VAŽNI DOGAĐAJI U ISTORIJI SVETA

Oko 90.000. p. n. e. U Africi su se razvili prvi pravi ljudi. Odatle su se širili ostatkom sveta. Druge vrste ljudi postepeno su izumrle.

Oko 11.000. p. n. e. Završetak poslednjeg ledenog doba. Lovci na severnog medveda i mamuta slede led koji se povlači. Oni izrađuju alat i nakit od slonove kosti.

Oko 11.000-10.000. p. n. e. Počinje se s gajenjem pšenice u severnoj Mesopotamiji, oblasti između reka Tigra i Eufrata u zapadnoj Aziji. Dostupnost vode i razvoj sistema navodnjavanja doveli su do nestanka zajednica lovaca-sakupljača i do nastanka zemljoradničkih naselja u kojima su gajene i domaće životinje. Među prvim pripitomljenim životinjama bili su psi.

Oko 7400-6700. p. n. e. U Meksiku nastaju prva zemljoradnička naselja u kojima se gaji povrće, najviše bundeve i tikvice.

Oko 7000-5000. p. n. e. U Kini nastaju mala zemljoradnička naselja. Ljudi gaje pirinač i prave jednostavnu grnčariju i korpe.

Oko 6000. p. n. e. Primitivna zemljoradnička naselja u kojima se gaji pšenica nastaju u Megari, zapadno od reke Ind. Ovo područje kasnije je postalo deo Harapana ili civilizacije iz doline Inda.

Aboridžinski narod iz severne Australije pravi pećinske slike riba, krokodila i drugih životinja.

Oko 3500. p. n. e. Sumeri - nomadi iz istočnih brdskih predela doseljavaju se u ravnice Mesopotamije. Oni osnivaju više gradova-država (među ostalima Uruk, Ur, Susa i, docnije, Vavilon), kojima vladaju kraljevi kao zastupnici božanstava (teokratija). Sumeri grade terasaste hramove u čast gradskih božanstava. Zemlja se natapa sistemom kanala. Umetnička obrada bakra, cinka i zlata. Razvija se slikovno pismo od kojeg nastaje klinasto pismo. Činovnici i pisari nadziru davanja koja su nametnuta seljacima. Pri tom se služe sistemom brojeva čija je jedinica 60 (seksagezimalni sistem). Za deobu vremena, naučnici sastavljaju mesečev kalendar od 354 dana.

Oko 3100. p. n. e. Kralj Menes ujedinjuje Gornji i Donji Egipat; nastaje prva dinastija faraona. Faraon je obožavan kao božji sin koji, po narodnom verovanju, odlučuje o plavljenju Nila.

U Britaniji počinje faza prve izgradnje Stounhendža.

Oko 2600. p. n. e. Faraoni grade piramide za svoje grobnice. Piramide su visoke 90-140 m. Unutrašnjost im je načinjena od školjkastog krečnjaka, a spoljni deo sastavljen je od belih krečnjačkih blokova. Gradnja piramida iziskuje značajna fizička i matematička znanja. Ulaz se uvek nalazi na severnoj strani. Građevine su ukrašene statuama i slikama bogova, koji su prikazani isključivo sa prednje strane ili u profilu. Leševi se mumificiraju jer, po egipatskom verovanju, mrtvi mogu u carstvu bogova i dalje živeti jedino dok telo ostane neoštećeno.

Oko 2300. p. n. e. Istočnosemitski kralj Sargon I osvaja sumerske gradove-države i prodire sve do Crnog mora. Akad postaje glavni grad njegovog carstva, kojim on centralizovano upravlja uz pomoć činovnika, a raspolaže i stalnom vojskom. Oko 2150. godine p. n. e. to carstvo osvajaju iranski narodi.

Oko 2200. p. n. e. Egipat je oslabio usled slabih prinosa i pobuna, što je dovelo do propadanja Starog Kraljevstva. Usledio je period nemira, kada je Egipat bio podeljen na nekoliko malih kraljevstava.

Oko 2000. p. n. e. Civilizacija Olmeka u Srednjoj Americi razvija se i cveta na obali zaliva u južnom Meksiku. Olmeci su podizali gradove i razvijali trgovinu i umetnost.

Oko 1700. p. n. e. Počinje razvoj minojske civilizacije na ostrvu Krit. Minojci su bili čuveni pomorci i trgovali su po čitavom Sredozemlju.

Oko 1600. p. n. e. Egipat se opet ujedinjuje pod vladarima Tebe, grada u Gornjem Egiptu. Država se postepeno širi i osvaja mnoge susedne zemlje.

