Junaci, napred u otadžbinu

15.09.2018. god.

Bugarsko-nemačke snage bile su razvučene bez rezervi u pozadini. Zato je srbska komanda predložila da se proboj izvrši sa njenog dela fronta, odakle neprijatelj nije očekivao napad

Pred početak septembarske ofanzive 1918. godine saveznici su imali 628.000 ljudi (bez italijanskog 16. korpusa u Albaniji), 1.800 topova i 200 aviona, i to: francuskih osam pešadijskih divizija i jednu konjičku brigadu (180.000 vojnika); srbskih šest pešadijskih i jednu konjičku diviziju (150.000 vojnika, od kojih 20.000 jugoslovenskih dobrovoljaca); grčkih devet divizija (135.000 vojnika); engleske četiri divizije (120.000 vojnika); italijansku 1. diviziju od tri brigade (42.000 vojnika) i 1.000 Esad-pašinih vojnika.

Savezničke snage su bile ovako raspoređene: grčki 1. korpus (tri divizije, komandant general Danglis) od Orfanskog zaliva do Butkovskog jezera; britanska vojska (četiri britanske i dve grčke divizije, komandant general Milin) od Butkovskog jezera do Majadaga na zapadnoj obali Vardara; 1. grupa divizija (jedna francuska i dve grčke divizije, komandant general D'Anselm) od Majadaga do reke Sušice; srbska vojska (šest pešadijskih divizija i jedna konjička divizija i dve francuske pešadijske divizije, vrhovni komandant regent Aleksandar, načelnik Štaba Vrhovne komande vojvoda Mišić) od Sušice do sela Starevine na Mogleničkim planinama; francuska Istočna vojska (pet francuskih, jedna italijanska i jedna grčka divizija, komandant general Anri) od Starevine do Kamija u Albaniji.

Snage u ljudstvu su bile približno jednake. Saveznici su bili nadmoćniji jedino u artiljeriji i avijaciji. Međutim, pošto su bugarsko-nemačke snage bile kordonski razvučene bez jačih rezervi u pozadini, usvojen je srbski projekat za izvršenje proboja sa srbskog dela fronta, čija se osnovna ideja zasnivala na strategijskom iznenađenju neprijatelja. Planom je predviđena koncentracija jakih snaga na srbskom delu fronta, gde neprijatelj nije očekivao odsudan napad niti je mogao kada proboj počne, zbog teško prohodnog planinskog zemljišta, brzo prebacivati sveže snage na ugroženi deo fronta.

U duhu toga plana general D'Epere je Srbima skratio front sa 60 na oko 30 kilometara i ojačao ih sa dve pešadijske divizije, 220 artiljerijskih oruđa, avijacijom i raznim specijalnostima, pa je na tom delu fronta, prema kome su se nalazile bugarska 2. i 3. divizija iz nemačke 11. armije, postignuta nadmoćnost u pešadiji 2:1, a u artiljeriji i avijaciji 3,5:1 u korist srpske vojske. Na delu fronta 2. armije, koja je bila nosilac proboja, obezbeđena je nadmoć u pešadiji 3:1, a u artiljeriji i avijaciji 5:1. U privremeni sastav te armije ušle su pomenute francuske pešadijske divizije, 122. i 17. kolonijalna, a trebalo je da stupe u akciju prvog dana ofanzive na težištu proboja.

PROBOJ je izvršen na odseku: Veternik - Kravica - Dobro Polje - Sokol. Po padu Sokola trebalo je da pređe u napad i 1. armija na frontu sela Sokol - Starevina, a zatim da se nadiranje produži opštim pravcem Kozjak - Kučkov kamen - Gradsko, gde su se sticale glavne neprijateljske komunikacije, i dalje na sever, ka Sofiji i Nišu. Ostale savezničke armije trebalo je da, kombinovanim operacijama, potpomognu u napadu srpske vojske.

Prema opštem planu generala Franšea d'Eperea bilo je predviđeno da srpske trupe pređu u napad 15. septembra, 1. grupa francusko-grčkih divizija na Kožufu i britansko-grčke divizije u dolini Vardara i kod Dojrana tri dana docnije, a francuska Istočna vojska na bitoljskom frontu, čak 8 dana posle početka ofanzive na srbskom delu fronta. Mada su ti rokovi bili nepovoljni za ostvarivanje početnog uspeha ofanzive u odnosu na ulogu srpske vojske, srbska Vrhovna komanda se, posle oštre rasprave sa glavnim komandantom, ipak saglasila s tim planom, računajući na borbeni moral sopstvenih trupa.

