Starije od imperije, jače od vremena

Evo već nekoliko nedelja se svuda i na svakom mestu govori o prisajedinjenju Krima Rusiji, proslavlja se godišnjica, diskutuje se o gorućim problemima. Želeli bismo da dodamo na ovu ogromnu polemiku još jednu temu-na prvi pogled, malu, beznačajnu, a u stvari, verovatno najvažniju.

Krim - to nije samo zemlja, ljudi, proizvodnja, putevi, železničke stanice i aerodromi. To su još i prastare pravoslavne svetinje. Ovde ih je puno. Svi stari gradovi poluostrva obeleženi su njihovim prisustvom. Zato ulazak Krima u sastav Rusije nosi sa sobom veliku odgovornost za sudbine ovih svetinja i čini neophodnim da se započne još jedno poglavlje duhovnog prosvećenja, upravo ono u kojem se propoveda o hrišćanskim starinama Tauride.

U pisanim izvorima ne nalazimo tačan datum njenog stvaranja. Ali, do naših dana se sačuvao natpis, po kome se u hramu nalazi grob nekog raba Božijeg Georgija koji se upokojio 752. godine. Pored toga, otkrivene su amfore iz VIII—IX veka koje su služile kao rezonatori, tj. poboljšavale su akustiku crkvene građevine. Arheolozi se razilaze u mišljenjima: na osnovu različitih materijala koji su pronađeni za vreme iskopavanja, datum polaganja temelja crkve se kreće između VIII i X veka (grobovi su tamo mogli biti preneti mnogo godina nakon izgradnje hrama).

Hrišćanstvo je vrlo rano došlo na ove prostore. Mesni episkop je prisustvovao Vaseljenskom saboru u Nikeji 325.godine. Iz toga sledi da su hramovi ovde postojali mnogo pre VIII veka, samo se nisu sačuvali do današnjih dana. Ali u svakom slučaju prilike, vezane za rođenje i mladi period sudbine crkve posvećene Svetom Jovanu Krstitelju, su nemirne i strašne. Njeni zidovi su bili u vlasništvu različitih domaćina poluostrva. Ako su se jedni odnosili ka hramu brižno, sa punim poštovanjem, drugi nisu videli ništa dobro u njegovom postojanju.

U VIII veku je Krim, uključujući i obale Bosfora Kimerijskog (kako se u to vreme nazivao Kerčki moreuz) bio pod vlašću Hazara. Krimskim zemljama je upravljao «tudun»-namesnik hazarskog vladara. Religijska tolerancija u toj državi varirala je u širokom rasponu. Da li je mogao prilikom vladavine Hazara na obali Bosfora da nikne hrišćanski hram? Da li je mogao postojati tamo, ne podvržući se rušenju? To je vrlo sporno i komplikovano pitanje. Ne postoji nedvosmislen odgovor.

Krim se oslobodio hazarske vlasti sredinom druge polovine IX veka. Na teritoriji današnjeg Kerča arheolozi su našli ruševine hazarske tvrđave, koju su napali, spalili i razrušili podanici konstantinopoljskog imperatora-Grci. Nedaleko od tvrđave izgradilo se čisto grčko naselje-mali grad zanatlija i trgovaca. Čini se da je tada, negde na izmaku IX veka i nastala crkva Svetog Jovana Preteče. Verovatno je u to vreme simbolizovala nadu doseljenika za dug i srećan život. A zar može biti takav život bez Boga, bez Crkve?

Sredinom X stoleća ruski knezovi su razrušili Hazarsku državu. Na kratak vremenski period mali deo severne obale Azovskog mora – Tmutarakan i Korčev (kako se tada nazivao Kerč) našao se pod vlašću Rusije. U Korčevu je najverovatnije bio smešten ruski namesnik ili knežev upravnik. U svakom slučaju, tu su pronađeni pečati nekog Ratibora, pečat poznate grkinje Teofanije Muzalon, potonje supruge jednog od ruskih knezova XI veka, novac Tmutarakanskog kneževstva. Drugim rečima, grad, a zajedno sa njim i hram Jovana Preteče postali su na neko vreme deo ruske zemlje.

Kod ruskih knezova i njihovih podanika hram se posebno poštovao. Na kraju krajeva upravo su Grci bili učitelji Rusije koja je nedavno ušla u vaseljenu Istočnog hrišćanstva...

1086 godine tmutarakanski knez Gleb Svetoslavič je po ledu izmerio Kerčenski moreuz. Dakle, prema stavovima nekih istoričara, polazna tačka za merenje moreuza bila je crkva Jovana Preteče.

Na prelazu između XI i XII veka grad je opet postao deo imperatorskih imanja. Kasnije su na njegovim bedemima utvđivali svoju vlast Italijani, Turci, Tatari (hram je čak, na neko vreme, pretvoren u džamiju), dok na Krim nije stigla Ruska imperija.

Sudbina hrama Svetog Jovana Preteče- to je drvo sa korenjem sežućim do epohe kada je ruska državnost bila samo u planu, kada Rurika, verovatno, još nisu priznavali novgorodci, kada su ruski neznabožci malo šta znali o hrišćanstvu. Biografija male crkvene građevine sadrži u sebi priču, izvađenu iz kamena: velika carstva rađaju se i ginu; dolaze narodi-oni koji potresaju svet, vladaju svime, a onda nestaju bez traga; imena moćnih vladara ostaju samo na kovanicama i kamenju; ništa nije večno, život zemaljski-taština i pepeo; jedino je vera u stanju da sve nadživi, i vreme je ne može poraziti svojom šapom zaborava..