Pravni položaj tri hrišćanske svetinje (2)

I istorijske činjenice, a posebno i neoborivo pravni dokumenti jasno svjedoče da je Mitropolija crnogorsko-primorska vlasnik tri hrišćanske svetinje. Svima je poznato da je njihov zakoniti vlasnik bio kralj Jugoslavije Petar II Karađorđević, koji ih je ostavio u Manastiru Ostrogu u aprilu 1941. godine. Svetinje su u depo državne tajne policije UDB-e dospjele 18. septembra 1952. g. što se jasno vidi iz zapisnika o pretresu stana i kancelarije arhimandrita Manastira Ostroga Leontija Mitrovića. U zapisniku je navedeno da su "prilikom pretresa pronađene sljedeće stvari: 1) u sobi spavaćoj pronađena je veća količina raznog nakita, kao i tri kutije sa ikonama pozlaćenim, koje su vlasništvo Petra Karađorđevića, bivšeg kralja Jugoslavije...". Prilikom pretresa u Manastiru Ostrogu pronađene su i "od strane organa Uprave državne bezbjednosti uzete iz manastira" (tako je navedeno u zapisniku - prim. V.DŽ) i druge stvari. Pretres i uzimanje svetinja i drugih predmeta navedenih u zapisniku su, u prisustvu arhimandrita Leontija i svjedoka igumana Gerasima (Čečura) i jeromonaha Serafima (Kašića), izvršili pripadnici UDB-e: Vlado Popović, Gojko Maksimović, Ljubo S. Petrović, Luka Koprivica i Vidak Popović. UDB-a je o oduzimanju predmeta snimila i petominutni nijemi film koji je godinama čuvan u depou tajne policije i koji je jesenas prvi put prikazan preko RTV Crne Gore i NTV Montena. I na filmu se jasno vidi da su svetinje uzete iz Manastira Ostroga. One nijesu bile, i to je važno naglasiti, primarni predmet interesovanja UDB-e pošto je njih interesovalo državno zlato koje su ostavili kralj Petar i kraljevska vlada.
Svetinje su od 1952. do 1978. g. bile smještene u kasi zamjenika republičkog sekretara za unutrašnje poslove SR Crne Gore. Ikona Bogorodice Filermose je u tom periodu oskrnavljena, jer je sa nje skinut najveći i centralni dragulj i poklonjen je za ogrlicu supruzi jednog tadašnjeg moćnika što jasno svjedoči da "odgovorni" predstavnici tadašnje državne vlasti u tom periodu nijesu čuvali nego skrnavili, iskorišćavali i pljačkali svetinje. Kakav je dalji put tri svetinje?
Niko od tadašnjih predstavnika vlasti nije smatrao, a nije ni mogao da smatra, da tri svetinje predstavljaju državnu ili narodnu svojinu. Takva svojina nije ni postojala prema tadašnjem socijalističkom zakonodavstvu. To se jasno vidi i iz Zapisnika o primopredaji dragocjenosti - crkvenih relikvija (podvlačenje - V.DŽ. Dakle, nije riječ o državnim ili narodnim relikvijama) "koje su se nalazile na čuvanju u kasi zamjenika republičkog sekretara za unutrašnje poslove SR Crne Gore druga Momira Pejanovića". Zapisnik je sačinjen 18. januara (na Krstovdan - slučajno ili ne? - prim. V.DŽ.) 1978.g. i ima oznaku "pov.br. 2". Prisutni su bili Vladimir Keković, tadašnji pomoćnik rukovodioca SDB, Cvjetko Radonjić, rukovodilac sektora u SDB, i Radivoje Radmilović, sekretar Republičke komisije za vjerska pitanja. Trojica navedenih su svojeručno potpisali zapisnik u kome je konstatovan put svetinja od Manastira Ostroga do kase tajne policije. Konstatovano je da sastavni dio zapisnika iz 1978.g. čini, između ostalog, i zapisnik o pretresu stana i kancelarije arhimandrita Leontija Mitrovića od 18. septembra 1952.g. u kome se navodi da su svetinje "vlasništvo Petra Karađorđevića, bivšeg kralja Jugoslavije".