Oko 1500. p. n. e. U Kini se razvija visoka kultura pod dinastijom Šang.

Indoevropska plemena dolaze u Indiju. Bramanska religija pretvara se u kastinsku.

Narodi vični plovidbi naseljavaju ostrva Mikronezije i Polinezije. Osnivaju sela u kojima gaje svinje, jam krompir i drugu hranu.

Oko 1300. p. n. e. Počinje opadanje minojske civilizacije u Grčkoj. Mikenjani su vodili rat protiv Troje, grada u današnjoj Turskoj, a živeli su u malim gradovima-državama.

Oko 1200. p. n. e. Prevlast u pomorstvu i trgovini preuzimaju Feničani (centar Tir).

Oko 1000. p. n. e. U Evropi i zapadnoj Aziji počinje masovna obrada gvožđa jer su ljudi usvojili tehnike grejanja, topljenja i kovanja.

814. p. n. e. Na trgovačko-politički značajnom, najužem delu Sredozemnog mora, nasuprot Siciliji, Feničani osnivaju Kartaginu (novi grad).

Oko 800. p. n. e. Grčka oživljava posle perioda opadanja, nazvanog Mračno doba.

776. p. n. e. U Olimpiji se prvi put održavaju svečane igre u formi sportskih natecanja svih Grka, u slavu boga Zevsa. Igre se održavaju svake četvrte godine i traju pet dana. Za to vreme vlada primirje u celoj Grčkoj. Slične igre održavaju se i u Delfima i na Kritu.

753. p. n. e. Osnivanje Rima (Romul). U sledećem periodu, Rim osvajaju etrurski kraljevi. Nastaje posebna latinska abeceda.

594. p. n. e. Svojim reformama, državnik Solon privodi kraju socijalne sukobe u Atini. Građani su prema imovini podeljeni na klase s različitim pravima i dužnostima (timokratija - vladavina prema imovini).

Put razvoju demokratskog državnog uređenja otvoren je sudelovanjem svih odraslih muškaraca u narodnoj skupštini.

586. p. n. e. Kralj Nabukodonosor II, koji je od Vavilona ponovo načinio snažnu državu, razara u Jerusalimu hram i vodi Jevreje u "vavilonsko ropstvo". Neznatan deo Jevreja vraća se 583. p. n. e. nazad u Palestinu.

Oko 550. p. n. e. Pitagora iz Samosa, grčki filozof i matematičar, uči da odnosi brojeva održavaju harmoniju sveta (istraživanja tonskih nizova na žičanim instrumentima).

Otkriva Pitagorinu teoremu i uči o okruglom obliku Zemlje. Pitagora osniva tajni savez čiji se članovi obavezuju na potpunu suzdržljivost. Verovanje u seobu duše.

510. p. n. e. Rimljani isteruju poslednjega etrurskog kralja Tarkvinija Oholog. Rim postaje aristokratska republika. Vlast u državi preuzima Senat, patricijsko veće staraca koje godišnje prima po dva nova konzula. U opasnim vremenima može se imenovati diktator na šest meseci; za vreme svoje vladavine, diktator može samostalno donositi odluke za dobro naroda.

508. p. n. e. Klisten reformiše sistem vladavine u Atini, udarajući temelje demokratiji.

Oko 500. p. n. e. Kineski mudrac Kung Fu Ce (Konfučije) reformiše običaje na kineskim mandarinskim dvorovima. Od ljudi očekuje da se vežbaju u krepostima, mudrosti, dobroti, vernosti, poštenju i iskrenosti, i da te vrline s predanošću slede u prirodi, u porodici i državi.

492-449. p. n. e. Grčka i Persija vode niz ratova, zajedno nazvani grčko-persijski ratovi. Ratovi su okončani kada su se grčki gradovi-države ujedinili da bi pobedili persijsku vojsku.

477. p. n. e. Pod vođstvom Atine osniva se atičko-delski pomorski savez kojem se priključuje oko 200 grčkih gradova-država. Novac za naoružanje flote i vođenje rata, članovi saveza uplaćuju u zajedničku blagajnu; blagajna je smeštena u Apolonovom hramu na otoku Delosu.

475. p. n. e. Smrt grčkog filozofa Heraklita; on je učio da se sve na svetu neprekidno kreće, i da su ljudi u neprekidnoj međusobnoj borbi.

Oko 460. p. n. e. Rođen je Demokrit, grčki filozof i prirodnjak iz Abdere. On objašnjava da se svet sastoji od sitnih delića, atoma. Nastanak ili nestajanje stvari zavisi od kretanja atoma (njihovog spajanja ili deobe).