Naredba Vrhovne komande za ofanzivu, pročitana u svim jedinicama 13. septembra uveče, završava se rečima: "Junaci, napred u otadžbinu". Mada je put u otadžbinu vodio kroz bodljikave žice, kroz čeličnu zavesu kuršuma i betonska utvrđenja neprijatelja, naredba vojvode Mišića, na koju se čekalo pune tri godine u tuđini, izazvala je ogromno oduševljenje kod svih vojnika i oficira.

U ranim jutarnjim časovima 14. septembra počela je snažna artiljerijska kanonada po neprijateljskim položajima, koja je trajala puna 22 časa. Topovska rika i zaglušujuće eksplozije granata, koje su razarale bugarske prepreke, zaklone i skloništa, stvarale su utisak "ko da se planine ljuljaju". U toku noći, uoči glavnog pešadijskog napada, na osmatračnicu Vrhovne komande, na Jelaku, izašli su vrhovni komandant regent Aleksandar i načelnik štaba Vrhovne komande vojvoda Mišić, sa operativnim delom Vrhovne komande, odakle su pratili artiljerijsku pripremu proboja i tok napada pešadije u jutarnjim časovima 15. septembra.

Posle moćne artiljerijske pripreme, divizije prvog ešalona 2. armije krenule su u napad u 5.30. Na levom armijskom krilu glavna kolona francuske 122. divizije, posle ogorčene osmočasovne borbe prsa u prsa, zauzela je Dobro Polje i oko 14.30 čvrsto stala na njegov severni greben (kota 1.795), gde je prešla u odbranu.

Leva kolona 2. armije, uprkos velikim naporima, nije uspela pre mraka da zauzme Sokol, od čijeg je pada zavisio prelazak u napad 1. armije. U centru, 17. kolonijalna divizija je energično krenula u napad. Njen levokrilni puk je već u ranim jutarnjim časovima zauzeo prvu liniju bugarskih rovova na Kravici, zarobivši 937 neprijateljskih vojnika i starešina. Ali pošto su njen srednji i desnokrilni puk ostvarili neznatan napredak, bugarska vojska je privukla rezerve i posle vrlo snažnog protivnapada potisnula levokrilni puk sa Kravice nešto unazad, a delom ga odbacila na polazne položaje, tako da je cela divizija prešla u odbranu u visini polaznog položaja.

Pun uspeh postigla je samo Šumadijska divizija. Za manje od jednog časa njeni pukovi su zauzeli prvu liniju rovova na nepristupačnom Veterniku, za koji se verovalo da je neosvojiv. Nastavljajući borbu, u kojoj su glavna sredstva bili bomba i bajonet, divizija je do 12.40 zauzela ceo Veternik i tako već do 13.00 izvršila svoj dnevni zadatak.

Bugari su na tom pravcu, valja istaći, imali dva puka i snage su bile gotovo izjednačene. Opisujući te borbe, bugarski general Nedev ističe da su bugarski pukovi pružili vrlo jak otpor i da su se borili "na bajonet", ali da ipak, "nisu mogli zaustaviti Srbe". Izlažući dalji razvoj borbe nakon što je Šumadijska divizija zauzela prvi utvrđeni bugarski položaj, on nastavlja: "Branioci slomljeni i sprečeni vatrom, nisu mogli da se suprotstave napadačima, i Srbi su na tom sektoru, pretrpevši neznatne gubitke, postali gospodari njihovih položaja."

Posle toga, "leva kolona Šumadijske divizije krenula je u pomoć 17. kolonijalnoj diviziji, koja ne samo da nije uspela da ovlada svojim objektima, već je bila pokolebana protivnapadima i vraćena na polazne položaje". Ta kolona je, preduzevši bočni napad na Borovu čuku u "jednom naletu zauzela sve objekte".

NAREDBA VOJVODE MIŠIĆA

U naredbi Vrhovne komande, koju je potpisao vojvoda Mišić, između ostalog se kaže: "Svi komandanti, komandiri i vojnici treba da budu prožeti idejom: od brzine prodiranja zavisi ceo uspeh ofanzive. Ta brzina je u isto vreme i najbolja garancija protiv iznenađenja od strane neprijatelja, jer se njome postižu rastrojstvo neprijatelja i potpuna sloboda u našim dejstvima. Treba drsko prodirati, bez počinka, do krajnjih granica ljudske i konjske snage."

Petar Opačić, Novosti