali su zato bili striktno obavezni da dođu sa konjem i oružjem na prvi poziv centralne vlasti.

Kako je kozacima oduzeta autonomija? 

Stepan Razin

Sergej Kirilov

Oblasti u kojima su živeli kozaci postale su u 17. i 18. veku deo Rusije. Usled politike Moskovske carevine 1667-1671. godine izbio je ustanak donskih kozaka poznat kao Seljačka buna Stepana Razina. Početkom 18. veka donske kozake je pokorio Petar Veliki i tada je njihova zemlja postala deo imperije.

Jemeljan Pugačov

Public domain

Za vreme Katarine Velike izbio je ustanak 1773-1775. na čelu sa Jemeljanom Pugačovom. Posle toga su donski kozaci bili strogo obavezni da služe državi. Kozaštvo je postalo specifičan entitet u ruskom narodu, sa određenim privilegijama i obavezama.

Zašto se ruski pioniri i istraživači novih teritorija tretiraju kao kozaci? 

Ekspedicija Semjona Dežnjova.

Klavdij Lebedev

Jermak, koji je pokorio Sibirski kanat, Semjon Dežnjov, koji je otkrio ono što se danas zove Beringov moreuz i mnogi drugi ruski pioniri 17. i 18. veka tretiraju se kao kozaci jer su služili na obodima ruske zemlje, čuvali su njene granice i širili njen uticaj. Semjon Dežnjov je zaista i služio kao kozak u sibirskom gradu Tobolsku. Pa ipak, ti sibirski kozaci nisu imali mnogo sličnosti sa kozacima iz Donskog kraja. Nisu bili ujedinjeni u nekakvu vojnu formaciju i više su ličili na graničare.

Kojoj veri i nacionalnosti su pripadali kozaci? 

„Zaporoški kozaci pišu pismo konstantinopoljskom sultanu“, Ilja Rjepin.

Kozaci nisu pripadali nijednoj konkretnoj nacionalnosti. Većina Donskih kozaka je bila mešovitog porekla, delimično srednjeruskog, a delimično južnjačkog sa jakim tatarskim i poljskim uticajem, tako da se oni ne mogu etnički definisati.

Kubanjski kozaci krajem 19. veka.

Sputnik

Većinom su pripadali ruskom pravoslavlju i ruskom staroobredništvu. Hrišćanska vera ih je definisala u većoj meri nego nacionalnost ili mesto gde su živeli. Osim toga, kozačkim principima i načinom života bili su povezani veoma različiti ljudi koji su se indentifikovali kao kozaci.

Po čemu je kozači način života bio poseban? 

Koazak u akciji.

Getty Images

Ono što odmah pada u oči kod kozaka jeste njihova „frizura“, njihovi brkovi i odeća jarkih boja koja veoma podseća na odeću naroda Severnog Kavkaza. Sličnost potiče otud što je u pitanju odeća profesionalnih ratnika i konjanika koji žive u toplijim krajevima. Kozaci su od desete godine učili dečake da jašu, da rukuju sabljom i pucaju iz puške.

Koliko je bilo kozaka? 

Grupni portret kozačke porodice.

russiainphoto.ru

Kozaci su prvi put izbrojani u popisu 1897. godine, i tada ih je bilo oko 3 miliona (1.448.382 muškog i 1.480.460 ženskog pola). Ali njihov pravi broj je bio mnogo veći. Bilo ih je ukupno oko 5 miliona u celoj imperiji.

Gde su bili kozaci u sovjetsko vreme? 

Kozaci sovjetske Crvene armije uživaju u predahu.

Getty Images

U sovjetsko vreme su mnogi kozaci bili izloženi represijama jer su se većinom vatreno suprotstavljali boljševicima. Boljševička vlast je sprovodila politiku „raskozačivanja“, tj. eliminacije kozaštva. Od 1918. do 1924. veliki broj kozaka je streljan i još veći broj je nasilno deportovan. Na teritoriji Donske kozačke vojske 1917. godine je živelo oko 4,5 miliona ljudi, od čega se polovina izjašnjavala kao kozaci. Na istom području je 1921. godine ostalo svega oko 2,2 miliona ljudi.

Pa ipak, u sovjetskoj armiji su postojale kozačke vojne fomacije, mada se po brojnosti one nisu mogle porediti sa kozačkim armijama Ruske imperije.

Gde su sada kozaci? 

Ruski kozaci.

Getty Images

U današnje vreme ljudi koji se izjašnjavaju kao kozaci ili kažu da vode poreklo od kozaka žive na teritoriji Rusije, Kazahstana, Ukrajine i u različitim delovima sveta (mnogi kozaci su emigrirali iz Rusije posle boljševičke revolucije 1917. godine).

Vrhovni sovjet Sovjetskog Saveza je 1989. godine zvanično priznao da su protiv kozaštva primenjivane nepravedne represije i potvrdio je njihovo pravo na zvaničnu političku rehabilitaciju. Vlada Ruske Federacije je 1994. godine izjavila da je „preporod kozaštva kao tradicionalne ruske državne službe jedan od elemenata formiranja nove ruske države“.

Danas postoji ruska militarizovana formacija koja se zove Državni registar kozačkih društava Ruske Federacije. To je ujedinjena hijerarhija savremenih ruskih kozačkih zajednica u različitim delovima zemlje. Postoji takođe Savet za pitanja kozaštva pri predsedniku Ruske Federacije. Sada u Rusiji ima oko 140.000 kozaka (članova kozačkih zajednica) i registrovano je 11 većih kozačkih zajednica, ali je broj potomaka kozaka daleko veći.

Georgij Manajev, Russia beyond