446-431. p. n. e. Perikle, koji je godinama bio biran za vojskovođu, preuzima vođstvo nad državom u Atini. Ukida povlastice imućnih i određuje da svaki činovnik prima platu.

Pozorišne predstave besplatne su za sve građane. Perikle nameće i saveznicima demokratsko uređenje države; uvođenjem atičkog novčanog sistema, sistema mera i težine, nastaje jedinstveno privredno područje. Za prenošenje vesti koriste se signali pomoću baklji. Velike novčane sume daju se za ulepšavanje i izgradnju Atine. Grad postaje središte tadašnje kulture. Započinje "Periklovo" ili "zlatno doba" Atine.

Nastaju majstorska dela grčke arhitekture: na području grada izgrađuje se Akropolj (Partenon, Propileji, Erehteon, hram Nike), u Pesti i na Sunionu gradi se Posejdonov hram. Vajari Miron i Fidija stvaraju poznata umetnička dela (statue Zevsa, Atene, Apolona, bacača diska).

Sofokle i Euripid pišu drame prema starim kazivanjima o bogovima i junacima, to su: "Antigona", "Edip", "Medeja", "Ifigenija", "Elektra", "Orest" i druge. Herodot, nazvan "ocem pisane istorije", i Tukidid opisuju tok rata. U filozofiji vodeću ulogu preuzimaju sofisti. Oni dovode u sumnju ljudsku sposobnost spoznanja i uče svoje učenike da je ishod ono što je odlučujuće kod svake akcije. Budući da je veština govora i spremnost odgovora ono što najvećim delom određuje uspeh, područje proučavanja kojim se oni najviše bave jeste retorika. Protagora, jedan od najpoznatijih sofista, objašnjava da je čovek mera svih stvari (početak subjektivizma u filozofiji). Kad je Protagora optužen zbog bezbožništva, on je pobegao ali se utopio na putu za Siciliju. Njegovi spisi spaljuju se na trgu u Atini. Šire se kultovi: Asklepijev kult (u čast boga lečništva), kult Kibele (božice plodnosti) i kult Amona (boga svetlosti) po ugledu na Egipćane.

431-404. p. n. e. Peloponeskim ratom između Atine i Sparte završava se "zlatno doba" Atine. Uzroci toga bratoubilačkog rata jesu bogatstvo i ugled Atine, na čemu je Sparta zavidela Atini, ali i atička oholost i želja za vlašću.

338. p. n. e. Kralj Filip II Makedonski pobeđuje Grke kod Heroneje.

336. p. n. e. Smrt Filipa Makedonskog. Nasleđuje ga sin Aleksandar, koga je odgajao Aristotel.

333. p. n. e. Aleksandar pobeđuje perzijskog kralja Darija III kod Isa.

330. p. n. e. Jedan persijski satrap ubija cara Darija koji beži pred Aleksandrom. Aleksandar kažnjava ubicu, uzima u zaštitu carevu porodicu i proglašava se za naslednika perzijskih careva.

326. p. n. e. Aleksandrova vojska ulazi u Indiju. Trupe zahtevaju povratak; mukotrpno vraćanje preko južnoiranskih stepa. Uvođenje strogog perzijskog ceremonijala na makedonskom dvoru i namera da Makedonce, Grke i Perzijance pretvori u jedan narod, udaljili su vojskovođe od Aleksandra.

323. p. n. e. Aleksandrova smrt. Širenje grčkog jezika i kulture u zemljama istočnog Sredozemlja i Srednjeg istoka. Nastaje helenistička kultura.

287. p. n. e. Kraj unutrašnjih borbi u Rimu: odluke plebejske skupštine postaju zakon za ceo narod.

264-241. p. n. e. Prvi punski rat: Rimljani i Kartaginjani (pod vojskovođom Hamilkarom Barkom) bore se s promenljivim uspehom za prevlast nad zapadnim Sredozemljem, posebno nad Sicilijom. Rimski graditelji konstruišu ratne brodove s pokretnim mostovima. Uz pomoć nove ratne tehnike, Rimljani postižu prevlast na moru i prisiljavaju Kartaginu na mirovni ugovor po kome dobijaju Siciliju i veliku ratnu odštetu.

221. p. n. e. Princ kineske feudalne države Tsin podjarmljuje delove Kine. On stvara centralizovano carstvo kojim vlada apsolutistički. Ukinuta je moć aristokratije, uvedeno jedinstveno pismo i uspostavljena jedinstvena kultura. Kineski car naređuje izgradnju velikog zida kao zaštitu od upada Huna iz Mongolije.