Ovdje u pomoć moramo pozvati i ondašnji ustavno-pravni sistem Narodne Republike Crne Gore. Više je nego jasno da su predstavnici ondašnje vlasti na isti način na koji su uzeli tri svetinje iz Ostroga mogli da odnesu i mošti Svetog Vasilija Ostroškog, slava mu i milost, i stave ih u neki depo UDB-e ili muzej. Da li bi to značilo da su svetiteljeve mošti danas "državna, narodna ili internacionalna svojina"? Naravno da svetiteljske mošti ne mogu biti ni državna, ni narodna, ni internacionalna svojina ni po Božjim zakonima, a ni po odredbama tadašnjeg, a i svih potonjih, ustava i zakona Crne Gore. Zašto je ovaj odgovor više nego jasan?
U vrijeme odnošenja tri svetinje iz Manastira Ostroga na snazi je bio Ustav Narodne Republike Crne Gore od 31. decembra 1946. godine. U stavu 2 člana 14 pomenutog Ustava propisana su i nabrojana dobra koja predstavljaju opštenarodnu imovinu. Doslovno prenosimo normu prvog republikanskog ustava Crne Gore: "Sva rudna i druga blaga u utrobi zemlje, vode uključujući mineralne i ljekovite, izvori prirodne snage, sredstva željezničkog i vazdušnog saobraćaja, pošta, telegraf, telefon i radio jesu opštenarodna imovina". Kao što se vidi, među "opštenarodnim dobrima" nema crkava, manastira, crkvenih nepokretnosti, moštiju, ikona, relikvija, crkvenih knjiga, a nema ni tri svetinje o kojima govorimo.
Takođe, u vrijeme odnošenja svetinja iz Manastira Ostroga nije postojao ni republički ni savezni zakon o pravnom položaju crkava i vjerskih zajednica. Pravni položaj crkava i vjerskih zajednica je sve do 1977. g. bio u nadležnosti savezne države. Sistemske ustavne norme o crkavama i vjerskim zajednicama u komunističkom sistemu prvi put su detaljnije razrađene normama Osnovnog zakona o pravnom položaju vjerskih zajednica ("Službeni list SFRJ" br. 22 od 27. maja 1953.g.). Ono što je za nas ovdje bitno jeste da je i komunističko zakonodavstvo u pogledu pravnog svojstva crkava i vjerskih zajednica priznavalo i garantovalo njihovo svojstvo pravnih lica. U članu 8 pomenutog zakona propisano je da su "vjerske zajednice i njihovi odgovarajući organi pravna lica po građanskom pravu". Ustavnim i zakonskim normama komunističke države je, dakle, umjesto ustavnog sistema priznatih crkava i vjerskih zajednica iz Kraljevine Jugoslavije (implementiran Vidovdanskim ustavom Kraljevine SHS od 1921.g. i Septembarskim ustavom Kraljevine Jugoslavije od 1931.g) uveden sistem odvojenosti crkava i vjerskih zajednica od države. Sistemom odvojenosti crkava i vjerskih zajednica od države ukinuta su javno-pravna ovlašćenja crkava i vjerskih zajednica koja su sve crkve i vjerske zajednice imale u Kraljevini Jugoslaviji, ali nijesu ukidana svojstva pravnih lica crkava i vjerskih zajednica. Sve crkve i vjerske zajednice su imale svojstvo pravnih lica u punom kapacitetu, a na početku smo u kratkim crtama objasnili šta to znači. Crkvama i vjerskim zajednicama čak ni u prvim godinama socijalizma nakon završetka Drugog svjetskog rata i nije oduzeta sva nego samo dio imovine, koji je, kao što se zna, današnja država dužna da u zakonskom restitucionom postupku vrati ili pravično nadoknadi.