Vek od početka Makenzenove ofanzive na Srbiju

Ovih dana navršava se sto godina otkako su u Prvom svetskom ratu, posle blistavih pobeda srpske vojske na Ceru i Kolubari 1914. godine, združenim snagama Nemačka, Austrougarska izvršile napad na Kraljevinu Srbiju početkom oktobra 1915. godine. Nakon što im se pridružila Bugarska, srbska vojska se i pored junačkog otpora našla u bezizlaznoj situaciji, a ono što je potom usledilo danas nam je poznato kao „Albanska golgota”.

Jedan od glavnih pravaca prodora nemačkih snaga, s kojima se srbski vojnik tada prvi put sreo, bio je u selu Ram na Dunavu, u opštini Veliko Gradište. Tim povodom, opština Veliko Gradište i grad Požarevac zajedničkim programom obeležavaju stogodišnjicu odbrane Stiga u Velikom ratu.

„Pre sto godina ovde se branila Srbija. Treba napomenuti činjenicu da je veliki broj vojnika poticao upravo s ovog područja, iz opština Veliko Gradište i Požarevac. U bespoštednim borbama s Nemcima vojnici iz Stiga, Mlave i Homolja su bukvalno branili kućni prag”, kaže za „Politiku” Dragan Milić, prvi čovek opštine Veliko Gradište i predsednik Organizacionog odbora za obeležavanje stogodišnjice odbrane Stiga.

U nameri da brojno nadmoćnijem i tehnički opremljenijem neprijatelju pruže otpor što duže, kako bi držali odstupnicu glavnini vojske i izbeglicama u povlačenju, srpske snage su desetkovane, a među izginulim junacima bio je i sin jedinac književnika Branislava Nušića, Strahinja Ban Nušić. U svom delu „Devetstopetnaesta: tragedija jednog naroda” Branislav Nušić je opisao ovu tešku godinu u srbskoj istoriji.


Osmatrački zmaj-balon srpske vojske (Foto Istorijski arhiv Požarevac)

Posle jednog veka od početka Makenzenove ofanzive, braniocima Srbije izginulim u borbama s Nemcima na ovom delu tadašnjeg balkanskog fronta biće otkriveno spomen-obeležje.

„Centralna svečanost održaće u sredu, sedmog oktobra u selu Ram, gde je pre sto godina počelo prebacivanje nemačke 11. armije preko Dunava. Pozvali smo ceo državni vrh, a za sada smo dobili usmenu potvrdu ministra Bratislava Gašića da će prisustvovati ovom događaju”, rekao je Dragan Milić.

Otkrivanju spomenika prethodiće kulturno-umetnički program, kao i virtuelna izložba Istorijskog arhiva Požarevac „Stogodišnjica odbrane Stiga i Braničeva 1915–2015”. Dr Jasmina Nikolić, direktorka istorijskog arhiva u Požarevcu, objašnjava da su se tokom perioda zatišja 1915. godine Centralne sile pripremale za veliku ofanzivu protiv Srbije u kojoj je planirano angažovanje elitnih jedinica tri države, Nemačke, Austrougarske i Bugarske, pod komandom Makenzena.

„Nemačke i austrougarske trupe počele su artiljerijski i desantni napad 6. oktobra 1915, da bi 7. oktobra započele forsiranje Dunava na ramskom i kostolačkom sektoru. Glavnina nemačke vojske izvršila je upad istočno od Beograda prema dolini Velike Morave, dok je na Beograd usmerena austrougarska vojska zbog moralno-političkog i propagandnog značaja osvajanja prestonice”, navodi dr Nikolić.

Nemačka 11. armija, pod komandom generala Maksa fon Galvica, bila je raspoređena su na levoj obali Dunava od Beograda do Golupca. Suprotstavile su im se, na potesu od Grocke do Golupca, Drinska i Dunavska divizija prvog poziva, kao i Braničevski odred (tri pešadijska puka trećeg poziva). Ove trupe bile su deo 3. srpske armije pod komandom generala Pavla Jurišića Šturma.

Prema naredbama Vrhovne komande, koja je očekivala savezničku pomoć, srbska vojska je u borbama početkom oktobra 1915. ipak uspela da delimično uspori napredovanje neprijatelja. Budući da su savezničke akcije izostale, Vrhovna komanda izdala je naredbu o povlačenju. Do 15. oktobra su austrougarska vojska pravcem preko Drine i Save, a nemačka armija preko Dunava, zauzele Beograd, Smederevo, Požarevac i Golubac, primoravši srpske trupe na povlačenje prema Južnoj Srbiji. Istovremeno, 15. oktobra 1915. bez objave rata, Srbiju je napala Bugarska armija, onemogućivši povlačenje srpske vojske prema grčkoj granici i Solunu.

„Usledile su u novembru 1915. teške borbe Srpske operativne grupe generala Petra Bojovića protiv šest bugarskih divizija radi proboja prema Skoplju. Pošto proboj nije uspeo, povlačenje srpske vojske se, preko Kosova i Metohije, Crne Gore i Albanije, završilo na Jadranu”, dodala je dr Jasmina Nikolić.

Srbija pionir u razvoju ratnog vazduhoplovstva

U okviru virtuelne izložbe Istorijskog arhiva Požarevac povodom stogodišnjice Makenzenove ofanzive, posebna pažnja biće posvećena borbenim dejstvima srpske vojske na rekama (Savi i Dunavu), kao i u vazduhu.

„Srbija je bila jedna od pionira u razvoju ratnog vazduhoplovstva, kao i u njegovoj primeni. Vazduhoplovna komanda bila je 1915. godine prebačena iz Beograda u Požarevac, gde je radila i izviđačka škola”, rekla je dr Jasmina Nikolić.

Marko Albunović