218. p. n. e. Dve najmoćnije države u zapadnom Sredozemlju - Rim i Kartagina - počinju Drugi punski rat. Kartaginski vojskovođa Hanibal je u prvi mah porazio Rimljane, ali rat je završen porazom Kartagine u bici kod Zame 202. godine p. n. e.

149-146. p. n. e. Treći punski rat između Rima i Kartagine završen je rimskim osvajanjem i uništenjem Kartagine. Rimljani su postali gospodari zapadnog Sredozemlja.

Oko 140. p. n. e. Kina dostiže kulturni procvat pod carevima dinastije Han.

133. p. n. e. Socijalni nemiri u Rimu. Narodni tribun Tiberije Grah pokušava da pomogne seljaštvu osiromašenom ratovanjima. On zahteva novu podelu zemlje, koja se najvećim delom nalazi u rukama veleposednika senatora. Grah je ubijen tokom tih nemira.

123-121. p. n. e. Tiberijev brat Gaj ponovo nastoji da preduzme reformu, ali odustaje zbog otpora veleposednika.

73. p. n. e. Ustanak robova pod vođstvom Tračanina Spartaka. Njega konačno pobeđuju rimske vojskovođe Kras i Pompej (71. p. n. e.).

49. p. n. e. Uspešni rimski general Julije Cezar postavljen je za diktatora Rima i počeo da reformiše korumpiranu vlast. Njegovi neprijatelji su se udružili i ubili ga 44. p. n. e.

27. p. n. e. Oktavijan postaje rimski car, i dobija nadimak Avgust. Rimsko carstvo je obuhvatalo velike delove Evrope i Azije, severnu Afriku i sredozemna ostrva.

Prelazno doba Započinje "zlatno doba" rimske književnosti. Vergilije u svojim pesmama "Bukolike" veliča iskonsku snagu rimskih seljaka; u "Enejidi" opeva trojansko poreklo Rimljana i njihovu predodređenost da vladaju svetom. Horacije piše ode miru; Livije piše svoje istorijsko delo "Ab urbe condita". Salustije opisuje epizode iz građanskih ratova. Ovidije u "Metamorfozama" se bavi rimskom mitologijom.

33. n. e. Isus Hristos je raspet na brdu Golgota u Jerusalimu. Njegovo učenje kasnije je postalo osnova hrišćanske vere.

79. Erupcija Vezuva; razoreni su gradovi Pompeji i Herkulanum. Iskopavanja su otkrila bogatu kulturu toga doba.

Oko 100. Srednjoamerička civilizacija Olmeka počinje da propada.

Oko 110. Car Trajan osvaja Daciju, Partu i veće delove Nabatejskog carstva. Rimsko carstvo je na vrhuncu moći.

Šire se hrišćanstvo i kult boga Mitre. Hrišćani uskraćuju caru uobičajeno poštovanje kao bogu. Progoni hrišćana.

117-138. Rimski car Hadrijan preuzima vlast i reformiše sistem uprave u provincijama.

Oko 200. Narod Bantu, potomci neolitskog naroda Nok iz zapadne Afrike, seli se u centralnu i južnu Afriku.

Oko 264-641. Persijom vlada iranska dinastija Sasanida.

284-305. Car Dioklecijan, sin ilirskog oslobođenika iz provincije Dalmacije, daje Rimskom carstvu nov oblik vladavine po uzoru na orijentalne despotije (dominat). Da bi lakše vladao, uzima još tri savladara s kojima deli upravu nad državom. U Splitu je sačuvana njegova palata sagrađena u periodu 295-305. Sagrađena je u obliku pravougaonika po uzoru na rimski tabor.

313. Ediktom u Milanu, car Konstantin proglašava ravnopravnost hrišćanske vere sa ostalim veroispovestima.

375. Provala Huna u južnu Evropu. Oni prouzrokuju velike seobe naroda.

395. Deoba Rimskog carstva za vladavine cara Teodosija. Nastala su dva carstva: Zapadno i Istočno Rimsko Carstvo, čije su prestonice Rim i Konstantinopolj. Istočno Rimsko Carstvo dobilo je ime po grčkoj koloniji Vizantu.

410. Vizigoti predvođeni Alarikom napadaju Italiju, pljačkaju i pale Rim.

455. Vandali ponovo pustoše Rim.

476. Kraj Zapadnog Rimskog Carstva. Odoakar je zbacio s vlasti mladog zapadnorimskog cara Romula Avgustula i osnovao varvarsku kraljevinu u Italiji.

527-565. Car Justinijan. Ponovan uspon i procvat Istočnog Rimskog Carstva. Justinijan kodifikuje rimsko pravo u tzv. "Corpus jurus civilis", koji postaje osnova za razvoj evropskog prava. U njegovo doba izgrađena je u Konstantinopolju bazilika Sveta Sofija.

618. Početak vladavine dinastije Tang u Kini (do 907). Period razvoja i napretka u umetnosti i nauci. Kinesko carstvo pruža se od Koreje do Kaspijskog mora.

622. Muhamed beži sa svojim pristalicama u Medinu (hidžra) i širi svoje učenje (početak arapskog brojanja godina). Njegova vera povezuje helenističke, jevrejske i hrišćanske elemente. Propoveda pokornost jednom bogu Alahu (islam). Posle Muhamedove smrti, njegovi učenici zapisuju prorokove reči u svetu knjigu Kuran. Središte nove vere je Meka u kojoj se nalazi sveti crni kamen "ćaba". Islam se brzo širi po celoj Arabiji. Muhamedovi naslednici su kalife, verski i državni poglavari.

630-732. Muslimani osvajaju velika područja Prednje Azije i severne Afrike.

711. U bici kod mesta Kseres de la Frontera muslimani uništavaju državu Gota u Španiji.

732. Franački majordom Karlo Martel pobeđuje muslimane u bici kod Poatjea i zaustavlja njihov prodor u Evropu.

Oko 750. Početak vazalnog sistema kod Franaka: majordom daje vazalima vojnu beneficiju ili leno, s tim da mu oni uzvrate vernom službom i davanjem vojske u slučaju rata. Gospodar i vazal obavezuju se na obostranu vernost.

768. Karlo Veliki, sin Pipina Malog, ujedinjava sva germanska plemena i proširuje carstvo od Španije i severne Italije do reke Elbe. Vodi oštre ratove protiv Sasa pod vođstvom Vidukinda, protiv Avara i Slovena.

Na granična područja (marke) postavlja markgrofove s posebnim punomoćima. Karlo je najznačajniji evropski vladar toga vremena. Prestonica mu je u Ahenu.

800. Papa Lav III kruniše u Rimu Karla Velikog za cara Rimskog carstva; Karlo postaje službeni zaštitnik hrišćanstva. Vizantijski carevi priznaju ga tek posle dužeg oklevanja.

843. Karolinško carstvo podeljeno je ugovorom u Verdenu na tri dela: zapadni, istočni i Lotaringiju (uključujući Italiju). Ta deoba bila je baza za razvoj docnijih nacionalnih država - Francuske i Nemačke.

864. Kaluđeri Ćirilo i Metodije (rodom iz Soluna) šire hrišćanstvo među Zapadnim Slovenima, a crkvene obrede drže na slovenskom jeziku.

911. Normani se naseljavaju u severnoj Francuskoj (Normandija).

Oko 1000. Lif Erikson, sin norveškog kneza Erika Crvenog koji je naselio obale Grenlanda, iskrcava se na Labrador i otkriva Ameriku.

1054. Rimski papa i carigradski patrijarh uzajamno se anatemišu i isključuju iz crkve. Tako se borba za crkvenu prevlast završila crkvenim raskolom (šizma) između zapadne i istočne crkve, koje se otad zovu rimokatolička i istočnopravoslavna ili ortodoksna.

1066. Viljem Osvajač, vojvoda od Normandije, prelazi s vojskom kanal Lamanš, pobeđuje engleskog kralja Haralda u bici kod Hastingsa i kruniše se za kralja Engleske, u kojoj uspostavlja jaku centralističku vlast. Vojvoda od Normandije, koji postaje engleski kralj, ostao je i dalje vazal francuskog kralja.

1086. "Knjiga strašnog suda" - završen je popis zemljišta i stanovništva u Engleskoj.

Oko 1100. Feudalizam je ukorenjen u najvećem delu zapadne Evrope. Feudalna dobra prenose se sa oca na sina.

1096-1099. Prvi krstaški rat: hrišćani osvajaju Jerusalim. Njihov vođa, grof Gotfrid de Bujon, postaje "branitelj Svetog groba"; njegovi naslednici uzimaju naslov "kralja Jerusalima". Uspešni protivnapadi muslimana zahtevaju tokom sledećih dve stotine godina nove krstaške ratove. Za vreme krstaških ratova nastaju verski viteški redovi: jovanovci, templari, tevtonci. Mada krstaški ratovi ne donose ni jedan trajan vojni uspeh, oni za Evropu imaju dalekosežne posledice: jačaju osećaj zajednice evropskih naro
(2m, 25.08.2019. 22:38:50) [15783]